atvinnuleysistryggingar og Ábyrgðasjóður launa.
Virðulegur forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti um frumvarp til laga um breytingu á lögum um atvinnuleysistryggingar og lögum um Ábyrgðasjóð launa, minnkað starfshlutfall. Velferðarnefnd hefur fjallað um þetta mál og fengið til sín fjölda gesta, í gegnum fjarfundabúnað, þá aðila sem hlut eiga að máli. Frumvarpið er lagt fram í ljósi þess alvarlega ástands sem nú er á vinnumarkaði þar sem mikil óvissa ríkir vegna Covid-19 og þar er lagt til að bráðabirgðaákvæði bætist við lög um atvinnuleysistryggingar, nr. 54/2006, annars vegar og lög um Ábyrgðasjóð launa, nr. 88/2003, hins vegar þar sem kveðið verði á um tímabundnar ráðstafanir til 1. júlí 2020 sem einkum miða að því að hvetja vinnuveitendur til, og gera þeim kleift, að halda ráðningarsambandi við starfsmenn í stað þess að grípa til uppsagna þrátt fyrir tímabundið tekjufall.
Ætla má að væntanlegur samdráttur vegna útbreiðslu Covid-19 sjúkdómsins muni hafa víðtæk samfélagsleg og efnahagsleg áhrif. Við sérstakar aðstæður sem þessar er nauðsynlegt að mæta þeim vanda sem fyrirsjáanlegur er hjá fólki og fyrirtækjum. Tryggja þarf afkomu launafólks, gera atvinnurekendum kleift að minnka umfang starfsemi sinnar tímabundið vegna hægari gangs í hagkerfinu og styðja þá sjálfstætt starfandi einstaklinga sem þurfa að þola tilheyrandi samdrátt í rekstri. Markmið frumvarpsins er að treysta grundvöll fólks og fyrirtækja á óvissutímum og vinna gegn atvinnuleysi til skemmri og lengri tíma og þeim neikvæðu afleiðingum sem af því leiðir. Framlagning frumvarpsins er hluti af nauðsynlegum aðgerðum á tímum mikilla áskorana og er ætlað að skjóta stoðum undir viðspyrnu samfélagsins og hagkerfisins eftir að ástandið sem nú ríkir er yfirstaðið.
Í meðförum nefndarinnar voru lagðar til breytingar á frumvarpinu sem fyrst og fremst er ætlað að hlífa lág- og millitekjuhópum og koma til móts við stærri hópa launamanna í hlutastörfum. Nánar verður gerð grein fyrir breytingartillögum nefndarinnar hér á eftir.
Ég ætla ekki að fara ítarlega yfir efni sjálfs frumvarpsins sem ráðherrann kynnti hér á dögunum heldur fyrst og fremst að fara yfir þær breytingar sem urðu á málinu og fara aðeins yfir umfjöllun nefndarinnar.
Í umsögnum sem bárust nefndinni og í framsögum gesta á fundum nefndarinnar var bent á þau ólíku áhrif sem Covid-19 faraldurinn hefði á ólíka hópa atvinnulífsins. Meðal annars var fjallað um áhrif ferðabanns, sem mörg ríki hafi gripið til, á ferðaþjónustu, áhrif á inn- og útflutningsgreinar og afleiðingar samkomubanns fyrir sjálfstætt starfandi stéttir sem búa við óörugga verkefnastöðu. Fyrirtæki og sjálfstætt starfandi einstaklingar þurfa óhjákvæmilega að draga saman í rekstri vegna faraldursins. Frumvarpið miðar að því að gera fyrirtækjum auðveldara um vik að minnka starfshlutfall launamanna svo þau geti viðhaldið ráðningarsamböndum og að tryggja sjálfstætt starfandi aðilum svigrúm til þess að draga úr rekstri án þess að verða fyrir óviðráðanlegu tekjutapi vegna faraldursins.
Nefndin áréttar í því sambandi að um er að ræða atvinnuleysisbætur til þess að koma til móts við minnkað starfshlutfall vegna tímabundins samdráttar í rekstri. Úrræðinu er því ekki ætlað að standa straum af launakostnaði vegna vinnuframlags sem innt er af hendi. Því er gert ráð fyrir að dregið verði úr vinnuframlagi launamanns sem nemur hinu minnkaða starfshlutfalli. Hvetur nefndin Vinnumálastofnun til þess að stuðla að því að launamenn séu upplýstir um réttindi sín og ábyrgð atvinnurekenda í þeim efnum.
