formleg innleiðing fjármálareglu.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um formlega innleiðingu fjármálareglu. Flutningsmenn eru þingmenn Sjálfstæðisflokksins.
Þingsályktunartillögunni er ætlað að koma til móts við þann vanda sem við stöndum frammi fyrir sem er óklárt samspil í fjármálastjórninni, þ.e. á milli ríkisfjármálanna og peningamálastefnunnar. Markmiðið með þessari ályktun er að koma ríkisfjármálum í fastar skorður, að fjármálastefnan styðji betur við peningamálastefnuna, að sköpuð séu skilyrði fyrir lægri vöxtum á Íslandi til frambúðar, að sköpuð séu skilyrði til minni hagsveiflna, minni óvissu og aukins hagvaxtar, og að lokum að sköpuð séu skilyrði til að krónan geti þjónað sem lögeyrir á Ísland.
Í þessu ályktar Alþingi að fela fjármála- og efnahagsráðherra að undirbúa að innleidd verði og lögfest fjármálaregla sem hafi að markmiði að ríkisútgjöld vaxi ekki meira á ári en sem nemur meðalhagvexti næstliðin 10 ár. Jafnframt er hér sagt að eingöngu verði heimilt að víkja frá þessari reglu í undantekningartilfellum ef að ber einhverja sérstaka efnahagslega vá og þá með minnst 2/3 hlutum atkvæða á Alþingi. Jafnframt er í greinargerð stungið upp á að hér sé kjörið tækifæri þar sem endurskoðun á stjórnarskrá fer nú fram að setja slíka reglu í stjórnarskrá.
Þróun gengis krónunnar undanfarin ár hefur verið á þann veg að margir hafa snúist á þá skoðun að eina færa leiðin í gjaldmiðilsmálum Íslendinga sé að ganga í Evrópusambandið og taka upp evru. Það er röng niðurstaða. Nær sömu skilyrði þurfa að ríkja í efnahagsmálum þjóðarinnar til að evran henti sem þjóðargjaldmiðill og þurfa að vera fyrir hendi til að krónan geti gegnt því hlutverki. Til að evran gagnist Íslendingum sem gjaldmiðill þarf hagstjórnin að vera trúverðug og skapa stöðugleika. Annars gæti farið fyrir Íslandi eins og Grikklandi og eins og fór fyrir Írlandi.
Munurinn á krónunni og evrunni í hagstæðu efnahagsumhverfi er að krónan verður áfram fljótandi, hugsanlega seigfljótandi, og þjónar áfram því hlutverki sínu að aðlaga hagkerfið, en upptaka evru er fastgengisstefna. Fastgengisstefna kallar á að hagkerfið sé lagað að vinnumarkaði sem leiðir oftar en ekki til atvinnuleysis þegar illa árar. Það er sársaukafyllra. Jafnframt eru hagkerfi fljótari að jafna sig ef aðlögun hefur átt sér stað með gengisbreytingum en ef hún verður um vinnumarkað vegna tregbreytileika launa. Gallinn við krónuna og fljótandi gengi er hins vegar, eðli máls samkvæmt, að sveiflur eru meiri. Þær er hins vegar hægt að hemja með réttri hagstjórn og þar með getur krónan vel þjónað sem gjaldmiðill. Tilgangurinn með þessari fjármálareglu er nákvæmlega að hemja hagsveifluna.
Meginviðfangsefni hagstjórnar á Vesturlöndum undanfarna áratugi hefur verið að halda verðbólgu og atvinnuleysi í skefjum. Til að hafa áhrif á þá þætti er annars vegar hægt að nota fjármálaaðgerðir, útgjöld og tekjur hins opinbera, og hins vegar peningamálaaðgerðir. Ef íslenskar hagtölur eru skoðaðar er ekki hægt að neita því að vel hefur tekist til við að útvega vinnufúsum höndum atvinnu að undanskildum kannski síðustu þremur árum. Frá lýðveldisstofnun hefur atvinnuleysi einungis verið rúmlega 1% að meðaltali á ári sem er það minnsta sem þekkist í hinum iðnvæddu ríkjum. Verr hefur hins vegar gengið með verðbólguna, en hún var að meðaltali nærri 18% á ári á sama tíma, sem er hið mesta í hinum iðnvæddu ríkjum. Há verðbólga endurspeglar misheppnaða hagstjórn.
