samþætting þjónustu í þágu farsældar barna .
Frú forseti. Ég mæli hér fyrir áliti minni hluta velferðarnefndar um þetta frumvarp til laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna, en undir það rita sú sem hér stendur, Anna Kolbrún Árnadóttir, hv. þingmaður Miðflokksins, Guðmundur Ingi Kristinsson, hv. þingmaður Flokks fólksins, Halldóra Mogensen, hv. þingmaður Pírata, og hv. þingmaður Viðreisnar, Hanna Katrín Friðriksson, áheyrnarfulltrúi í nefndinni, er samþykk álitinu.
Minni hlutinn styður þær grundvallarbreytingar sem lagt er upp með í þeim frumvörpum sem nú eru til umfjöllunar á Alþingi í þágu velsældar barna. Sú mikla vinna og samráð sem fram fór á kjörtímabilinu er til fyrirmyndar, enda var um það rætt af hálfu þeirra umsagnaraðila er mættu fyrir velferðarnefnd hversu gott samráð hefði verið haft af hálfu þingmannanefndar og ráðuneytis við hagsmunaaðila og ótal þjónustuveitendur barna og fjölskyldna um allt land. Slíkt samráð þegar um er að ræða svo viðamikið mál er afar mikilvægt til að stuðla að samvinnu þeirra er sinna skulu verkefninu til frambúðar svo að útkoman verði eins og best verður á kosið.
Frumvarp til laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna er umfangsmikið mál sem ætlað er að umbylta þjónustu í þágu barna. Grundvallarbreytingar má finna á þjónustunni og þeim heimildum sem þar er að finna varðandi þjónustuna. Við vinnslu málsins barst nefndinni fjöldi umsagna og minnisblaða og fyrir hana mættu fjölmargir gestir með afar gagnlegar ábendingar. Eðli málsins samkvæmt telur minni hlutinn afar mikilvægt að gefa umsögnum Barnaverndarstofu og Persónuverndar sérstakan gaum og átelur minni hlutinn meiri hlutann fyrir að sneiða hjá þeim mikilvægu ábendingum sem frá þessum lykilaðilum komu. Telur minni hlutinn að meiri hlutinn taki með því mikla áhættu enda liggur fyrir að sú vinnsla persónuupplýsinga sem fyrirséð er að verði innt af hendi í umræddu máli lýtur grunnreglum um 71. gr. stjórnarskrárinnar og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu. Þá njóta persónuupplýsingar barna sérstakrar verndar samkvæmt ákvæðum laga um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga og reglugerðar ESB. Er afar mikilvægt að ekki sé farið á svig við þau grundvallarmannréttindi. Þá telur minni hlutinn fyrirséð að vegna þess flýtis sem meiri hlutinn vill hafa á lokametrunum á afgreiðslu málsins og gildistöku þess, þrátt fyrir þessar mikilvægu ábendingar hagaðila, þá muni notendur þjónustunnar, öll börn og foreldrar í landinu, vantreysta því framfaramáli sem hér er á ferð og kann það að hafa í för með sér langvinnt tjón sem erfitt verður að bæta.
Hér get ég ekki sleppt því að minnast á það sem við ræddum fyrr í dag. Af því að þau orð komu í máli hv. framsögumanns málsins, Höllu Signýjar Kristjánsdóttur, að vonandi yrði þetta allt í lagi og vonandi yrði innleiðingin farsæl og að þá yrði mögulega hægt að vinda ofan af því, þá er ekki hægt að horfa fram hjá því klúðri sem á sér stað núna varðandi færslu á krabbameinssýnum frá Krabbameinsfélaginu til hinna ýmsu stofnana innan lands og utan og hvernig það hefur mánuðum saman, þrátt fyrir tveggja ára aðlögunartíma, fengið að vera þannig að því er lýst sem aðför að heilsu kvenna og ríkisstjórnin neitar að svara því. Þá veltir maður fyrir sér: Ætlum við að taka áhættu af svipuðum hætti í þessu máli, að láta bara hlutina fara af stað án þess að hlusta á varnaðarorð sérfræðinga? Ætlar ríkisstjórnin að gera það aftur? Þetta eru svo mikilvægir sérfræðingar; Persónuvernd og Barnaverndarstofa. Ég vil eindregið mælast til þess að meiri hlutinn hlusti á sérfræðinga.
