10.02.1926
Neðri deild: 3. fundur, 38. löggjafarþing.
Sjá dálk 29 í B-deild Alþingistíðinda. (2)

1. mál, fjárlög 1927

Fjármálaráðherra (JÞ):

Áður en jeg vík að fjárlagafrumvarpinu fyrir 1927, sem hjer liggur fyrir, þykir mjer rjett að gefa samkvæmt venju yfirlit yfir hag ríkissjóðs á liðna árinu. Skal jeg strax geta þess, að niðurstaðan hefir orðið öllum vonum hagstæðari, svo að tekist hefir að greiða að fullu á umliðna árinu allar lausaskuldir ríkissjóðs, sem voru í ársbyrjun um 4 milj. kr., og jeg í yfirliti mínu fyrir ári síðan gerði ráð fyrir, að greiddar yrðu á 3 árum, ef vel gengi. Eftirfarandi yfirlit yfir hinar einstöku tekju- og gjaldaupphæðir gef jeg með hinum venjulega fyrirvara, að útborgunum og innborgunum ársins er ekki lokið ennþá, og geta upphæðirnar því breyst eitthvað.

Tekjur:

Fjárlagagr. Áætlun. Reikningur.

kr. kr. kr.

2. gr. 1. Fasteignaskattur .. 215000 234000

2. Tekju- og eignarskattur .. 800000 2250000

3. Aukatekjur .. 280000 422000

4. Erfðafjárskattur ..................... 30000 36000

5. Vitagjald ........................... 195000 390000

6. Leyfisbrjefagjöld .................... 10000 12000

7. Útflutningsgjald ..................... 700000 1189000

8. Áfengistollur ....................... 430000 808000

9. Tóbakstollur ......................... 400000 630000

10. Kaffi- og sykurtollur ................. 890000 1082000

11. Vörutollur ........................... 1120000 2134000

12. Annað aðflutningsgjald ............... 115000 228000

13. Gjald af konfekt- og brjóstsykurgerð . 15000 25000

14. a. Stimpilgjald 410000

}600000

14.b. Verðtollur .............. ............ } 2074000

Fjárlagagr. Áætlun. Reikningur. kr. kr. kr.

15. Lestagjald af skipum ................. 30000 43000

16. Pósttekjur ........................... 350000 561000

17. Símatekjur ......................... 1000000 1487000

18. Víneinkasala ....................... 300000 500000

19. Tóbakseinkasala .................. 200000 450000

20. Steinolíueinkasala ................... 60000 80000

21. Skólagjöld ........................... 20000 6000

22. Bifreiðaskattur ...................... 22000 20000

15071000

3. gr. 1. Afgjöld jarða ....................... 35000 36000

2. Tekjur af kirkjum ................... 100

3. Tekjur af silfurbergi ................. 20000

36000

4. gr. 1. Tekjur af bönkum ................... 50000 148000

2. Tekjur af ræktunarsjóði ............. 25000 37000

3. Vextir af bankavaxtabrjefum . . . . . . . . ... 30000 30000

4. Fyrir útdregin brjef ....... .......... 15000 27000

5. Vextir af innstæðum ................. 5000 5000

6. Vextir frá landsverslun . . . .. . . . . . . . . . . 25000 35000

7. Vextir af viðlagasjóði ............... 75000 80000

362000

5. gr.

Óvissar tekjur .......................

50000

73000

Endurgreiddar fyrirframgreiðslur ...

2000

19000

Endurgreidd lán og andvirði seldra eigna

175000

397000

489000

Tekjur af skiftimynt ...............................

323000

Tekjur alls .........................

8289100

16281000

Gjöld:

7. gr.

Vextir af lánum ....................

1162521

1026000

Afborganir fastra lána ...............

931080

883000

Framlag til Landsbankans ..............

100000

2009000

8. gr.

Borðfje H. H. konungsins ..............

60000

9. gr.

Alþingi og yfirskoðun ..................

174500

269000

10. gr.

A. Ráðuneytið, ríkisfjehirðir o. fl. . . . . . . . . . . .

155850

201000

B. Hagstofan ................. ...........

36500

56000

C. Utanríkismál o. fl. .....................

39500

52000

309000

Fjárlagagr.

