samvinnufélög o.fl.
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi um breytingu á lögum um samvinnufélög, lögum um einkahlutafélög, lögum um hlutafélög og lögum um sameignarfélög. Þau ganga út á viðurlög vegna hlutfalls kynja í stjórn. Flutningsmenn að þessu frumvarpi eru hv. þingmenn Albertína Friðbjörg Elíasdóttir, Bryndís Haraldsdóttir, Halla Signý Kristjánsdóttir, Halldóra Mogensen, Hanna Katrín Friðriksson og Inga Sæland, ásamt þeirri sem hér stendur, Lilju Rafneyju Magnúsdóttur.
I. kafli er breyting á lögum um samvinnufélög, með síðari breytingum, og hljóðar svo:
„Við 77. gr. laganna bætist ný málsgrein, svohljóðandi:
Samvinnufélagaskrá getur lagt dagsektir á samvinnufélag sem fer ekki að ákvæði 4. málsl. 1. mgr. 27. gr. Greiðast dagsektirnar þangað til samvinnufélag tilkynnir samvinnufélagaskrá að hlutfall hvors kyns sé ekki lægra en 40%. Dagsektir geta numið frá 10.000 kr. til 100.000 kr. á dag. Við ákvörðun um fjárhæð dagsekta er heimilt að taka tillit til fjárhagslegs styrkleika félags. Dagsektir renna í ríkissjóð og eru aðfararhæfar. Ráðherra er heimilt að setja nánari ákvæði um ákvörðun og innheimtu dagsekta í reglugerð.“
Þá er það II. kafli, Breyting á lögum um einkahlutafélög, með síðari breytingum. 2. gr. hljóðar svo:
„Við 126. gr. laganna bætist ný málsgrein, svohljóðandi: Hlutafélagaskrá getur lagt dagsektir á einkahlutafélag sem fer ekki að ákvæði 3. og 4. málsl. 1. mgr. 39. gr. Greiðast dagsektirnar þangað til einkahlutafélag tilkynnir hlutafélagaskrá að hlutfall hvors kyns sé ekki lægra en 40%. Dagsektir geta numið frá 10.000 kr. til 100.000 kr. á dag. Við ákvörðun um fjárhæð dagsekta er heimilt að taka tillit til fjárhagslegs styrkleika félags. Dagsektir renna í ríkissjóð og eru aðfararhæfar. Ráðherra er heimilt að setja nánari ákvæði um ákvörðun og innheimtu dagsekta í reglugerð.“
III. kafli hljóðar svo:
„Breyting á lögum um hlutafélög, nr. 2/1995, með síðari breytingum.
3. gr.
Við 152. gr. laganna bætist ný málsgrein, svohljóðandi: Hlutafélagaskrá getur lagt dagsektir á hlutafélag sem fer ekki að ákvæði 2. og 3. málsl. 1. mgr. 63. gr. Greiðast dagsektirnar þangað til hlutafélag tilkynnir hlutafélagaskrá að hlutfall hvors kyns sé ekki lægra en 40%. Dagsektir geta numið frá 10.000 kr. til 100.000 kr. á dag. Við ákvörðun um fjárhæð dagsekta er heimilt að taka tillit til fjárhagslegs styrkleika félags. Dagsektir renna í ríkissjóð og eru aðfararhæfar. Ráðherra er heimilt að setja nánari ákvæði um ákvörðun og innheimtu dagsekta í reglugerð.“
Og að lokum IV. kafli, breyting á lögum um sameignarfélög, með síðari breytingum, 4.gr.:
„Á eftir 51. gr. laganna kemur ný grein, 51. gr. a, ásamt fyrirsögn, svohljóðandi:
Dagsektir.