Mikilvægt er að samhliða gildistöku þeirra úrræða sem frumvarpið mælir fyrir um fari fram víðtæk kynning á þeim og að tryggt verði að þau nái til þeirra hópa sem úrræðin koma helst til með að nýtast. Ljóst er að fyrirtæki í ferðaþjónustu eru á meðal þeirra sem verða fyrir einna mestum áföllum vegna Covid-19 faraldursins. Taka þarf sérstakt tillit til þess að starfsmenn þessara fyrirtækja eru af ýmsum þjóðernum og því verður að tryggja að upplýsingar um úrræðin verði aðgengilegar á fleiri tungumálum en íslensku. Nefndin hvetur sérstaklega til þess að Vinnumálastofnun birti upplýsingar um þau úrræði sem frumvarp þetta kveður á um a.m.k. á ensku og pólsku auk íslensku. Hið sama á eftir atvikum við um önnur yfirvöld og önnur viðbrögð stjórnvalda við þeim aðstæðum sem uppi eru.
Þá um réttindi fiskvinnslufólks. Samkvæmt 6. mgr. a-liðar 1. gr. frumvarpsins gildir ákvæðið ekki um launamenn sem njóta réttar til kauptryggingar og starfa hjá vinnuveitanda sem á rétt á greiðslum úr Atvinnuleysistryggingasjóði í tímabundinni vinnslustöðvun á grundvelli laga um greiðslur Atvinnuleysistryggingasjóðs vegna fiskvinnslufólks, nr. 51/1995. Nefndin hefur verið fullvissuð um að launafólk sem heyrir undir þau lög verði ekki verr sett en annað launafólk eftir gildistöku þessa frumvarps. Þetta megi eftir atvikum tryggja með breytingu á reglugerð nr. 556/2004 þannig að fyrirtækjum í sjávarútvegi verði búnir sambærilegir möguleikar til rekstrarákvarðana og fyrirtækjum í öðrum atvinnugreinum. Nefndin telur þennan skilning vera forsendu þess að ákvæði 6. mgr. a-liðar 1. gr. frumvarpsins eigi rétt á sér.
Breytingartillögur nefndarinnar verða þá kynntar. Til samræmis við það sem fram kemur í kaflanum um aðstæður í samfélaginu vegna Covid-19 faraldursins leggur nefndin til að skýrt verði tekið fram í 1. mgr. a-liðar 1. gr. frumvarpsins að vinnuveitandi geti ekki krafist vinnuframlags frá launamanni umfram það starfshlutfall sem eftir stendur þegar starfshlutfall hefur minnkað.
Varðandi skerðingu heildargreiðslna launamanna samkvæmt 2. málslið 2. mgr. þess bráðabirgðaákvæðis sem kveðið er á um í a-lið 1. gr. frumvarpsins geta laun frá vinnuveitanda og greiðslur atvinnuleysisbóta samanlagt ekki numið hærri fjárhæð en 80% af meðaltali heildarlauna launamanns miðað við þriggja mánaða tímabil áður en starfshlutfall skertist. Þá geta greiðslurnar ekki numið hærri fjárhæð en 650.000 kr. á mánuði, samanber 3. mgr. ákvæðisins. Þessar takmarkanir sættu mikilli gagnrýni við 1. umr. um málið á þingfundi og við umfjöllun nefndarinnar, ekki síst í ljósi þess að lægstu laun í samfélaginu væru ekki undanþegin skerðingu samkvæmt ákvæðinu og að skerðingarnar bitnuðu á lág- og millitekjuhópum.
Nefndin leggur til að í stað 80% þaksins verði miðað við að samanlagðar greiðslur til launamanns sem nýtir úrræðið geti numið 90% af meðaltali heildarlauna hans síðustu þrjá mánuði áður en starfshlutfall var minnkað. Þá leggur nefndin til að 650.000 kr. hámarksgreiðsla á mánuði hækki og verði 700.000 kr. Loks leggur nefndin til að greiðslur allt að fjárhæð 400.000 kr. á mánuði skerðist ekki samkvæmt ákvæðinu, né heldur að greiðslur sæti skerðingu niður fyrir þá fjárhæð.