Hagfræðingar hafa verið einhuga um að peningastefnuna eigi að nota í glímunni við verðbólgu, en fjármálastefnuna til að hemja framleiðsluna, þ.e. hagsveifluna. Breytt umhverfi peningamála undanfarinn áratug hefur hins vegar beint sjónum manna að formlegra samspili peninga- og fjármálastefnunnar en tíðkast hefur
Margir hafa kennt krónunni um þá rússíbanareið, sem íslensk peningamálastefna hefur verið í undanfarinn áratug. Þar hafa menn fundið rangan sökudólg. Gjaldmiðill allra ríkja endurspeglar undirliggjandi hagstjórn og því er rangt að tala um að tiltekið efnahagsástand sé gjaldmiðlinum að kenna. Nákvæmlega eins og að efnahagsástandið á Grikklandi og Írlandi er ekki hægt að rekja til evrunnar er ekki hægt að rekja ástandið á Íslandi til krónunnar. Gjaldmiðilsvandamál Íslendinga endurspegla þá óstjórn sem hefur verið í efnahagsmálum undanfarna áratugi, nákvæmlega eins og á Grikklandi og Írlandi.
Til að leysa þau hagstjórnar- og gjaldmiðilsvandamál sem hér er talað um er lagt til að tekin verði upp fjármálaregla sem styður við peningamálastefnuna á þann veg að ekki þurfi að beita vaxtatækjum Seðlabankans á eins afdrifaríkan hátt og verið hefur.
Ef reglan sem ég talaði um hér í upphafi væri við lýði yrði ríkissjóður rekinn með afgangi í góðæri en halla í óáran. Reglan mundi draga úr hagsveiflu og leggja léttari byrðar á peningamálastefnuna. Af rannsókn sem gerð var fyrir nokkrum árum má draga þá ályktun að ef fylgt hefði verið þeirri stefnu í opinberum fjármálum á Íslandi sem hér er lögð til árin 1964–2001 hefðu hagsveiflur áranna 1978–2001 orðið um þriðjungi minni en raun varð á. Notkun reglunnar hefði haft í för með sér þjóðhagslegan ávinning sem hefði falist í aukinni framleiðslu, minni óvissu, jafnari neyslu og meiri efnahagslegri velferð en orðið hefur.
Niðurstöður rannsóknarinnar gefa einnig til kynna að fjármálastefnan styðji mun betur við peningamálastjórnina ef reglunni er fylgt og að ekki þurfi að stunda jafnharða peningamálastjórn ef hennar nyti ekki við. Vextir Seðlabanka hefðu því að öðru jöfnu verið stöðugri og lægri með reglunni. Þannig sýnir áðurgreind rannsókn að sveiflur á vöxtum bankans hefðu verið allt að helmingi lægri en raun varð á, og þar með sveiflur á gengi krónunnar, sem endurspeglar hve óvissa hefði verið miklu minni fyrir allt atvinnulíf og heimili.
