kosningar til Alþingis.
Forseti. Hér mæli ég fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um kosningar til Alþingis, þ.e. fjölgun jöfnunarsæta. Þingflokkur Pírata stendur að þessu máli en það hljóðar svo: Þingsæti eru 63 og skiptast þannig milli kjördæma: Norðvesturkjördæmi, Norðausturkjördæmi, Suðurkjördæmi, Suðvesturkjördæmi, Reykjavíkurkjördæmi suður og Reykjavíkurkjördæmi norður með sex þingsæti hvert.
Í Norðvesturkjördæmi skulu vera tvö jöfnunarsæti, í Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi fjögur jöfnunarsæti í hvoru kjördæmi, í Suðvesturkjördæmi skulu vera sjö jöfnunarsæti og í Reykjavíkurkjördæmi norður og Reykjavíkurkjördæmi suður skulu vera fimm jöfnunarsæti í hvoru kjördæmi.
Markmið þessa frumvarps er að ná sem mestu samræmi við hlutfallslega skiptingu atkvæða á milli stjórnmálasamtaka í kosningum til Alþingis og hlutfallslega skiptingu þingsæta. Þar eru aðallega tvö atriði sem hafa áhrif. Mestu áhrifin eru vegna ákvæðis 4. mgr. 31. gr. stjórnarskrárinnar um að stjórnmálasamtök geti einungis fengið jöfnunarsæti ef þau hafa hlotið minnst fimm af hundraði af gildum atkvæðum á landinu öllu, sem ekki er verið að breyta hér enda er þetta ekki breyting á stjórnarskránni. Heildarfjöldi jöfnunarsæta hefur einnig áhrif.
Í undanförnum kosningum hefur munað talsverðu á milli hlutfallslegs fjölda atkvæða og skiptingar þingsæta á milli þingflokka. Ef ekki væri gert ráð fyrir 5% þröskuldinum í stjórnarskrá hefðu t.d. fimm framboð í kosningum til Alþingis árið 2013 fengið eitt til tvö þingsæti hvert. Áhrifin af því leiða svo til þess að þau þingsæti dreifast yfir á aðra flokka umfram hlutfallslegt atkvæðavægi. Þá fékk Sjálfstæðisflokkurinn tvö aukaþingsæti, Framsóknarflokkurinn fjögur umfram hlutfallslegan atkvæðafjölda, Samfylkingin eitt og Björt framtíð eitt. Ef tekið er tillit til 5% reglu stjórnarskrárinnar þá fékk Framsóknarflokkurinn tvö aukaþingsæti á kostnað Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs og Pírata, hvor flokkur hefði þá átt að fá eitt aukajöfnunarsæti. Í kosningunum 2016, ef ekki er tekið tillit til 5% þröskuldsins, fékk Sjálfstæðisflokkurinn fimm aukaþingsæti, Vinstrihreyfingin – grænt framboð tvö aukaþingsæti, Píratar tvö og Viðreisn eitt. Samfylkinguna vantaði eitt þingsæti, Bjarta framtíð tvö, Dögun tvö, Flokk fólksins þrjú og Alþýðufylkinguna eitt. Ef hins vegar er tekið tillit til 5% þröskuldsins fékk Sjálfstæðisflokkurinn fjögur aukaþingsæti, eitt á kostnað Framsóknarflokksins, eitt á kostnað Samfylkingarinnar og tvö á kostnað Bjartrar framtíðar.
Úthlutun þingsæta í kosningunum 2017 var nær því að vera rétt miðað við atkvæðahlutfall stjórnmálasamtaka. Ef ekki er tekið tillit til 5% þröskuldsins munaði einungis einu sæti sem Framsóknarflokkurinn fékk á kostnað Bjartrar framtíðar. Ef tekið er tillit til þröskuldsins í stjórnarskrá fékk Framsóknarflokkurinn einnig eitt aukaþingsæti en þá á kostnað Samfylkingarinnar. Það er út af því hvað jöfnunarsætin eru ójöfn.
Skekkjan af því að hafa fá jöfnunarsæti í undanförnum þrennum kosningum er þó nokkur. Í kosningunum 2013 munaði tveimur þingsætum. Það hefði þýtt ríkisstjórn með 34 þingsæta meiri hluta en ekki 36. Það hefði ekki verið hægt að mynda meirihlutaríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar og Bjartrar framtíðar af því að þeir flokkar hefðu bara haft 30 þingmenn samtals og núverandi ríkisstjórn sem var mynduð 2017 væri nú einungis með 32 þingsæti eftir að grisjast hefur úr þingflokki Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs.
Þriðja atriðið sem hefur áhrif á hlutfallslegan fjölda þingsæta er mismunandi vægi atkvæða á milli kjördæma. Í þessu frumvarpi er ekki gert ráð fyrir því að jafna þann mun en ef það væri gert þyrfti að gera breytingu á 2. mgr. 1. gr. þessa frumvarps á eftirfarandi hátt:
Í Norðvesturkjördæmi er ekkert jöfnunarsæti, í Norðausturkjördæmi er eitt jöfnunarsæti, í Suðurkjördæmi eru fjögur jöfnunarsæti, í Suðvesturkjördæmi skulu vera tólf jöfnunarsæti, í Reykjavíkurkjördæmi norður skulu vera sex jöfnunarsæti og í Reykjavíkurkjördæmi suður skulu vera fimm jöfnunarsæti.
Í raun og veru ættu einnig að vera sex jöfnunarsæti í Reykjavíkurkjördæmi suður en stjórnarskráin takmarkar lágmarksþingsætafjölda við sex en hann þyrfti þá að vera fimm í Norðvesturkjördæmi til að ná jafnari dreifingu á atkvæðavæginu.
Þetta er í rauninni mjög einföld breyting. Ekki þarf nauðsynlega að hafa öll sæti umfram sex jöfnunarþingsæti en það er bara skýrara og einfaldara þegar allt kemur til alls. Eins og dæmin hafa sýnt nær munurinn ekki alveg það djúpt niður í jöfnunarsætin. En það er hreinlegra að hafa skiptinguna á þann hátt að öll kjördæmin séu með jafn mörg föst þingsæti og að afgangurinn sé jöfnunarsæti. Það myndi þýða jöfnustu dreifingu þingsæta miðað við hlutfallslegan atkvæðastyrk framboða án stjórnarskrárbreytinga ef frá eru talin vandamál sem varða 5% þröskuldinn og að atkvæðavægi er ekki jafnt á milli kjördæma.
