fasteignalán til neytenda.
Virðulegi forseti. Við ræðum hér frumvarp til laga um fasteignalán til neytenda. Ég mæli fyrir nefndaráliti frá meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar um það frumvarp. Nefndinni bárust 21 erindi um málið og hún fékk á sinn fund fulltrúa frá fjármála- og efnahagsráðuneyti, Samtökum fjármálafyrirtækja, Landssamtökum lífeyrissjóða, Íslandsbanka hf., Fjármálaeftirlitinu, Seðlabanka Íslands, Kreditskor ehf., Creditinfo, embætti umboðsmanns skuldara, Íbúðalánasjóði, Samkeppniseftirlitinu, Alþýðusambandi Íslands, Lögmannafélagi Íslands, Neytendastofu, Neytendasamtökum, Neko funding og Félagi fasteignasala.
Frumvarpið fjallar um veitingu fasteignalána til neytenda í atvinnuskyni. Í dag gilda lög um neytendalán, nr. 33/2013, um alla lánveitingu til neytenda í atvinnuskyni, þar á meðal fasteignalán. Verði frumvarpið að lögum munu m.a. verða gerðar almennar kröfur um hæfni og þekkingu og starfskjör starfsmanna lánveitenda og lögð aukin áhersla á útskýringar sem neytandi á rétt á fyrir lánveitinguna. Óheimilt verður að binda samning um fasteignalán því skilyrði að neytandi geri samning um kaup á annarri aðgreindri fjármálaþjónustu frá lánveitanda. Lagt er til að Fjármálaeftirlitinu verði veitt heimild til að setja reglur um hámark veðsetningarhlutfalls fasteignalána til neytenda að fengnum tilmælum frá fjármálastöðugleikaráði. Einnig er lagt til að hámarki uppgreiðslugjalds verði breytt til að stuðla að auknu framboði lána á föstum vöxtum.
Virðulegi forseti. Álit meiri hlutans er að finna á þskj. 1761 en breytingartillögur meiri hlutans eru á þskj. 1762. Ég mun nú reifa helstu breytingar sem meiri hluti nefndarinnar leggur til en vísa að öðru leyti til framangreindra þingskjala.
Meiri hlutinn telur æskilegt að unnt sé fá lán til viðhalds á fjöleignarhúsum, til kaupa eða breytinga á húsnæði vegna sérþarfa vegna fötlunar eða veikinda og til endurfjármögnunar fasteignalána án tillits til takmarkana VII. kafla á veðsetningarhlutföllum. Meiri hlutinn leggur því til að slík lán verði undanþegin ákvæðum VII. kafla.
Meiri hlutinn leggur til að skilgreiningar á hugtökunum gistiríki og heimaríki í 4. gr. verði felldar brott þar sem þau koma hvergi annars staðar fram í frumvarpstextanum.
Meiri hlutinn leggur til að bætt verði við lögin skilgreiningu á greiðsluerfiðleikum sem er samhljóða núverandi skilgreiningu í reglugerð um lánshæfis- og greiðslumat nr. 920/2013.
Nefndin leggur líka til í framhaldi af því að oft hefur verið bent á að lántökugjöld umfram kostnað lánveitenda við gerð lánasamninga hamli samkeppni á lánamarkaði þar sem þau gera lántakendum erfiðara að færa sig milli lánveitenda. Í samanburði á lagareglum um kostnað vegna fasteignalána á Norðurlöndunum sem fjármála- og efnahagsráðuneyti lagði fram kemur fram að lántökugjöld sem eru hlutfall af upphæð láns þekkjast ekki í Danmörku og Noregi, eru óheimil í Svíþjóð og mun lægri í Finnlandi en hérlendis. Meiri hlutinn telur því tímabært að takmarka slík gjöld hérlendis og leggur því til að óheimilt verði að krefja neytanda um önnur gjöld við gerð samnings um fasteignalán en þau sem stafa af beinum kostnaði lánveitanda af gerð samningsins.