Reglan er í fullu samræmi við niðurstöður rannsóknarnefndar Alþingis en í skýrslu hennar segir, með leyfi forseta:
„Rannsóknarnefndin telur nauðsynlegt að auka samvinnu ríkisfjármála og Seðlabankans við hagstjórnaraðgerðir þannig að annarri stefnunni sé ekki beitt gegn hinni.“
Þá er reglan einnig í samræmi við ákall þingmannanefndar sem fjallaði um skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis, en í þingsályktunartillögu nefndarinnar, sem samþykkt var með 63 atkvæðum á Alþingi 28. september 2010, segir, með leyfi virðulegs forseta:
„Þingmannanefndin telur mikilvægt að stofnaður verði samráðsvettvangur fjármálaráðuneytis, Alþingis, stofnana ríkisins, sveitarfélaga og Seðlabankans um efnahagsmál og að hlutverk slíks vettvangs verði lögfest. Þar verði unnt að setja fram tillögur að formlegum hagstjórnarreglum sem hafi það að markmiði að jafna hagsveiflur.“
Nú hlýtur sú spurning að vakna hvernig framfylgja á fjármálareglu eins og þeirri sem hér er sett fram á vettvangi stjórnmálanna. Sagan sýnir okkur að stjórnmálamenn eru tregir til að binda hendur sínar þegar kemur að útgjöldum. Freistingin fyrir ríkjandi stjórnvöld á hverjum tíma til að gefa í, gætum við kallað það, í aðdraganda kosninga er mikil. Það eykur líkurnar á endurkjöri. Þá getur þrýstingur frá hagsmunaaðilum orðið stjórnmálamönnum um megn þegar kemur að mótstöðu við útgjaldaaukningu.
Hagfræðingar hafa mikið fjallað um skaðleg áhrif svokallaðrar óreglubundinnar fjármálastjórnar, sem koma fram í verðbólgu, skuldasöfnun, hærri vöxtum og meiri óvissu og þar af leiðandi minni framleiðslu og lakari efnahagslegri velferð fyrir alla íbúana. Sjóndeildarhringur stjórnmálamanna nær oftar en ekki fram að næstu kosningum og því þarf að koma böndum á þá, líkt og þegar Ódysseifur lét binda sig við mastrið til að freistast ekki af söng sírenanna. Nú er kjörið tækifæri til að binda slíkar reglur í stjórnarskrá. Auðvitað þarf að vera svigrúm ef eitthvað óvænt kemur upp á. Hugsa mætti sér að ef reglan, sem lýst er hér að framan, væri stjórnarskrárbundin, þyrfti aukinn hluta þingmanna til að fara á svig við regluna, t.d. samþykki 2/3 hluta þingmanna til að víkja mætti frá reglunni. Ef útlit væri fyrir að brjóta ætti regluna án þess að um einhvers konar ófyrirséð atvik væri að ræða mundi stjórnarandstaðan beina athygli að því að um stjórnarskrárbrot væri að ræða. Þannig mundi pólitískur kostnaður fylgja því fyrir ráðandi stjórnvöld að brjóta regluna.
Stjórnvöld í mörgum löndum hafa í gegnum tíðina reynt að innleiða reglur sem þessar. Segja má að Maastricht-skilyrðin séu greinar af sama meiði. Þá hafa Þjóðverjar og Svisslendingar gengið svo langt að innleiða í stjórnarskrá sína að ekki megi reka ríkissjóð með halla, sem er reyndar strangari regla en þessi. Sama má segja um mörg ríki Bandaríkjanna. Einnig þarf að tryggja að stjórnvöld geti ekki farið á svig við regluna með því að færa ráðstafanir utan efnahagsreiknings. Því ætti að taka upp að nýju kynslóðareikninga á Íslandi, en þeir varpa ljósi á stjórnvaldsaðgerðir sem leiða til útgjaldabreytinga í framtíðinni.
Ávinningur af fjármálareglunni sem hér er stungið upp á kemur fram í minna álagi á peningamálastefnuna, lægri og stöðugri vöxtum og þar með stöðugra gengi. Það sýna rannsóknir. Þessi stöðugleiki og minni óvissa leiðir aftur til meiri hagvaxtar eða framleiðslu og efnahagslegrar velferðar til langs tíma litið fyrir alla íbúa. Reglan leiðir einnig til þess að hægt er að framfylgja Maastricht-skilyrðunum mun betur en ella og þá yrði fyrr hægt að taka upp evru á Íslandi. En það sem meira er um vert: Reglan mundi leiða til mun betri hagstjórnar og þar með yrði krónan raunhæfari kostur sem þjóðargjaldmiðill en nú því að gjaldmiðill endurspeglar aðeins undirliggjandi stjórn efnahagsmála og væntingar um hana, ekkert annað.