Aftur að nefndarálitinu. Í umsögn Persónuverndar voru gerðar athugasemdir við víðtæka upplýsingavinnslu sem frumvarpið fæli í sér og greint frá efasemdum um hvort sú vinnsla samrýmdist grunnreglum 71. gr. stjórnarskrárinnar og 8. gr. mannréttindasáttmála Evrópu um friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu. Ljóst væri að mati Persónuverndar að sá réttur gæti þurft að sæta takmörkunum, eins og fram kæmi í 3. mgr. 71. gr. stjórnarskrár og 2. mgr. 8. gr. mannréttindasáttmálans. Þá bæri löggjafanum skylda til að tryggja börnum þá vernd og umönnun sem velferð þeirra krefðist, samanber 3. mgr. 76. gr. stjórnarskrár. Þó var bent á í umsögn Persónuverndar að takmarkanir í lögum á friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu, þar á meðal til að tryggja hagsmuni barna, yrðu að helgast af brýnni nauðsyn. Þá var í umsögn Persónuverndar einnig fjallað um hvort svo umfangsmikil vinnsla persónuupplýsinga sem lögð væri til væri nauðsynleg til að ná markmiðum frumvarpsins og hvernig það samrýmdist meðalhófssjónarmiðum.
Í ljósi þess hversu fjölbreyttir aðilar geta tekið að sér hlutverk þjónustuveitanda, samanber orðalag í 14. tölulið 1. mgr. 2. gr., sem og þess hversu umfangsmiklar og viðkvæmar upplýsingar um er að ræða, leggur minni hlutinn til breytingar á frumvarpinu þess efnis að skilgreint verði með nákvæmum hætti hvaða þjónustuaðilar fái heimild til vinnslu persónuupplýsinga og hvaða þjónustuaðilar fái heimild til skráningar og miðlunar. Leggur minni hlutinn til orðalagsbreytingu á 2. málslið 3. mgr. 8. gr. þannig að í stað orðanna „þjónustuveitenda og þeirra sem veita almenna þjónustu í þágu farsældar barns“ komi „tengiliðar og málstjóra barns“. Að eingöngu þeir megi stunda svona víðtæka vinnslu með þessar upplýsingar, af því að þarna eru komnir þeir tveir aðilar sem næst standa barninu.
Nokkuð er um það rætt í umsögn og minnisblaði Persónuverndar að þótt rök geti almennt staðið til þess að tengiliðir séu í daglegu nærumhverfi barns kunni að vera að því fyrirkomulagi fylgi í einstaka tilvikum óþægindi fyrir barnið eða foreldra þess, óháð því hvort til staðar sé eiginlegt vanhæfi hjá viðkomandi tengilið. Má nefna dæmi um það er tengiliður tengist barni eða foreldri frá fyrri tíð eða ef barn á menntaskólaaldri þarf að sæta því að tiltekinn framhaldsskólakennari fái aðgang að ýmsum viðkvæmum gögnum ungmennisins. Getur slíkt komið barni eða ungmenni illa. Þá þarf að vera til úrræði fyrir viðkomandi barn eða foreldri til að leita leiða til að fá að skipta um tengilið. Minni hlutinn tekur undir mikilvægi þess að í slíkum undantekningartilvikum sé hægt að óska þess að tengiliður verði fluttur svo ekki skapist vandkvæði við vinnslu máls. Því er lögð til breyting á umræddu ákvæði þannig að í sérstökum undantekningartilvikum sé hægt að óska eftir breytingu á tengilið.
Minni hlutinn telur mikilvægt að skylt verði að vinnsla, miðlun og skráning persónuupplýsinga á grundvelli frumvarpsins verði eingöngu heimil í sameiginlegu upplýsingakerfi eða gagnagrunni sem Barna- og fjölskyldustofa hefur umsjón með líkt og Persónuvernd mælir með. Tekur minni hlutinn undir það mat Persónuverndar að slíkt skilyrði sé til þess fallið að draga úr þeirri áhættu sem óneitanlega felst í því ef þær persónuupplýsingar sem unnið er með eru varðveittar hjá fjölda mismunandi aðila sem jafnvel hafa misgóða gagnagrunna til að geyma svo viðkvæm gögn. Persónuvernd bendir á í umsögn sinni að ætla megi að öryggisvitund þessara aðila sé mismikil og aðstæður þeirra jafnframt ólíkar þegar kemur að því að tryggja öryggi persónuupplýsinga í vörslu þeirra. Minni hlutinn leggur því til að við 23. gr. verði bætt ákvæði um framangreint.