Verði breytingartillagan samþykkt hefur það þau áhrif að launamaður sem hefur haft allt að 400.000 kr. í heildarlaun á mánuði að meðaltali síðustu þrjá mánuði heldur óbreyttum greiðslum að krónutölu á meðan á beitingu úrræðis samkvæmt a-lið 1. gr. frumvarpsins stendur. Hafi launamaður haft á bilinu 400.000–445.000 kr. í mánaðarlaun á tímabilinu verða greiðslur hans við beitingu úrræðisins 400.000 kr. á mánuði. Hafi launamaður haft yfir 445.000 kr. í mánaðarlaun skerðast greiðslur til hans um 10% meðan á beitingu úrræðisins stendur. Heildargreiðsla getur þó að hámarki orðið 700.000 kr. á mánuði, í stað 650.000 kr. eins og upphaflega var lagt til.
Í frumvarpinu kemur fram að skilyrði beitingar úrræðisins sem mælt er fyrir um í a-lið 1. gr. þess sé að fyrra starfshlutfall hafi „lækkað hlutfallslega um 20% hið minnsta“. Misskilnings hefur gætt um hvort hér sé átt við 20 prósentustiga lækkun, t.d. þannig að 80% starfshlutfall lækki í 60%, eða hvort átt sé við fimmtungslækkun á fyrra starfshlutfalli, sem myndi þýða að 80% starfshlutfall þyrfti að lækka í 64%. Að höfðu samráði við ráðuneytið telur nefndin ljóst að ætlunin sé að miða skilyrðið við 20 prósentustiga lækkun. Til að taka af vafa um þetta atriði og auka skýrleika frumvarpsins leggur nefndin til breytingu á orðalagi um þetta skilyrði í 1. mgr. a-liðar 1. gr. frumvarpsins.
Í 1. mgr. þess bráðabirgðaákvæðis sem kveðið er á um í a-lið 1. gr. frumvarpsins er gert ráð fyrir því að launamaður haldi að lágmarki 50% starfshlutfalli til þess að geta nýtt sér það úrræði sem er lagt til. Við umfjöllun nefndarinnar var skilyrðið gagnrýnt þar sem fyrirsjáanlegt væri að mörg fyrirtæki þyrftu að draga verulega úr rekstri sínum og að í einhverjum tilvikum myndi þurfa að lækka starfshlutfallið enn frekar til þess að geta haldið sem flestum á launaskrá. Einnig var bent á að krafa um 50% lágmarksstarfshlutfall kæmi sér illa fyrir starfsfólk í hlutastörfum þar sem lítið svigrúm yrði fyrir fólk í þeirri stöðu til að taka á sig lækkað starfshlutfall. Úrræðið nýttist því illa fyrir mörg ferðaþjónustufyrirtæki og kæmi sér einnig illa fyrir námsmenn sem sinna störfum samhliða námi. Nefndin leggur því til breytingu þess efnis að lágmarksstarfshlutfallið verði lækkað niður í 25%.
Við meðferð málsins hefur stöðu námsmanna borið á góma enda ekki skýrt hvort námsmenn sem sinna hlutastörfum heyri undir ákvæði a-liðar 1. gr. frumvarpsins, en samkvæmt 1. mgr. 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar teljast námsmenn almennt ekki tryggðir samkvæmt lögunum. Við umfjöllun nefndarinnar kom skýrt fram að frumvarpinu væri einnig ætlað að koma til móts við námsmenn sem sinntu hlutastörfum og þyrftu að taka á sig skert starfshlutfall. Þá kom einnig fram að úrræðið ætti að nýtast starfsmönnum sem eftir atvikum hefðu ekki áunnið sér atvinnuleysistryggingu, samanber t.d. skilyrði 15. gr. laga um atvinnuleysistryggingar um ávinnslutímabil.
