kjötrækt.

Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir tillögu til þingsályktunar um kjötrækt. Ég nota það orð til aðgreiningar frá orðinu dýrarækt, um það þegar dýr er ræktað til manneldis eða til að nýta kjöt eða aðrar afurðir af dýri til manneldis. Tillagan er flutt í fjórða skipti, hefur verið flutt áður á 146., 147. og 148. löggjafarþingi og er óbreytt. Ræðan sem hér er haldin er einnig tiltölulega óbreytt frá því síðast, með smáviðbótum hér og þar.

Tillagan gengur út á að Alþingi feli sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra að kanna stöðu kjötræktar, þ.e. hversu langt sé þangað til að afurðir kjötræktar verði samkeppnisfærar við kjötafurðir í hefðbundnum landbúnaði, og að skipuleggja aðgerðaáætlun um innleiðingu tækni fyrir íslenskan landbúnað, og í raun sjávarútveg líka, með það að markmiði að flýta fyrir því að kjötrækt verði samkeppnishæf við aðrar afurðir af hefðbundinni veiði eða ræktun dýra til manneldis.

Þessa tækni er alls ekki ný af nálinni. Almennt séð er kjötrækt aðferð til að búa til kjöt án þess að þurfa að slátra dýri. Hugmyndin hefur verið til frá 1912 eða í rúm 100 ár þegar Alexis Carrel tókst að halda frumum úr hjarta kjúklings á lífi í 34 ár utan líkama lifandi lífveru. Það var einungis vegna mistaka nemenda sem gleymdu að næra frumurnar að þær dóu. Það var talað um „the undying cell“, með leyfi forseta, hina ódauðlegu frumu í því sambandi. Winston Churchill spáði því árið 1931 að innan 50 ára, sem stóðst reyndar ekki en við erum kannski nokkuð nærri því, yrðum við laus við þann fáránleika að þurfa að rækta heilan kjúkling til þess eins að borða læri eða bringu. Árið 1995 samþykkti Matvælastofnun Bandaríkjanna tilraunir til að rækta kjöt með það að markmiði að matur yrði ekki vandamál í löngum geimferðum — allt mjög göfug markmið. Eins og sést á þessu eru alvöruaðilar á bak við þetta og rannsóknir á þessari tækni til þess að ná upp framleiðslugetu eru í gangi um allan heim. Það er einungis tímaspursmál þangað til þessi tækni verður orðin samkeppnishæf og komin á markað. Það verður væntanlega svipuð þróun og var þegar grænmetisfæði var að koma inn á markaðinn og var ekki endilega neitt gríðarlega lystugt en síðan þá hafa orðið gríðarlegar framfarir í því að búa til grænmetisfæði. Besti hamborgarinn var grænmetishamborgari, það var enginn munur á honum og kjöthamborgara. Það er hægt að fara þær leiðir líka en þetta er enn önnur leið til þess að fara og það eru ekki allir á því við getum öll orðið bara grænmetisætur. Við verðum að horfa til víðara samhengis.

Helsti kostur þess að rækta kjöt í stað þess að stunda dýrarækt til manneldis eru umhverfisáhrifin, sérstaklega með tilliti til þeirra vandamála sem við stöndum frammi fyrir hvað þau varðar. Þótt það eigi reyndar síður við á Íslandi en annars staðar hefur kjötrækt líka þann kost að ekki þarf að nota sýklalyf við hana. Við notum reyndar ekki mikið af sýklalyfjum í dýrarækt hér á landi. Það er einn af kostum kjötræktar að hún getur farið fram í ónæmu umhverfi og þá þarf ekki sýklalyf.

Viðamiklar rannsóknir hafa verið gerðar á umhverfisáhrifum kjötræktar. Kjötrækt sendir 78–96% minna af gróðurhúsalofttegundum frá sér en hefðbundin dýrarækt, mismunandi eftir dýrategund. Við kjötrækt er notað hvorki meira né minna en 99% minna landrými, 82–96% minna af vatni og 7–45% minni orka. Einungis í fuglarækt er minni orka notuð en í kjötrækt. Til viðbótar þá taka þessar tölur ekki til umhverfisáhrifa af flutningum eða kælingu sem minni þörf er á með kjötræktartækninni. Þær taka heldur ekki til umhverfisáhrifa vegna losunar frá landi. Þið takið eftir því að ef 99% minna land er notað við þessa tækni og gróðurhúsaloftslagsáhrifin frá landi eru ekki talin með inni í þessu hversu gríðarlega miklu minna við gætum losað af gróðurhúsalofttegundum en við gerum núna, bara með þessari tækni. Þetta þori ég að fullyrða að leysir loftslagsvandamálið. Ekki flóknara en það.