Áætlun.

Reikningur

kr.

11. gr. A. Dómgæsla og lögreglustjórn .............

396300

485000

B. Ýmisleg gjöld ..........................

205600

275000

760000

12. gr. Læknaskipun og heilbrigðismál .... ......

927260

1195000

13. gr. A. Póstmál .............................

398374

450000

B. Vegamál ...............................

254000

466000

C. Samgöngur á sjó .......................

265000

280000

D. Landssíminn ...........................

815300

1365000

E. Vitamál ...............................

112650

214000

2775000

14. gr. A. Andlega stjettin .......................

229056

295000

B. Kenslumál .............................

835730

1094000

1389000

15. gr. Vísindi, bókmentir, listir ................

180810

203000

16. gr. Verkleg fyrirtæki ..

531850

550000

17. gr. Lögboðnar fyrirframgreiðslur ..........

4000

39000

18. gr. Eftirlaun og styrktarfje ................

190512

204000

19. gr. Óviss gjöld .............................

268000

160000

22. gr. Til Eimskipafjelags Íslands ...............

60000

24. gr. Greiðslur samkv. lögum m. m. ............

1030000

Gjöld samtals ..........................

8274395

11012000

Tekjuafgangur ...........................

5269000

Samtals

16281000

Eins og tekjuyfirlitið sýnir, hafa flestir hinir stærri tekjuliðir farið mikið fram úr áætlun, og þessir mest:

Verðtollur ...............

1774000 kr.

Tekju- og eignarskattur ......

1450000 —

Vörutollur ...............

1014000 —

Útflutningsgjald .........

489000 —

Símatekjur ..............

487000 —

Áfengistollur ..........................

378000 —

Ýmsir gjaldaliðir hafa líka farið fram

úr áætlun, og þessir mest:

Landssíminn ..............

550000

Vegamál ..................

212000 —

Kenslumál

259000 —

Heilbrigðismál

268000 —

Orsakirnar til þess, að tekjurnar hafa farið svo mjög fram úr áætlun, eru aðallega tvær. Hin fyrri er sú, að tekjuáætlun fjárlaganna fyrir 1925 var mjög gætileg, eða jafnvel lág. Þessi fjárlög voru sett á þinginu 1924, og um hina eldri tekjustofna var þá áætlunin aðallega miðuð við útkomu næstu tveggja áranna á undan, 1922 og 1923, sem voru tekjurýr ár. Um hina nýju gjaldauka og gjaldstofna, gengisviðaukann og verðtollinn, sem lögleiddir eru á þessu sama þingi, var einnig gerð mjög varleg áætlun. Síðari orsökin var árgæska 1924. Hin mikla hækkun á tekju- og eignarskatti er bein afleiðing hennar, en hækkunin á tolltekjum og öðrum tekjuliðum flestum á einnig rót sína að rekja til hennar. Loks stafar hækkunin á útflutningsgjaldi að nokkru af breyttri löggjöf frá síðasta ári.

Umframeyðslurnar á gjaldaliðum stafa að talsverðu leyti af því, að dýrtíðaruppbót opinberra starfsmanna var í fjárl. 1925 áætluð 50% af launum upp að 4500 kr., en reyndist 78%. Við þetta hafa allar launagreiðslur hækkað um nærri 19% frá því, sem áætlað er í hlutaðeigandi fjárlagagrein. Ennfremur voru einstöku lögbundnar upphæðir, sem máli skifta, of lágt áætlaðar í fjárlögunum. Umframeyðslurnar til vega og síma stafa þó meðfram af því, að heimilaðar hafa verið framkvæmdir, sem ekki var ætlað fje til í fjárlögunum, þar á meðal einkum brúargerð á vesturós Hjeraðsvatna, ný símalína milli Fáskrúðsfjarðar og Egilsstaða á Völlum og nýr sæsími milli Vestmannaeyja og lands.

Af umframeyðslum til heilbrigðismála stafa 196 þús. kr. frá styrk til berklasjúklinga, sem var áætlaður 300 þús. kr., en reyndist 496 þús. kr.