Bent var á að nauðsynlegt væri að skilgreina hvað félli undir miðlun lána samkvæmt 1. mgr. 9. gr. Til að taka af öll tvímæli leggur meiri hlutinn til smávægilegar breytingar á 9. og 4. gr. Meiri hlutinn leggur til að í ákvæði til bráðabirgða verði kveðið á um hæfilegan frest til aðlögunar að þeim kröfum sem gerðar eru til þekkingar og hæfni starfsfólks samkvæmt 9. gr. fremur en að ráðherra verði veitt heimild til þess eins og frumvarpið gerir ráð fyrir.
Í 12. gr. kemur fram að veita skuli skýringardæmi um þýðingu verðtryggingar láns eða tengingar láns við erlenda gjaldmiðla. Bent var á að rétt væri að veita einnig skýringardæmi um þýðingu breytilegra vaxta á óverðtryggðu láni. Meiri hlutinn telur einnig æskilegt að neytendur geti kynnt sér við hvaða aðstæður og með hvaða hætti vextir breytast áður en þeir fá lánstilboð í hendur. Meiri hlutinn leggur því til smávægilega breytingu á 12. gr.
Meiri hlutinn leggur til að upplýsingar samkvæmt 1. mgr. 14. gr. skuli veittar á pappír eða öðrum varanlegum miðli til samræmis við önnur ákvæði frumvarpsins sem fjalla um upplýsingaskyldu lánveitanda.
Í 1. tölulið 19. gr. kemur fram að viðbótar-árleg hlutfallstala kostnaðar skuli miðuð við hámarksvexti ef samningur um fasteignalán felur í sér breytilega vexti. Kveði samningur ekki á um hámarksvexti skuli hlutfallstalan miðast við hæstu ársvexti sambærilegra lána hjá lánveitanda síðustu 15 ár. Meiri hlutinn leggur til að miðað verði við 20 ár í stað 15 ára til samræmis við fasteignalánatilskipunina.
Meiri hlutinn leggur einnig til að ráðherra verði falið að setja reglur í reglugerð um útreikninginn þegar ekki liggur fyrir 20 ára vaxtasaga. Viðmið þar að lútandi koma fram í leiðbeiningum við 4. hluta töflu í viðauka II við fasteignalánatilskipunina.
Í nokkrum umsögnum kom fram að ekki væri skýrt hvort lánveitanda væri heimilt samkvæmt 20. gr. að styðjast við lánshæfis- eða greiðslumat frá þriðja aðila. Meiri hlutinn tekur af því tilefni fram að ekki er um efnislega breytingu frá gildandi rétti að ræða. Áfram verður heimilt að byggja á lánshæfis- eða greiðslumati þriðja aðila, en ábyrgðin á slíkri lánveitingu verður engu síður lánveitanda.
Nefndin fjallaði einnig um greiðslumat fasteignalána sem tengjast erlendum gjaldmiðlum. Það getur freistað neytenda að taka lán sem tengjast lágvaxtamyntum. Slíkum lánum fylgir þó jafnan gengisáhætta sem erfitt er að meta. Reynslan sýnir að sveiflur í gengi gjaldmiðla geta verið bæði óvæntar og miklar og valdið óvörðum neytendum með lán tengd erlendum gjaldmiðlum og lánveitendum miklu tjóni. Ekki hafa verið færð rök fyrir því að nauðsynlegt sé að veita óvörðum neytendum slík lán og samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið gerir ekki kröfu um að svo langt verði gengið. Meiri hlutinn telur því rétt að stíga varlega til jarðar í þessu efni.
Meiri hlutinn bendir á að fjárhagslegir burðir óvarinna lántaka koma ekki í veg fyrir að lán tengd erlendum gjaldmiðli magni upp hagsveiflur og ógni fjármálastöðugleika, eins og reyndar er rakið ítarlega í áliti meiri hluta nefndarinnar um frumvarp til laga um breytingu á lögum um vexti og verðtryggingu, í máli nr. 384. Meiri hlutinn leggur því til að einungis verði hægt að veita lán tengd erlendum gjaldmiðlum til neytenda sem eru varðir fyrir gjaldeyrisáhættu út lánstímann.