Það skiptir miklu máli vegna áhrifa á losun gróðurhúsalofttegunda hvaða orkugjafi er notaður í kjötframleiðsluna. Víðast hvar yrðu brennd kol eða olía til að knýja þau orkuferli sem færu í framleiðsluna. Það yrði náttúrlega ekki gert á Íslandi og eins og kemur fram hérna síðar þá er vandamál vegna verksmiðjuframleiðslu minni hér.

Óháð því hvað Ísland gerir til að undirbúa tilkomu þessarar tækni til matvælaframleiðslu munum við þurfa að glíma við þær breytingar sem kjötrækt kemur til með að hafa á neysluvenjur. Þó að eftirspurn eftir kjöti af dýrum hverfi örugglega ekki, svipað og eftirspurn eftir villibráð hefur ekki horfið þó að við séum með húsdýr, minnkar hún líklega mjög, þó ekki sé nema vegna umhverfisáhrifa og dýraverndarsjónarmiða. Það hefur mögulega veruleg áhrif á landbúnað og sjávarútveg á Íslandi, jafnvel jákvæð áhrif, þar sem eftirspurn eftir afurðum úr lífrænni dýrarækt gæti aukist og slík framleiðsla orðið mun verðmætari. Áhrifin hér verða kannski öðruvísi en annars staðar í heiminum þar sem hugmyndin er að kjötrækt komi í raun í staðinn fyrir verksmiðjuframleiðslu á kjöti, sem lítið er um hér. Það er því mjög brýnt að Ísland sé undirbúið fyrir þessar tækniframfarir, bæði með aðgerðaáætlun og lögum. Hefðbundinn landbúnaður okkar gæti orðið enn verðmætari þar sem vandinn vegna umhverfisáhrifa sem við erum að reyna að koma okkur í áttina að að leysa, væri mögulega leystur. Það eru stjarnfræðilega mikil áhrif í raun af þessu.

Á síðasta kjörtímabili spurði ég þáverandi sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra um það hvort fylgst væri með þróun þessarar tækni og hvaða áhrif hún gæti haft á Íslandi. Einfalda svarið var: Nei og veit ekki. Það fannst mér áhugavert því að skömmu áður hafði verið tilkynnt að innan áratugar gæti þessi tækni orðið samkeppnishæf við hefðbundna verksmiðjuframleiðslu á dýrum til manneldis. Ég bendi fólki á að finna þá umræðu því að hún var mjög áhugaverð að öðru leyti. Þessar hugmyndir eru alla vega eitthvað sem við ættum að vita um, við ættum að vita hvers er að vænta.

Mér finnst það mjög áhugavert við þessa tækni að um er að ræða fyrstu alvörubyltinguna í matvælaframleiðslu frá því að við hættum að vera safnarar og veiðimenn. Allar tækninýjungar sem hafa orðið í landbúnaði síðan þá hafa í raun gengið út á að gera sömu hugmyndafræðina skilvirkari, hugmyndafræðina um húsdýr innan girðingar og fræ í akur, öll þau ferli gerð skilvirkari. Það sem kjötrækt getur bætt við er hugmyndafræði um framleiðslu sem er ekki háð nálægð við auðlindina og ekki endilega háð nálægð við neytendur. Ekki er um að ræða staðbundna framleiðslu sem er háð því að setja girðingu utan um dýr, við getum þess vegna framleitt kjötið í eyðimörk þar sem neytendur eru yfirleitt ekki nálægt en nóg af sólarorku sem gæti knúið framleiðsluna.

Út við sjóndeildarhringinn eru síðan aðrar tækninýjungar sem eru einnig mjög mikilvægar, t.d. bylting í að búa til orku og byltingar í framleiðslu, eins og þrívíddarprentun og því um líkt. Það eru líka skref í áttina að fara úr staðbundnum miðstýrðum framleiðsluferlum yfir í ákveðna dreifingu. Þá losnum við við hið risastóra dreifikerfi sem við stólum á til að flytja vörur frá einu heimshorni til annars sem er gríðarlega kostnaðarsamt og mjög óumhverfisvænt.

Hægt er að draga upp hliðstæðu við þessar tækninýjungar í kjötrækt við aðrar nýlegar tækniframfarir, t.d. hvað varðar stafræna byltingu tónlistar og kvikmynda. Allt í einu varð dreifing tónlistar og kvikmynda ekki háð framleiðanda og dreifikerfi hans. Það leiddi til rosalegrar byltingar og vandamála hvað það varðar hvernig við höguðum því kerfi. Við erum enn að rífast um hvernig við eigum að hafa þetta. Í staðinn fyrir að lenda í rifrildi um þetta mál eftir á og alls konar veseni ættum við reyna að undirbúa okkur fyrir fram og reyna að átta okkur á því hvaða áhrif þetta kemur til með að hafa á samfélagið eins og það leggur sig.

