almennar stjórnmálaumræður.
Frú forseti. Það er forvitnilegt fyrir nýjan þingmann að horfa nú um öxl. Það var súrt að ekki skyldi hafa tekist að mynda stjórn um kerfisbreytingar, réttláta meðferð auðlinda, nýja stjórnarskrá og framtíðartilhögun peningamála sem tryggði jafnari lífskjör og stöðugra efnahagslíf. Og það var skúffandi og um leið ótrúlegt að sjá flokka sem fyrir kosningar töluðu fyrir slíkum málum henda loforðum sínum í ruslið í skiptum fyrir fáein misseri í ríkisstjórn.
Stærstu vonbrigðin eru þó að horfa upp á fullkomið skilningsleysi stjórnarinnar gagnvart þeim sem minnst hafa á milli handanna, svik á stórfelldri uppbyggingu innviða og algert metnaðarleysi þegar kemur að því að búa okkur undir þær stórkostlegu breytingar sem eru handan við hornið. Við megum ekki festast í viðbragðsstjórnmálum þar sem metnaðurinn snýst aðeins um að lágmarka tjónið þegar skaðinn er skeður.
Samfélag okkar stendur frammi fyrir gríðarlegri tæknibyltingu sem mun gerbreyta þjóðfélaginu. Nýja iðnbyltingin er að þessu leyti frábrugðin þeim fyrri, nú mun tæknin ekki einungis leysa vöðvaafl af hólmi heldur hugaraflið að einhverju leyti. Gervigreindin gefur vélum áður óþekkta hæfni. Þær eru farnar að tala, hlusta og skilja. Þurfa ekki daglega stjórn frá mönnum til að leysa flókin og margbreytileg verkefni og störf sem bæði háskólamenntaðir og minna menntaðir sinna í dag, munu að einhverju leyti hverfa.
Þótt tæknin hafi verið í stöðugri þróun er ýmislegt sem bendir til að í hinum stafræna, vel tengda heimi muni þessar breytingar gerast á ógnarhraða, hraðar en nokkru sinni fyrr. Þessi nýi veruleiki gefur okkur vissulega tækifæri til meiri samskipta við fjölskyldu, vini og auknar frístundir. Þá felast í honum miklir möguleikar fyrir mannkynið allt. Skipting gæða milli ríkari og fátækari hluta heimsins getur orðið jafnari, vistvænni framleiðsla og mikilvæg viðbrögð við loftslagsvánni. Sem sagt: Friðsæll og betri heimur.
En af honum geta líka stafað ógnir. Það þarf að kortleggja hvaða störf breytast, tapast og hvaða ný störf verða til. Hindra þarf að hagnaður slíkrar hagræðingar lendi allur hjá eigendum fyrirtækja. Slíkt myndi aðeins leiða til enn meiri misskiptingar og gera okkur vanmáttug til að standa undir almannaþjónustu. Menntun er langmikilvægasti undirbúningur okkar fyrir slíka framtíð. Skapandi hugsun og tölvufærni munu verða lykilþættir í þróun atvinnulífsins.
En ekkert í stefnu ríkisstjórnarinnar mætir þessu. Framlag til framhaldsskóla, háskóla og nýsköpunar eru í engu samræmi við það sem þurft hefði að vera. Áfram verða íslenskir háskólar hálfdrættingar á við systurskóla á Norðurlöndunum. Loforð um að framhaldsskólarnir njóti hagræðingar vegna styttingar þeirra var svikið. Fleiri hundruð milljónir verða nú hrifsaðar úr skólunum á næstu árum og komið hefur í ljós að hér var um sparnaðaraðgerð að ræða, engin áform um að bæta skólastarf.
Þegar rætt er hins vegar um styttingu náms má líka spyrja hvort við séum að sníða fólki of þröngan stakk. Er rétt að herða svo á kröfum um námsframvindu að ekki gefist tími til að njóta lífsins, sinna tómstundum eða prófa sig áfram á þessu mikilvæga þroskaskeiði?
Frú forseti. Ríkisstjórnin hlustar heldur ekki á þjóðina þegar kemur að heilbrigðismálum. Hún hunsar vilja 92% sem vilja aukna fjármuni í málaflokkinn og skellir skollaeyrum við þeim 86% sem telja að heilbrigðiskerfið eigi að vera félagslega rekið. Opinberu heilbrigðiskerfi er haldið við sultarmörk meðan fjármunir renna ljúflegar í einkarekstur án þess að sýnt sé fram á hagkvæmni slíks. Þar er kraninn opinn. Ríkisstjórnin er tilbúin til að borga eftir hendinni þegar læknar sinna einkarekstri og senda reikning, en opinberum stofnunum er gert að hagræða. Landspítalinn er orðinn svo heit kartafla að stjórnin getur ekki haldið á henni lengur. Hún ræður ekki við reksturinn og sér þá einu lausn að setja pólitíska agenta yfir stjórn spítalans til að fela vandræðaganginn.
Þrátt fyrir þá staðreynd að margt sé vel gert í heilbrigðismálum þjóðarinnar er æpandi sú staðreynd að það fjölgar enn þeim sem ekki hafa efni á að leita sér læknisþjónustu.