Meiri hlutinn leggur einnig til að í stað orðanna „til þess fallið að valda neytanda tjóni“ í 1. málslið 10. mgr. 22. gr. komi „sé það neytanda í óhag“ til samræmis við orðalag 1. málsliðar 4. mgr. 18. gr. fasteignalánatilskipunarinnar.
Meiri hlutinn leggur til að hlutfallið í 4. tölulið 1. mgr. 23. gr. hækki í 20% til að greiða fyrir skilmálabreytingum lána, svo sem ef neytandi vill hækka reglulegar endurgreiðslur til að stytta lánstíma.
Meiri hlutinn leggur til að undanþága 5. töluliðar 1. mgr. 23. gr. nái til maka sem situr í óskiptu búi, auk erfingja.
Meiri hlutinn leggur til að í 5. mgr. 24. gr. komi skýrt fram hverjar afleiðingar það hafi að neytandi veiti ófullnægjandi upplýsingar. Af 4. mgr. 20. gr. fasteignalánatilskipunarinnar má ráða að gerð er krafa um að neytandi skuli upplýstur um að ekki er hægt að veita lán nema hann veiti umbeðnar upplýsingar vegna lánshæfis- og greiðslumats.
Meiri hlutinn leggur til að vísað verði til álits fremur en tilmæla fjármálastöðugleikaráðs í 1. mgr. 25. gr. til samræmis við tillögu Fjármálaeftirlitsins. Af því leiðir að ákvörðun Fjármálaeftirlitsins um hámark veðsetningarhlutfalls verður ekki háð tilmælum fjármálastöðugleikaráðs, heldur aðeins því að fyrir liggi álit ráðsins.
Í umsögn Fjármálaeftirlitsins var bent á mikilvægi þess að eftirlitsstofnanir hafi mismunandi stjórntæki tiltæk til að draga úr fasteignabólum og uppsöfnun áhættu út frá aðstæðum hverju sinni. Mismunandi stjórntæki hafi áhrif á mismunandi hópa og með mismunandi hætti og takmörk á veðsetningarhlutfalli séu ekki ávallt áhrifaríkasta leiðin til að vinna gegn útlánasveiflum. Fjármálaeftirlitið lagði því til að sér yrði einnig heimilað, að fengnu áliti fjármálastöðugleikaráðs, að takmarka fasteignalán eða greiðslubyrði þeirra í hlutfalli við tekjur neytenda. Meiri hlutinn fellst á að æskilegt sé að auka við stjórntæki Fjármálaeftirlitsins með þessum hætti til að gera því betur kleift að beita viðeigandi tæki hverju sinni. Meiri hlutinn leggur því til að slíkri heimild verði bætt við VII. kafla frumvarpsins.
Meiri hlutinn leggur til breytingu á 27. gr. frumvarpsins til að árétta að aðgangurinn er háður reglum um persónuvernd, samanber lög um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga.
Meiri hlutinn leggur til að neytanda verði ávallt heimilt að breyta eftirstöðvum fasteignaláns sem tengist erlendum gjaldmiðlum í íslenskar krónur. Með því er gengisáhætta að hluta færð af lántaka yfir á lánveitanda. Lánveitendur munu því þurfa að taka meira tillit til gengisáhættu í lánveitingum sínum og reikna áhættuna inn í vexti slíkra lána. Neytendur geta því betur gert sér grein fyrir raunverulegri áhættu og kostnaði við lánin.