Kjötrækt takmarkast ekki við húsdýr. Hún nær til dýra sem er ekki eins auðvelt að setja girðingu utan um, t.d. ljón eða hvali. Það væri hægt að sleppa því að veiða hvali því að við værum með sýni af hvalkjöti sem væri bara hægt að rækta. Ef það væri gott til manneldis þá væri hægt að rækta það án þess að þurfa að veiða hvali. Erni þess vegna, hvað sem fólki dettur í hug. Dýraverndunarsjónarmið vegna veiða á dýrum sem eru í útrýmingarhættu eru mjög ströng og við gætum í rauninni látið náttúruna vera með þessari tækni. Hún býður upp á gríðarlega möguleika hvað þetta varðar. Við gætum einfaldlega látið náttúruna vera. Við þurfum ekki að sigla út á haf og veiða fisk, við getum bara ræktað kjötið.

Markmiðið með þessari þingsályktunartillögu er einfaldlega að búa okkur undir þær breytingar sem kjötrækt kemur til með að valda á núverandi atvinnuvegum og samfélagi manna, ekki bara á Íslandi heldur úti um allan heim. Kannski verður þetta ekki að veruleika innan tíu ára, þeir vísindamenn sem spá því eru kannski að því til að afla sér aukins rannsóknarfjár o.s.frv. og vilja skapa væntingar og fá meira fé, sem er gott því að þá gerist þetta kannski fyrr. En þó að tíminn verði tvöfalt lengri verða afleiðingarnar af þessu svo gríðarlegar að öll skref sem við stígum í þá átt að láta þetta gerast fyrr margborga sig, einmitt með tilliti til umhverfissjónarmiða og dýraverndarsjónarmiða.

Ég geng svo langt að segja að þessi tækninýjung sé ein grunnstoð þess að skapa frið í heiminum. Ef enginn er svangur er hvatinn til styrjalda einfaldlega miklu minni. Það á líka við um orkuna, en líklega er orkubylting í nánd sem gæti stuðlað að því að ekki verði samkeppni um land vegna orku, t.d. olíu, og ekki samkeppni um land vegna matvælaframleiðslu. Þessar tvær tækninýjungar gætu gjörbylt stöðu hernaðarmála í heiminum og hinni ríku hefð okkar að rífast við nágranna okkar um auðlindir. Tilefni til þeirra rifrilda yrðu a.m.k. mun léttvægari ef við þyrftum ekki að rífast um mat í magann.

Ég tel þetta vera ágætisæfingu í að hugsa til framtíðar. Það er nefnilega alltaf betra að vera undirbúinn fyrir breytingar sem við sjáum fram á að séu á næsta leiti í stað þess að vera í eltingarleik. Sú er ætlunin með þessari þingsályktunartillögu, að fara í þann farveg að hugsa til framtíðar í staðinn fyrir að vera í eltingarleik. Við erum nú í miðri fjórðu iðnbyltingunni, eins og Stefán Pálsson komst að orði á fésbók, og þessi þingsályktunartillaga sýnir að við erum að detta inn í fimmtu iðnbyltinguna, alla vega þegar þessi tækni verður komin á koppinn. Samfélagsbreytingar vegna áhrifa fjórðu iðnbyltingarinnar gefa okkur næg vandamál til að glíma við og hvernig verður það þá ef við dettum inn í fimmtu iðnbyltinguna þegar við erum ekki einu sinni búin að læra á þá fjórðu? Þetta verður allt mjög kómískt.

Þetta er fjórða þingið og þriðja kjörtímabilið sem þessi þingsályktunartillaga er flutt á. Ef sami gangur verður til nálægrar framtíðar verðum við einfaldlega of sein að skipuleggja okkur fram í tímann og þurfum enn og aftur að eltast við þegar orðnar breytingar. Þetta mál er ekki flókið, hvorki afgreiðsla þess né framkvæmd en því fyrr sem við náum árangri, því betra.

Nú væri áhugavert að mælast til þess að málið færi til framtíðarnefndar en ég veit ekki alveg hvort það virkar innan skipulags þingsins eins og er. Kannski að nefndin sem fái þetta vísi málinu síðan til framtíðarnefndar til umfjöllunar. En auðvitað væri best að þetta fengi hefðbundið þingferli og yrði klárað sem fyrst. Þetta er í alvörunni gríðarlega mikilvægt mál og breytingarnar sem þessa tækni á eftir að valda á samfélaginu eru gríðarlega jákvæðar og því fyrr sem þær gerast, því betra.