Varðandi gildistökuna tekur minni hlutinn undir þá ábendingu Persónuverndar og Barnaverndarstofu að nauðsynlegt sé að öryggi í vinnslu og miðlun svo mikilvægra gagna sé tryggt frá fyrsta degi er lögin taka gildi enda sé um að ræða vinnslu persónuupplýsinga, sem í mörgum tilvikum geti talist mjög viðkvæmar, auk þess sem þessar upplýsingar varða börn, en eins og áður hefur verið getið þá njóta persónuupplýsingar barna sérstakrar verndar samkvæmt ákvæðum laga um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga og reglugerðar ESB, stóru persónuverndarreglugerðarinnar.
Vekur Persónuvernd sérstaka athygli á þessu lykilatriði í minnisblaði er stofnunin sendi velferðarnefnd við lokavinnslu málsins. Þar ítrekaði Persónuvernd hætturnar. Kom þar fram að verði frumvarpið að lögum myndi það leiða til mun umfangsmeiri vinnslu persónuupplýsinga um börn og aðstandendur þeirra en verið hefur. Eins og greina má þarna er það rangt sem hv. þm. Halla Signý Kristjánsdóttir hefur sagt hér, að ekki sé verið að leyfa meiri vinnslu persónuupplýsinga. Það er einfaldlega rangt vegna þess að frumvarpið leyfir umtalsvert meiri vinnslu persónuupplýsinga en áður hefur verið. Að mati Persónuverndar er ekki ásættanlegt að sú vinnsla hefjist fyrr en tryggt hefur verið að öryggi upplýsinganna samræmist lögum um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga og stóru persónuverndarreglugerð ESB og tekur minni hlutinn heils hugar undir þær ábendingar. Kemur fram í minnisblaði Persónuverndar að óásættanlegt sé að slá af þeim kröfum sem gerðar eru til öryggis við vinnslu fyrrgreindra persónuupplýsinga ef vinnsla þeirra hefst áður en öruggar stafrænar lausnir verða tilbúnar eða aðrar ráðstafanir gerðar.
Barnaverndarstofa telur að miðað við umfang þeirrar vinnslu persónuupplýsinga sem frumvarpið felur í sér sé óheppilegt ef stafrænar lausnir við meðferð slíkra gagna verða mögulega ekki tilbúnar áður en lögin öðlast gildi. Tjón sem fyrirséð er að verði þegar um svo mikla vinnslu er að ræða verður einfaldlega ekki afturkallað. Ef upplýsingar eru farnar af stað á einhverja staði þar sem þær eiga ekki að vera þá verður það ekki afturkallað. Því telur minni hlutinn óábyrgt ef Alþingi gerir ekki allt sem í þess valdi stendur til að tryggja að sá gagnagrunnur sem nota skal verði fullmótaður og nothæfur þegar vinnsla hefst. Verði framangreint ekki tryggt telja Persónuvernd og Barnaverndarstofa nauðsynlegt að gildistöku laganna verði frestað og tekur minni hlutinn heils hugar undir það. Því leggur minni hlutinn til að gildistöku laganna verði frestað til 1. júní 2022, enda liggur fyrir að nauðsynlegur gagnagrunnur verður ekki tilbúinn 1. janúar 2022 og innleiðingu heldur ekki lokið þá. Útboðsgögn eru rétt nýtilbúin og fyrsta auglýsing farin af stað þar sem kallað er eftir tveimur teymum til að fara í að meta umfang þessa verkefnis. Þetta á sér stað núna.
Í umsögn Barnaverndarstofu segir að fjöldi stöðugilda og kostnaður vegna nýrra verkefna Barna- og fjölskyldustofu sé mjög varlega áætlaður miðað við þau fjölmörgu verkefni sem stofnuninni sé ætlað að sinna. Í frumvarpsdrögum sé gert ráð fyrir að stöðugildum sérfræðinga með fjölbreyttan bakgrunn fjölgi um 15–20 og er áætlaður kostnaður vegna þessa 250 millj. kr. á ári. Barnaverndarstofa framkvæmdi kostnaðarmat að beiðni félagsmálaráðuneytisins vegna aukinna verkefna sem tengjast frumvarpi um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna og frumvarpi um Barna- og fjölskyldustofu. Vegna þess að það eru þessi tvö frumvörp er líka rætt um það hér.