Meiri hlutinn telur einnig nauðsynlegt að eftirstöðvum fasteignaláns sem tengt er erlendum gjaldmiðlum verði breytt í íslenskar krónur ef neytandi uppfyllir ekki lengur skilyrði 21. gr., þ.e. hafa ekki lengur gengisvarnir sem voru forsenda lánveitingarinnar og eru því ekki lengur varnir gegn gengisáhættu. Umbreyting í krónur er talin nauðsynleg til að koma í veg fyrir að einstakir neytendur séu óvarðir fyrir gengisáhættu, t.d. vegna breyttra aðstæðna, og einnig til að koma í veg fyrir að með tímanum safnist upp fjöldi óvarinna lántakenda með stöðu sem gæti haft áhrif á fjármálastöðugleika. Meiri hlutinn leggur því til að lánveitendum verði skylt að kanna reglubundið varnir neytenda gegn gengisáhættu á lánstíma, eigi sjaldnar en tvisvar á ári. Viðvarandi eftirlit er nauðsynlegt til að draga úr áhættu neytenda, en jafnframt til þess að veita Fjármálaeftirlitinu rétta mynd af útlánaáhættu lánveitenda hverju sinni. Einnig hefur verið bent á að án viðvarandi eftirlits yrði lántökum mögulegt að afla skammtímagengisvarna til þess eins að standast greiðslumat, en þær varnir yrðu þá ekki til taks ef gengisáhættan raungerðist.
Margir umsagnaraðilar lýstu áhyggjum af því að hámarksviðmið uppgreiðslugjalds samkvæmt 3. mgr. 36. gr. væri of hátt. Bent var á að það gæti verið til bóta að kveða á um fast hámark á hlutfall uppgreiðslugjalds. Sjónarmið um neytendavernd vega þungt í þessu samhengi og telur meiri hlutinn rétt að bregðast við framangreindum áhyggjum umsagnaraðila. Leggur meiri hlutinn því til að uppgreiðslugjald megi ekki nema hærri fjárhæð en sem nemur 4% af endurgreiðslu. Það er rétt að geta þess að í gildandi lögum er hámarksuppgreiðslugjald 1% en í þessu frumvarpi er lagt til að hámarksuppgreiðslugjald sé 0,2% fyrir hvert ár sem eftir er af fastvaxtatímanum þannig að ef lán er með fasta vexti til fimm ára gæti verið 1% uppgreiðslugjald af slíku láni. Við sjáum að 4% hámark mundi þá vera fyrir lán sem er með fasta vexti til 20 ára. Það er sjaldgæft að slík lán séu veitt. Nefndin fellst sem sagt á að setja eitthvert hámark sem væri þá 4%.
Nefndinni barst ein umsögn þar sem athugasemd var gerð við 38. gr. frumvarpsins. Fram kom að skýra þyrfti á hvaða grundvelli lánveitanda væri skylt að bjóða upp á samkomulag um endurgreiðslu eftirstöðva. Umsagnaraðili lagði til að lánveitandi gæti krafist þess að fyrir lægju fullnægjandi upplýsingar um fjárhag lántaka, að ekki væri hætta á undanskoti eigna og að greiðslugeta gæfi tilefni til þess að eftirstöðvar yrðu endurgreiddar innan hæfilegs tíma og mætti líta til eignastöðu og fara fram á tryggingar væru þær til staðar. Meiri hlutinn tekur undir þessi sjónarmið og gerir tillögu að slíkri breytingu á 38. gr.
Í 42. og 46. gr. frumvarpsins er notast við hugtakið „óflekkað mannorð“. Meiri hlutinn leggur til að fremur verði rætt um „gott orðspor“ til að gæta samræmis við hugtakanotkun í lögum um fjármálafyrirtæki, nr. 161/2002.
Bent var á að þeir aðilar sem taldir eru upp í 2. tölulið 45. gr. sinni ekki lánamiðlun eða lánaráðgjöf eins og þau hugtök eru skilgreind í frumvarpinu. Meiri hlutinn leggur því til að töluliðurinn falli brott, en þarna voru taldir upp m.a. skiptastjórar.
Í 3. tölulið 1. mgr. 46. gr. er fjallað um hæfisskilyrði stjórnarmanna lánamiðlara, sem starfar sem lögaðili. Meiri hlutinn leggur til að hæfisskilyrðin gildi einnig um framkvæmdastjóra lánamiðlara til samræmis við hæfisskilyrði lánveitenda í 2. tölulið 1. mgr. 42. gr.