Af þeim upphæðum, sem greiddar hafa verið samkvæmt sjerstökum lögum og taldar eru til útgjalda samkv. 24. fjárl., eru þessar hæstar:

Flóaáveitan ............... 277000 kr. Ræktunarsjóður um 250000 –Fjáraukalög 1925 ......... 197000 — Vestmannaeyjahöfn . 100000 –Myntslátta ... 37000 —

Eftir þessu yfirliti um tekjur og gjöld ætti tekjuafgangur ársins að verða um 5¼ milj. kr. Af honum hafa verið greiddar, eins og jeg gat um í upphafi, allar lausaskuldir ríkissjóðs, en þær töldust í árslok 1924 sem hjer segir:

A. Íslenskar krónur:

Landsbanki á hlaupareikningi 394000 kr.

Sami, víxillán ............ 200000 kr.

Sami, lán frá 1918 ........ 500000 — Íslandsbanki á hlaupareikn. 249000 — Landhelgissjóður .......... 840000 —

Samtals ísl. kr. 2183000

B. Danskar krónur:

Landsbanki á hlaupareikningi 699000 kr. Ríkissjóður Danmerkur . . . . 778000 — Samtals danskar kr. 1477000

C. Sterlingspund:

Landsbanki á hlaupareikningi £ 824G-14-8 Bókfært ca. ................ kr. 240000

Samtals A.-C. kr. 3900000

Að meðtöldum gengismismun hafa farið rúmar 4 milj. kr. til greiðslu þessara lausu skulda. Af tekjuafganginum er þá ónotað um 1¼ milj. kr., sem ætti að koma fram sem aukning á sjóði frá ársbyrjun til ársloka 1925, þegar LR fyrir það ár verður gerður upp; nú var sjóður reikningslega kr. 2523715.08 í byrjun árs 1925, en ætti þá að verða um 3¾ milj. kr. í árslokin, þegar allar tekjur eru komnar inn.

Jafnframt þessari greiðslu lausaskulda hafa að sjálfsögðu verið intar af hendi umsamdar afborganir af öðrum skuldum ríkissjóðs. Einnig var á árinu 1924 greidd um ¾ miljón af lausaskuldum. Niðurstaðan af öllum þessum greiðslum er sú, að á þessum tveim árum, 1924 og 1925, hafa skuldir ríkissjóðs að nafnverði lækkað úr h. u. b. 18197000 kr. niður í 11815000 kr. Lækkun alls 6382000 kr.

Vjer höfum þannig á þessum 2 árum greitt nokkuð meira en þriðjung ríkisskuldanna. Á sama tíma hefir sjóður ríkissjóðs hækkað úr 1627000 kr. upp í h. u. b. 3750000 kr., eða vaxið um 2123000 kr. Þannig hefir þá efnahagur ríkissjóðsins sjálfs batnað á þessu tímabili samtals um 8½ milj. kr.

Það má nú eflaust segja með sanni, að þessi tvö síðustu ár hafa sýnt það, að ríkisskuldir vorar eru þjóðinni vel viðráðanlegar. Jeg hefi þegar bent á, að góðærið 1924 á mikinn þátt í því, hve vel hefir úr ræst. En þar fyrir væri ekki rjett að gleyma því, að góðæri gefur því aðeins fje til umráða handa landsmönnum sjálfum og ríkissjóði þeirra, að góðærið sje notað. Undanfarinn vöxtur atvinnuveganna, og þó einkum sjávarútvegsins, hefir lagt grundvöllinn að þessum miklu tekjum ríkissjóðs, en góðærið 1924 lagt þar á smiðshöggið. Hvað sem menn annars vilja segja um vöxt sjávarútvegsins og straum fólksins til sjóþorpanna, þá er það augljóst, að frá atvinnurekstri kaupstaða og sjóþorpa stafar vöxturinn á tekjum ríkissjóðs að miklu leyti. Þessu til stuðnings skal jeg einungis geta þess, að af öllum tekjum ríkissjóðs 1925 hafa lögreglustjórar, bæjarfógetar og sýslumenn innheimt um 11 milj. 834 þús. kr. Þar af koma 7 milj. 155 þús. kr. á lögreglustjórann og bæjarfógetann í Reykjavík. Póststjórn, landssímastjórn og einkasölurnar hafa innheimt milli 3 og 4 milj. kr., og á atvinna kaupstaðanna óefað einnig drjúgan þátt í þeim. Ef þjóðin sýnir nú þann manndóm, að koma ámóta miklum þrótti í landbúnað sinn, þá stendur hagur hennar traustum fótum.