Er það mat Barnaverndarstofu að fjölga þurfi stöðugildum um 36 og árlegur kostnaður er metinn 534 millj. kr. Bendir Barnaverndarstofa á að um sé að ræða mismun á frumvarpsdrögum og útreikningi stofunnar sem nemi 16–21 stöðugildi. Virðist munurinn að mestu liggja í því að í frumvarpinu sé ekki gert ráð fyrir aukningu stöðugilda í stoðþjónustu og stjórnun líkt og stofnunin gerir ráð fyrir í útreikningum sínum. Í frumvörpunum tveimur er áætlað að stöðugildum fjölgi um allt að 20 með nýjum verkefnum. Telur Barnaverndarstofa ekki raunhæft að þau 15–20 stöðugildi sem gert er ráð fyrir að bætist við stofnunina í frumvarpinu verði öll helguð beinni þjónustu við börn. Telur minni hlutinn mikilvægt að við afgreiðslu þessa máls sem og frumvarps um Barna- og fjölskyldustofu verði gerð grein fyrir hinum mikla fjölda stöðugilda sem vantar til að þjónusta stofnunarinnar sé fullnægjandi.
Frú forseti. Minni hlutinn vill árétta áhyggjur sínar af skeytingarleysi og vanvirðingu meiri hlutans gagnvart athugasemdum umsagnaraðila og minni hluta. Eftir ómælda vinnu þingmannanefndar um málefni barna undanfarin ár sem og yfirlýsingar ráðherra málaflokksins, sjálfs hæstv. barnamálaráðherra, um mikilvægi samvinnu og þverpólitískrar sáttar, var þessari mikilvægu vinnu lokið á þann hátt að frumvörpin þrjú sem fjallað er um hér í dag voru tekin úr nefnd í ágreiningi og án tillits til mikilvægra ábendinga sem nefndinni bárust frá fagaðilum, og án tillits til ábendinga frá öðru nefndarfólki, jafnvel nefndarfólki sem hafði verið í þingmannanefndinni allan tímann, öfugt við hv. framsögumann málsins.
Hæstv. félags- og barnamálaráðherra hefur áréttað mikilvægi þess að jafn stór mál og hér um ræðir fái vandaða þinglega meðferð og taki eftir atvikum breytingum í meðförum þingsins. Þykir minni hlutanum miður að sjá meiri hlutann virða svo sjálfsagðan hlut að vettugi og afgreiða málið úr nefnd án fullnægjandi umræðu. Var það að auki gert þrátt fyrir eindregna ósk minni hlutans sem vildi koma ábendingum sínum á framfæri og þrátt fyrir að nægur tími gæfist til vinnslu álits fyrir þinglok, enda liðu margir dagar eftir að málin voru hrifsuð út frá hv. velferðarnefnd og þar til þessi umræða á sér stað hér, eða rúm vika. Boðið var upp á að þetta mál yrði rætt aftur daginn eftir á löngum fundi, en því var hafnað af meiri hluta velferðarnefndar. Eftir þverpólitíska samvinnu allt kjörtímabilið — allt kjörtímabilið — fór þess vegna svo vegna vinnubragða meiri hlutans í hv. velferðarnefnd við lok vinnslu málsins, að sprengd var upp sú góða samvinna og samstaða sem verið hefur í þessu máli. Telur minni hlutinn það mjög miður og alls ekki til þess að efla traust á stjórnmálum.
Vegna þess hvernig að þessu var staðið óska ég eftir því að þetta mál fari til nefndar milli 2. og 3. umr. Ég held að það sé nauðsynlegt og ég vona að meiri hlutinn beri gæfu til að leyfa eðlilega umræðu í nefndinni að 2. umr. lokinni til þess að við getum lagað og gert þær nauðsynlegu breytingar sem gera þarf á þessu máli.
Að framangreindu virtu leggur minni hlutinn til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem eru tilgreindar nákvæmlega í nefndaráliti frá minni hluta velferðarnefndar.