Í samræmi við ábendingu umsagnaraðila leggur meiri hlutinn til að felldur verði brott 19. töluliður 1. mgr. 52. gr. frumvarpsins, sem heimilar Neytendastofu að leggja stjórnvaldssektir á lánveitanda eða lánamiðlara. Fjármálaeftirlitinu er heimilt að leggja stjórnvaldssektir á lánveitanda í svipuðum tilfellum og meiri hlutinn telur óheppilegt að tvær stofnanir fari með sama valdið.
Varðandi gildistöku laganna leggur meiri hlutinn til að gildistöku þeirra verði frestað frá 1. september 2016 til 1. apríl 2017 til að gefa lánveitendum og stjórnkerfinu tækifæri til að undirbúa sig.
Í nefndarálitinu er líka fjallað um breytingar á öðrum lögum sem af þessu leiða.
Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með breytingum sem gerð er tillaga um í þskj. 1762. Brynjar Níelsson var fjarverandi við afgreiðslu málsins. Birgitta Jónsdóttir sat fundinn sem áheyrnarfulltrúi og styður álit þetta með fyrirvara.
Undir álitið rita eftirtaldir hv. þingmenn: Frosti Sigurjónsson, formaður og framsögumaður, Anna Margrét Guðjónsdóttir, með fyrirvara, Katrín Jakobsdóttir, með fyrirvara, Líneik Anna Sævarsdóttir og Willum Þór Þórsson.
Virðulegi forseti. Ég mæli nú fyrir framhaldsnefndaráliti og breytingartillögu frá efnahags- og viðskiptanefnd um frumvarp til laga um fasteignalán til neytenda. Álitið ásamt breytingartillögu er að finna á þskj. 1763.
Í breytingartillögu meiri hluta nefndarinnar var lagt til að neytenda yrði ávallt heimilt að breyta eftirstöðvum fasteignaláns sem tengist erlendum gjaldmiðlum í íslenskar krónur. Meiri hlutinn lagði einnig til að lánveitandi skyldi reglulega kanna tryggingar og varnir neytanda gegn gengisáhættu á lánstímanum skyldi breytt í íslenskar krónur ef neytandi uppfyllti ekki lengur skilyrði 21. gr.
Því sjónarmiði var lýst í nefndinni að réttindi neytenda væru nægilega tryggð með því að heimila þeim að breyta ávallt eftirstöðvunum í íslenskar krónur. Sá réttur skapaði einnig hvata fyrir lánveitendur til að fara varlega í slíkum lánveitingum og það stuðli að fjármálastöðugleika.
Með vísan til þessara sjónarmiða leggur nefndin til að hvorki verði kveðið á um að lánveitandi kanni reglulega tryggingar og varnir neytanda gegn gengisáhættu né að eftirstöðvum fasteignaláns sem tengist erlendum gjaldmiðlum skuli breytt í íslenskar krónur ef neytandi uppfyllir ekki lengur skilyrði 21. gr.
Nefndin leggur því til að frumvarpið verði samþykkt með þeirri breytingu sem fram kemur í þingskjalinu.
Brynjar Níelsson og Sigríður Á. Andersen voru fjarverandi við afgreiðslu málsins. Anna Margrét Guðjónsdóttir og Guðmundur Steingrímsson voru fjarverandi við afgreiðslu málsins en rita undir álitið samkvæmt heimild í 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fyrir fastanefndir Alþingis. Birgitta Jónsdóttir sat fundi sem áheyrnarfulltrúi og styður álitið.
Undir álit þetta rita eftirtaldir hv. þingmenn: Frosti Sigurjónsson, formaður og framsögumaður, Anna Margrét Guðjónsdóttir, Guðmundur Steingrímsson, Katrín Jakobsdóttir, með fyrirvara, Líneik Anna Sævarsdóttir, Óli Björn Kárason og Willum Þór Þórsson.