Firmaskrá getur lagt dagsektir á sameignarfélag sem fer ekki að ákvæði 3. málsl. 1. mgr. 13. gr. Greiðast dagsektirnar þangað til sameignarfélag tilkynnir firmaskrá að hlutfall hvors kyns sé ekki lægra en 40%. Dagsektir geta numið frá 10.000 kr. til 100.000 kr. á dag. Við ákvörðun um fjárhæð dagsekta er heimilt að taka tillit til fjárhagslegs styrkleika félags. Dagsektir renna í ríkissjóð og eru aðfararhæfar. Ráðherra er heimilt að setja nánari ákvæði um ákvörðun og innheimtu dagsekta í reglugerð.“
Og 5. gr. hljóðar svo:
„Lög þessi öðlast gildi 1. janúar 2022.“
Með þessu frumvarpi er greinargerð. Ég ætla að fara aðeins yfir hana:
Sambærilegt frumvarp var lagt fram á 149. löggjafarþingi, 186. mál, og á 150. löggjafarþingi, 19. mál, en hlaut ekki afgreiðslu. Nú er þetta mál flutt í þriðja sinn og allt er þegar þrennt er svo ég hef þá tilfinningu að málið komist inn í þingsal til atkvæðagreiðslu og fái jákvæða niðurstöðu og verði samþykkt. Ég á von á því.
Í frumvarpinu er lagt til að það varði dagsektum ef ekki er farið að ákvæðum laga um kynjahlutföll í stjórnum félaga. Málefni þetta var til umræðu í atvinnuveganefnd á 148. löggjafarþingi og þá fundaði nefndin m.a. með fulltrúum Félags kvenna í atvinnurekstri sem vísuðu til þess að staða mála hér á landi væri óviðunandi hvað varðar hlutfall kvenna í stjórnum félaga. Félagið ítrekaði þá afstöðu í umsögn um málið til efnahags- og viðskiptanefndar á 150. löggjafarþingi.
Með lögum nr. 13/2010, um breytingu á lögum um hlutafélög og lögum um einkahlutafélög, voru lögfest ákvæði um kynjahlutföll í stjórnum hlutafélaga. Ákvæðin öðluðust gildi 1. september 2013 þannig að gefinn var rúmur aðlögunartími. Með lögum nr. 49/2011 var gerð sambærileg breyting á lögum um sameignarfélög og lögum um samvinnufélög. Í ákvæðunum felst að þar sem starfsmenn eru fleiri en 50 að jafnaði á ársgrundvelli skuli hvort kyn eiga fulltrúa í stjórn þegar hún er skipuð þremur mönnum en þegar stjórnarmenn eru fleiri en þrír skuli tryggt að hlutfall hvors kyns sé ekki lægra en 40%.
Í Noregi voru samþykkt lög um kynjakvóta í stjórnum stærri hlutafélaga árið 2003. Þar var kveðið á um fjölda fulltrúa af hvoru kyni í samræmi við fjölda meðlima stjórna og að hlutur hvors kyns í stjórn skyldi vera að lágmarki 40% í stjórnum sem í sætu fleiri en níu einstaklingar. Eftir innleiðingu norsku laganna hækkaði hlutur kvenna í stjórnum hlutafélaga úr 6% árið 2002 í 40% árið 2011. Hlutfall kvenna í stjórnum stórra fyrirtækja í Noregi hækkaði úr fjórðungi stjórnarmanna árið 2004 í 36% árið 2006 og náði 42% árið 2009. Samkvæmt Sissel Jensen, norskum hagfræðingi, er aukinn hlutur kvenna meðal þeirra sem fá hæst laun bein afleiðing kynjakvótans. Konur fá frekar tækifæri til að vera meðal æðstu stjórnenda þegar stjórnin sjálf er skipuð bæði körlum og konum. Þessar niðurstöður koma heim og saman við tilgang laganna, þ.e. að fleiri konur fá tækifæri til áhrifa í viðskiptalífinu.