Til þess að taka af allan vafa um að úrræðið taki til námsmanna og þessara hópa leggur nefndin til að tekið verði skýrt fram að heimilt sé að greiða bætur samkvæmt ákvæðinu þótt launamaður teljist ekki tryggður í skilningi laganna, svo sem vegna náms, samanber 52. gr., eða skilyrða um ávinnslutímabil, samanber 15. gr., enda sé skilyrðum ákvæðisins fullnægt. Önnur ákvæði laganna gildi um greiðslu bóta samkvæmt ákvæðinu eftir því sem við geti átt. Í því samhengi bendir nefndin á að ákvæði á borð við 14. gr. laganna um virka atvinnuleit og 2. mgr. 17. gr. laganna um ákvarðanir um að minnka starfshlutfall geti eðli málsins samkvæmt ekki átt við um greiðslur bóta samkvæmt bráðabirgðaákvæði a-liðar 1. gr. frumvarpsins.
Í þessu skyni leggur nefndin til að orðalagi 5. mgr. a-liðar 1. gr. frumvarpsins verði breytt. Jafnframt leggur nefndin til að orðalagi ákvæðisins um að greiðslur atvinnuleysisbóta samkvæmt því skerði ekki rétt til greiðslu atvinnuleysisbóta verði breytt þannig að skýrar verði kveðið á um að átt sé við að greiðslur bóta samkvæmt ákvæðinu skerði ekki áunnin réttindi samkvæmt lögum um atvinnuleysistryggingar.
Í ljósi þeirrar miklu óvissu sem uppi er í samfélaginu og þess hversu ört aðstæður breytast leggur nefndin til að gildistími ákvæða frumvarpsins verði styttur þannig að þau gildi til 1. júní 2020 í stað 1. júlí 2020. Nauðsynlegt er að áhrif þessara aðgerða verði metin áður en gildistími frumvarpsins rennur út. Á þessari stundu er ómögulegt að spá fyrir um þróun næstu mánaða og verður því að gera ráð fyrir að þetta úrræði ýmist renni sitt skeið eða taki breytingum í samræmi við þá reynslu sem fæst næstu vikur á nýtingu þeirra úrræða sem frumvarpið kveður á um.
Leggur nefndin til að frumvarpið verði samþykkt með breytingum sem gerð er tillaga um í sérstöku breytingaskjali sem hér liggur frammi og búið er að fara yfir þær breytingar sem gerðar hafa verið í nefndarálitinu sem ég hef hér farið yfir.
Ég undirstrika að það er verið að lækka starfshlutfallið úr 50% í 25%. Það er verið að breyta hámarkinu sem launamaður getur fengið samanlagt úr 650.000 kr. í 700.000. Það er verið að tryggja að það sé gólf í 400.000 kr., það fari enginn neðar en það í skerðingu. Þeir sem eru með heildarlaun undir þeirri upphæð halda sínum heildarlaunum, en enginn fer neðar en 400.000 kr. á mánuði fyrir fullt starf.
Ég tel að þessar breytingar séu mikið til bóta og eins og kom fram í máli ráðherra þegar hann flutti málið í fyrr í vikunni að það lá fyrir að það myndi vera farið í enn frekari vinnu til þess að mæta því fordæmalausa ástandi sem blasir við hér á vinnumarkaði, sérstaklega hjá ferðaþjónustunni, en mun leiða til hliðaráhrifa út í atvinnulífið heilt yfir.
Undir þetta nefndarálit rita sú sem hér stendur, Lilja Rafney Magnúsdóttir, Helga Vala Helgadóttir, formaður nefndarinnar, Ólafur Þór Gunnarsson, Guðmundur Ingi Kristinsson, Halla Signý Kristjánsdóttir, Anna Kolbrún Árnadóttir, með fyrirvara, Halldóra Mogensen, með fyrirvara, Ásmundur Friðriksson og Vilhjálmur Árnason.
Ég hef þetta ekki lengra og treysti því að þetta stóra og mikilvæga mál fái góða afgreiðslu á þinginu í dag. Það er nauðsynlegt að senda skilaboð út í samfélagið að allt sem hægt er verði gert til þess að mæta þeim aðstæðum sem nú eru uppi og verða vonandi tímabundnar og þetta er hluti af þeim aðgerðum sem stjórnvöld grípa til í góðri og breiðri samstöðu. Vil ég þakka fyrir góða samstöðu í velferðarnefnd að vinna úr þeim tveim stóru málum sem nefndin hafði til umfjöllunar þessa tvo síðustu daga.