En þetta tvent, vöxtur atvinnuveganna og góðærið, hefði þó ekki nægt til að rjetta við hag ríkissjóðs, ef vantað hefði viðeigandi tekjulöggjöf. Af tekjum ársins 1925 stafar rúmlega 3½ milj. kr. frá löggjöf 1924 og 1925. Í fyrra gerði jeg grein fyrir því, að um 1½ milj. kr. af tekjum ársins 1924 stafaði frá breytingum á löggjöfinni á því sama ári. Samtals eru það þá rúmar 5 milj. kr. á þessum tveimur árum, er stafa frá nýrri tekjulöggjöf, eða rúmlega sem svarar lausaskuldunum í byrjun tímabilsins.

Þó mikið hafi nú saxast á skuldir ríkissjóðs, þá er bæði margt og mikið ógreitt enn. Það er venja að birta skrá yfir skuldir ríkissjóðs í landsreikningunum, en af því að þeir koma fremur fáum mönnum í hendur, þykir mjer rjett að gefa í þetta sinn sundurliðaða skýrslu um eftirstöðvar lánanna eins og þær voru nú um nýliðin áramót.

YFIRLIT

yfir skuldir ríkissjóðs 1. janúar 1926. A. Innlend lán.

Nr.

Lánveitandi

Lánið tekið vegna

Hvenær tekið

Vextir %

Upphafleg upphæð

Eftirstöðvar1. jan. 1926

Árleg afborgun kr

Landsbankinn

Símalagninga

1916

bankav.

100 000

64 000

4 000

sami

1918

—

85 000

57 000

3 400

Íslandsbanki

Landsverslunar

1918

—

1 000 000

300 000

100 000

Háskólinn

Landsversl. o. fl.

1918

1 000 000

engin

Innanríkislán

Verkl. framkv.

1920

5½

3 000 000

2 280 300

150 000

Landsbankinn

Helgustaðanáma

1921

bankav,

70 000

42 000

7 000

Veðdeildin

Staðarfells

9 500

7 638

172

Samtals A. ísl. kr.

3 751738

264 572

B. Dönsk lán.

Nr.

Lánveitandi

Lánið tekið vegna

Hvenær

tekið

Vextir

Upphafleg upphæð kr.

Eftirstöðvar 1.jan. 1926 kr.

Árleg afborgun kr.

Bicuben

Vífilsstaðahælis

1911?

4½

150 000

131727

1521

Danskir bankar

Vaxtabrjefakaupa

1909

4½

1 500 000

675 000

50 000

Statsanstalten

sama

1912

4½

250 000

145 833

8 333

Danskir bankar

Rvíkurhafnar o. fl.

1913

4½

500 000

66 667

33 333

Mikla Norræna

Símalagningar.

1913

500 000

369 474

13 797

sami

sama

1917

500 000

423 287

10 783

Kbh. Handelsb.

Skipakaupa

1917

bankav.

2 200 000

425 000

200 000

Danskir bankar

Landsversl. o. fl

1919

4 500 000

3 150 000

225 000

Samtals B. danskar kr.

5 386 988

542 767

C. Lán í sterlingspundum.

(£ reiknað á h. u. b. kr. 21,33).

Handh. sk.br. Ýmsra útgjalda

1921 7 2 712 983

2 676 574

36 409

Samtals A. til C.

11815 300

843 748

Í yfirliti þessu er, samkvæmt venju landsreikninganna, einungis talinn sá hluti enska lánsins frá 1921, sem rann beinlínis til ríkissjóðs, en slept þeim hlutanum, sem Íslandsbanki og Landsbankinn fengu, þó ríkissjóður gagnvart lánveitendunum standi einnig sem skuldunautur fyrir þeim upphæðum.