Þrátt fyrir að Ísland hafi fylgt nokkuð fast á eftir fordæmi Noregs með lagasetningu um kynjakvóta í stjórnum félaga hefur ekki náðst sami árangur á Íslandi. Gefinn var rúmur aðlögunartími fyrir gildistöku ákvæða um hlutfall kynja í stjórnum en hlutfallið hefur ekki jafnast og ákvæðum hefur í reynd ekki verið fylgt. Samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu Íslands voru konur 26,2% stjórnarmanna fyrirtækja sem greiða laun og skráð voru í hlutafélagaskrá í lok árs 2018. Hafa þessi hlutföll staðið nokkurn veginn óbreytt frá árinu 2014 í um 26%. Ekki varð teljandi breyting þar á árið 2019 en þá var hlutfall kvenna 26,5%. Árið 2018 var hlutfall kvenna í stjórnum fyrirtækja með yfir 50 launþega 33,5% og hækkaði hlutfall þeirra aðeins um 1% árið 2019 í 34,7% stjórnarmanna í fyrirtækjum með 50 launþega eða fleiri. Flutningsmenn telja því tímabært að skýrt verði kveðið á um það í lögum að heimilt sé að leggja dagsektir á félög sem fara ekki að ákvæðum um hlutföll kynja í stjórnum svo að markmið þeirra nái fram að ganga.
Þrátt fyrir að um töluvert inngrip sé að ræða telja flutningsmenn nauðsynlegt að grípa til slíkra aðgerða til að ákvæði um kynjahlutföll í stjórnum samvinnufélaga, einkahlutafélaga, hlutafélaga og sameignarfélaga nái markmiði sínu. Jafnframt sé löggjafanum heimilt, þrátt fyrir eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar, að setja athafnafrelsi nauðsynlegar skorður séu fyrir því eðlilegar og málefnalegar ástæður.
Þannig hljóðar greinargerðin með þessu ágæta máli, sem ég tel vera mikið réttlætismál og líka jafnréttismál. Það er auðvitað eðlilegt að lögum sé framfylgt. Ef sú hefur ekki verið raunin allt frá því að lögin tóku gildi, en komin eru sjö ár frá því að fyrri lögin voru samþykkt, verður auðvitað að grípa til einhverra aðgerða til að gera viðkomandi fyrirtækjum grein fyrir því að slíkt sé ekki liðið. Það er eðlilegt að við fylgjum í fótspor frændþjóðar okkar Norðmanna í þeim efnum, sem hafa sambærilega löggjöf og eru með sambærileg viðurlög.
Við erum búin að aðvara þá sem hlut eiga að máli þar sem mál sem þetta hefur legið fyrir þinginu í tvö ár og þetta er þriðja árið. Við förum mjög hægt í sakirnar varðandi hugsanlega aðlögun viðkomandi fyrirtækja að sjálfsögðum hlut sem ætti að vera öllum ljós fyrir löngu, og gefa frest þannig að lögin taki ekki gildi fyrr en 1. janúar 2022. Ég tel það vera nægjanlegan aðlögunartíma til að sýna nú röggsemi og kippa þessum málum í liðinn. Það verður enginn svikinn af því að fá aukinn kraft kvenna til liðs við sig í stjórnir þessara félaga. Atvinnulífið hefur notið góðs af aukinni þátttöku kvenna undanfarin ár og við þurfum líka að veita þeim eðlilegt brautargengi inn í stjórnir fyrirtækja og framfylgja þessum lögum.
Auðvitað hefði verið gott ef ekki hefði þurft að setja slík lög á sínum tíma, en það virðist vera mikill hægagangur í viðhorfsbreytingum í þeim efnum að greiða leið allra, hvort sem það eru karlar eða konur, til að hafa áhrif, stjórna fyrirtækjum og vera áhrifafólk í fyrirtækjarekstri og viðskiptalífi í landinu. Ég tel það vera öllum til góðs að þar sé sem jafnastur aðgangur og að hlutur kvenna sé þar ekki fyrir borð borinn.
Ég treysti því að þetta mál fái góðar viðtökur og komist hér inn í þingsal til umfjöllunar og atkvæðagreiðslu þegar þar að kemur. Ég legg til að málinu verði vísað til hv. atvinnuveganefndar.