Góðar samgöngur og fjarskipti eru ekki bara spurning um öryggi. Í þeim felst jöfnun búsetuskilyrða og mikilvægur stuðningur við atvinnuuppbyggingu. Það er ótækt að ekki sé staðið við þau loforð sem allir flokkar gáfu fyrir kosningar. Sú uppbygging er nefnilega fyrirtaksleið til að huga að hinu smáa í atvinnulífinu. Hún gagnast alls staðar, ekki síst litlum fyrirtækjum. Þannig erum við líklegust til að styrkja byggðir landsins, reisa þeim öflugar, traustar stoðir og glæða lífi. Örvun lítilla fyrirtækja hefur ótvíræða kosti. Uppbyggingin er ódýr, áhættulítil, þarfnast lítillar yfirbyggingar, fólk getur starfað við það sem hugurinn girnist og byggt fyrirtækin upp hratt, hægt, allt eftir smekk.
Þessi fyrirtæki fylla líf fólks af ánægju, sem er gott fyrir fjölskyldulífið, sem smitar út í samfélagið og styrkir byggðirnar. Það þarf að ráðast strax í þessar framkvæmdir og renna stoðum undir ferðaþjónustu um allt land. En eina ráð ríkisstjórnarinnar er að selja mikilvægar og vel reknar einingar, svo sem Keflavíkurflugvöll, til að fjármagna uppbygginguna. Sama vitleysan birtist reyndar líka í áformum um einkavæðingu Fjölbrautaskólans við Ármúla. Stjórnin ræður illa við ríkisreksturinn, hún er föst í gömlum hægri tuggum sem hafa afsannað sig allar. Því að sífellt fleiri alþjóðlegar rannsóknir sýna að aukinn jöfnuður er farsælasta leiðin til að skapa kraftmikið samfélag velsældar og friðar. Það er því óþolandi að ríkisstjórnin noti ekki skattkerfið og markaðstengd auðlindagjöld til að auka jöfnuð og gefa öllum færi á jafnri þátttöku.
Í fjármálaáætlun er meira að segja fullyrt að skattlagning sé andstæða frelsis. Hvaðan kemur sú furðulega hugmynd? Samneysla skapar þvert á móti flestum landsmönnum frelsi. Hún tryggir stærstum hluta almennings áhyggjulítið og innihaldsríkt líf. Við gætum þó með sanngjarnara skattkerfi gert enn betur. Hægt væri að tryggja öllum betri skólagöngu, ódýrari heilbrigðisþjónustu, áhyggjulaust ævikvöld og svo margt annað. Án samneyslunnar værum við líka mjög illa varin þegar óhöpp henda, eins og því miður hendir flesta á ævinni. Í henni birtist líka það fallegasta í mannlífinu: Samkennd og samhjálp.
Þess vegna fullyrði ég á móti: Skattgreiðslur eru skynsamlegasta fjárfesting langflestra Íslendinga.
Með aukinni velsæld landsins hafa viðmið fyrir það sem er nauðsynlegt breyst. Maðurinn lifir ekki á brauði einu saman og við sættum okkur ekki lengur við að eiga eingöngu til hnífs og skeiðar og öruggt húsaskjól. Við þurfum líka fóður fyrir andann. Því verða stjórnvöld líka að hafa metnað fyrir hönd íþrótta, menningar og lista. Ekki líta á það sem einhvern lúxusvarning eða afgangsstærð. Öll börn og unglingar eiga að hafa jafnan aðgang án tillits til efnahags foreldra.
Frú forseti. Saman komumst við á lappir eftir hrunið á undraskömmum tíma. En það er ekki síst að þakka stórkostlegum fórnum almennings. Enn súpa allt of margir seyðið af því. Við erum á leið upp úr öldudal en allt of margir eru enn í lágbárunni og eiga langt í land. Við þurfum nú öll að hjálpast að. Það má enginn vera skilinn eftir. En það er aumt til þess að vita að á einu lengsta samfellda hagvaxtarskeiði landsins telji ríkisstjórnin að það sé ekki svigrúm til þess.
Umfram allt þurfum við að haga efnahagsstjórn okkar með þeim hætti að við siglum lygnari sjó. Við þurfum að viðurkenna að félagslegur stöðugleiki er ekki andstæða efnahagslegs stöðugleika heldur hvort tveggja forsenda þess að hér verði ró á vinnumarkaði. Þá þurfum við að ræða gjaldmiðlastefnu landsins af yfirvegun og með rökum en ekki úr gömlum skotgröfum. Við þurfum stjórnvöld sem trúa á mátt samhjálparinnar og þora að afla tekna hjá þeim sem auðveldlega geta lagt meira af mörkum í þágu þeirra sem höllum fæti standa og samfélagsins alls. Við þurfum stjórnvöld sem nýta hinn frjálsa markað þar sem það á við en standa þéttan vörð um mikilvæga almannaþjónustu.
En að lokum, frú forseti: Við þurfum nýja ríkisstjórn sem hefur meiri framsýni, meiri kjark, fleiri gæfusmiði.