Hin árlega afborgun er, eins og yfirlitið sýnir, 843748 krónur. Þessi upphæð er samt breytileg, því að afborganir sumra lánanna hækka eftir því sem vaxtagreiðslan minkar. Á árinu 1928 minkar hin árlega afborgun hinsvegar um 333333 kr. við það, að greiðslu lánanna A. 3., B. 4. og B. 7. verður þá lokið.

Þó sjálfsagt megi segja, að afkoma ríkissjóðs árið sem leið hafi orðið allglæsileg, þá má ekki gleyma því, að síðari hluta ársins hefir sortnað æðimikið að fyrir atvinnuvegum landsins, svo sem jeg mun víkja að síðar, og því full ástæða til að halda áfram að fara gætilega. Sumstaðar er nú þegar orðið svo þröngt fyrir dyrum, að nokkrir — þó eigi margir — gjaldendur, sem greiða áttu háar upphæðir í tekjuskatt eftir árið 1924, munu ekki geta staðið í skilum. Hefi jeg hjer að framan talið tekju- og eignarskattinn með þeim afföllum, sem vitanleg eru, en alt ástandið bendir nú til þess, að hvorki megi vonast eftir tekjum í líkingu við þær, er fengust 1925, nje heldur sje annað þorandi en að ljetta eitthvað skattabyrðina á atvinnuvegunum.

Þá skal jeg snúa mjer að frv. því til fjárlaga fyrir árið 1927, sem fyrir liggur.

Tekjurnar eru áætlaðar kr. 10442100,00

og gjöldin ............ — 10397293,80

Tekjuafgangur kr. 44806,20

Tekjuáætlunin er í heild um 600 þús. kr. hærri en í gildandi fjárlögum. Hefir þótt fært að hækka áætlunina um ýmsa tekjuliði dálítið, með hliðsjón af reynslu síðari ára. Gert er ráð fyrir, að gengisviðauki af vörutollinum verði burtu fallinn, en um það, hvort hann skuli falla burtu þegar á þessu ári, hefir stjórnin ekki tekið ákvörðun, og þótti rjettara að ráðgast um það við þær þingnefndir, sem fá fjármálin til meðferðar. Gert er ráð fyrir, að verðtollur haldist, en áætlað, að hann lækki nokkuð umfram þá lækkun, sem ákveðin er og gengur í gildi 1. næsta mánaðar.

Gjaldaáætlunin er einungis 8o þús. kr. hærri en í núgildandi fjárlögum. Helstu breytingarnar eru hjer þær, að útgjöld samkvæmt 7. gr., vextir og afborganir lána, hafa lækkað um fulla 1 milj. kr., og mun það atriði ekki þurfa frekari skýringa en þegar hafa verið gefnar. Hinsvegar er stungið upp á hækkuðum framlögum til nýrra verklegra framkvæmda, einkum til vega, brúa, síma og vita, og nema þessar hækkanir til verklegra framkvæmda alls um 453 þús. kr., svo sem sjá má á eftirfarandi samanburði:

Fjárlgr.

Fjárl. '26.

Fjárlfrv. '27.

kr.

12.

Sjúkrahús og læknisbústaðir

343000

290000

13.

B. Nýir vegir ..................

140000

284000

Til brúargerða ...............

90000

200000

13.

D. Nýir símar ..................

102800

300000

13.

E. Nýir vitar ....................

50000

170000

A. Húsabætur á prestssetrum .....

29000

20000

14.

B. Skólahús og sundlaugar .......

89000

13000

16.

Ýms verkleg fyrirtæki ..........

50000

70000

Samtals

893800

1347000

Ennfremur eru framlög til viðhalds og umbóta á vegum hækkuð um 77 þús. kr., og til starfrækslu, viðhalds og smærri umbóta á símakerfinu um 92 þús. kr., og nema þá þessar hækkanir, sem í rauninni eru allar til verklegra framkvæmda, 622 þús. kr.

Þá er í frv. gert ráð fyrir því nýmæli, sjúklinga verið nokkuð um 200 þús. kr. (úr 300 þús. app í 500 þús.). