friðlandið í Þjórsárverum og verndun Þjórsár.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar á þskj. 6 á þessu sumarþingi, um friðlandið í Þjórsárverum og verndun Þjórsár. Það er ekki í fyrsta skipti sem ég eða við þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs flytjum mál af þessu tagi. Í sjálfu sér vildi ég óska þess að það væri liðin tíð að flytja þyrfti slík mál en svo er ekki, því miður, og meðan þess er þörf að slík rödd heyrist til varnar Þjórsárverum erum við hér í því hlutverki og teljum það ekki eftir okkur.
Texti þingsályktunartillögunnar, sem flutt er af mér ásamt með öllum þingmönnum Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs, hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að sjá til þess að fallið verði frá áformum um Norðlingaölduveitu í Þjórsárverum og frekari virkjanir í Þjórsá en orðið er. Jafnframt verði verndun Þjórsárvera tryggð í heild sinni með stækkun friðlandsins þannig að það nái til náttúrulegra marka veranna ásamt með Þjórsá og nærliggjandi svæðum að Sultartangalóni. Stækkað Þjórsárverafriðland verði sem fyrst tilnefnt á heimsminjaskrá UNESCO. Undirbúningur málsins miðist við að hægt verði að auglýsa hin nýju friðlandsmörk eigi síðar en haustið 2007.“
Hæstv. forseti. Nú er það svo að Þjórsárver, gróðurríkasta votlendið á hálendi Ísland, sem notið hafa verndar sem friðland síðan 1981 og eru auk þess eitt af þremur svæðum sem Íslendingar hafa tilnefnt á lista Ramsar-samningsins um alþjóðlega mikilvæg votlendissvæði, eru enn í hættu vegna virkjanaáforma Landsvirkjunar. Friðlýsing Þjórsárvera kom upphaflega til vegna enn stórfelldari virkjanaáforma en nú eru uppi. Um 1970 voru uppi áform um að Þjórsárverum yrði sökkt undir risastórt lón, 200 ferkílómetra lón. Um leið og þær áætlanir voru gerðar opinberar mættu þær gríðarlega miklum mótbyr, ekki síst heimamanna, og á endanum, um áratug síðar, áratug eftir að þær áætlanir litu dagsins ljós var gerð ákveðin sátt í málinu, þ.e. Þjórsárverin voru gerð að friðlandi að vissu marki en þó ekki þannig að með þeirri friðlandsauglýsingu væri hægt að útiloka miðlun neðst í verunum eða við Norðlingaölduveitu.
Alla tíð hafa framkvæmdaáform Landsvirkjunar í Þjórsárverum verið þyrnir í augum þeirra sem hafa barist fyrir verndun Þjórsárvera og segja má að sú barátta sé í seinni tíð orðin eins konar táknmynd í baráttunni fyrir verndun íslenskrar náttúru.
Landsvirkjun hefur ekki látið sér segjast, hún hefur sótt ákaft að fá að reisa Norðlingaölduveitu, en einlægir verjendur veranna hafa barist gegn þeim áformum af miklum krafti og oft af mikilli hörku, sem hefur þurft, og krafist þess að friðlandið verði stækkað þannig að það taki að fullu til hinnar vistfræðilegu og landfræðilegu heildar sem verin eru. Fjölmörg náttúruverndarsamtök hafa lýst stuðningi við stækkun friðlandsins og hvað eftir annað hafa heimamenn í Gnúpverjahreppi samþykkt ályktanir um að horfið verði frá öllum áformum um veitu- og virkjanaframkvæmdir í Þjórsárverum, nú síðast þann 3. maí 2005 þegar hreppsnefnd sameinaðs Skeiða- og Gnúpverjahrepps samþykkti að hafna Norðlingaölduveitu.
Það er líka svo að þjóðin hefur oftar en einu sinni lýst sjónarmiðum sínum og skoðunum sínum á vernd Þjórsáveranna í skoðanakönnunum sem hafa verið gerðar. Bæði hafa Náttúrverndarsamtök Íslands og fleiri látið kanna hug fólks í þeim efnum og ljóst er að það er vilji stórs meiri hluta þjóðarinnar að Þjórsárver verði að fullu vernduð.
Í tillögu Umhverfisstofnunar að náttúruverndaráætlun 2003–2008, sem gefin var út 2003, er lagt til að friðlandið í Þjórsárverum verði stækkað á þrjá vegu, mest til suðurs eða í Sultartangalón. Í áætlun stofnunarinnar segir að forsenda stækkunar friðlandsins sé landslagsheild hins víðáttumikla votlendis- og rústasvæðis, ásamt fjölbreyttum búsvæðagerðum. Enn fremur segir að svæðið hafi að geyma fágætar náttúruminjar sem hafi alþjóðlegt náttúruverndargildi og að á herðum okkar hvíli alþjóðleg ábyrgð. Þar að auki sé verndargildi svæðisins mikið út frá vísindalegum, félagslegum, efnahagslegum og menningarlegum sjónarmiðum. Verkefnisstjórn rammaáætlunar um nýtingu vatnsafls og jarðvarma, sem skilaði niðurstöðum 1. áfanga þeirrar áætlunar 2004, komst að sömu niðurstöðu og Umhverfisstofnun.
Vinstri hreyfingin – grænt framboð hefur lagt fram tillögur á Alþingi um stækkun friðlandsins í Þjórsárverum árlega síðan á 127. löggjafarþingi 2001–2002. Síðustu tvö löggjafarþing hafa þingmenn úr öllum flokkum nema Sjálfstæðisflokki verið meðflutningsmenn á tillögunni. Þar að auki hafa þingmenn Samfylkingarinnar, Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs og Frjálslynda flokksins lagt til að heimild iðnaðarráðherra frá árinu 2003 til að leyfa gerð Norðlingaölduveitu verði felld brott úr lögum.
Af því að þá heimild ber hér á góma er rétt að rifja upp það sem ég sagði áðan í umræðum um annað mál, þ.e. álversmálin sem við ræddum örlítið fyrr í dag, að 15. mars 2003 voru greidd atkvæði um Norðlingaölduveitu, breytinguna á lögunum um raforkuver, og þá voru það einungis þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs sem greiddu atkvæði gegn þeirri framkvæmd. Einörð afstaða okkar í þessum efnum hefur verið ljós alveg frá stofnun flokksins og við höfum fagnað því hversu margir hafa snúist á sveif með okkur í þeim efnum og fögnuðum samstöðunni sem náðist milli stjórnarandstöðunnar á síðasta þingi og síðustu tveimur þingum þegar okkur lánaðist að flytja saman þá tillögu sem ég gat um áðan.
Upp á síðkastið hefur orðið vart vaxandi andstöðu við áform um virkjanir í neðri hluta Þjórsár, (Gripið fram í.) en samhliða aukinni ásókn álfyrirtækja í raforku frá íslenskum vatnsafls- og jarðvarmavirkjunum hafa áform orkufyrirtækjanna um virkjanaframkvæmdir þar orðið áleitnari. (Gripið fram í.) Nú hyggst Landsvirkjun reisa þar þrjár virkjanir í þágu stóriðju. — Ég treysti því að hv. þm. Guðni Ágústsson ætli að tala úr ræðustóli á eftir en ekki bara úr sæti sínu. Ég fagna því að hann skuli kominn hér til liðs og mun vonandi taka til máls í málinu.
Nú er það sem sagt svo að Landsvirkjun hyggst reisa þrjár virkjanir í þágu stóriðju í neðri hluta Þjórsár. Á aðalfundi Náttúruverndarsamtaka Íslands 29. maí 2007 var samþykkt að skora á ríkisstjórn Íslands að stöðva framkvæmdir og undirbúning þessara virkjana enda liggi ekki fyrir heildarmat á gildi eða sérstöðu landslags við neðri hluta Þjórsár, tjón af virkjunum þar verði fyrirsjáanlega mikið og mál til komið að stjórnvöld verji Þjórsá gegn frekari ágangi og eyðileggingu.
Það er einmitt mat flutningsmanna tillögunnar að kominn sé tími til að segja: Hingað og ekki lengra, látum Þjórsá í friði. Í því augnamiði þarf að hætta við öll frekari áform um veitu- og virkjanaframkvæmdir bæði í Þjórsárverunum sjálfum og á því svæði sem Norðlingaölduveita er hugsuð og í Þjórsá neðan Búrfellsvirkjunar. Til að tryggja Þjórsárverum þann sess sem þau verðskulda sem alþjóðlega mikilvægt náttúruverndarsvæði beri að tilnefna þau á heimsminjaskrá UNESCO, Menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna. En ég verð að lýsa því yfir að það verður ekki fyrr en slíkt verður gert sem hjarta mitt verður rólegt út af Þjórsárverunum, því að jafnvel þó að við séum með Þjórsárverin tilnefnd inn á Ramsar-samninginn og það sé viðurkennt alþjóðlega mikilvægt votlendissvæði segir mér svo hugur að ekkert stoppi Landsvirkjun og jafnvel ekki þessa ríkisstjórn nema farið verði í alvöru af stað með að tilnefna Þjórsárver inn á heimsminjaskrá UNESCO.
Auðvitað á að stefna jafnframt að því að Þjórsárver verði hluti af stærri heild, af Hofsjökulsþjóðgarði, sem muni þá ná yfir verin ásamt Kerlingarfjöllum, friðlandinu í Guðlaugstungum og rústasvæðinu norðan Hofsjökuls. Ég tel að upphafsmaður þeirrar hugmyndar, Hjörleifur Guttormsson, fyrrverandi hv. þingmaður, sjái í hendi sér, af því að hann hefur manna mest skrifað um Þjórsárverin og tekið þátt í þeirri baráttu sem fram hefur farið um þau — ég tel að hans háleitu markmið og hugmyndir um Hofsjökulsþjóðgarð séu raunhæfar og það væri gríðarlega stór áfangi ef við næðum að stofna slíkan þjóðgarð vonandi sem fyrst.
Um núverandi ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar vil ég segja að stefnuyfirlýsing þeirra um málefni Þjórsárveranna er afar óljós. Ég rifjaði það upp fyrr í dag að ljóst er að hæstv. forsætisráðherra og hæstv. utanríkisráðherra eru á öndverðum meiði um málið. Hæstv. forsætisráðherra sagði 24. maí í fjölmiðlum og í stjórnarsáttmálanum að yfirlýsingin um málefni Þjórsárvera útilokaði ekki Norðlingaölduveitu. Ef slíkt hefði verið meiningin stæði það í stefnuyfirlýsingunni. En á sama degi sagði hæstv. utanríkisráðherra að hún liti svo á að sú setning sem varðar Þjórsárverin í stefnuyfirlýsingunni útiloki Norðlingaölduveitu. Það þarf auðvitað að taka af allan vafa í þessum efnum, Alþingi verður að tala skýrt og greinilega. Ég tel að á þann hátt einan verði tryggt að horfið verði endanlega frá Norðlingaölduveitu, að leyfi til hennar verði afturkallað og verndun Þjórsárveranna þannig tryggð til framtíðar.
Virðulegi forseti. Ég geri ráð fyrir að þetta mál verði afgreitt til hv. umhverfisnefndar að lokinni þessari umræðu. Þó að hér sé um stutt sumarþing að ræða vona ég að það verði tekið á dagskrá nefndarinnar áður en þingið verður sent heim. Síðan geri ég ráð fyrir að við getum klárað málið til enda á haustþingi.
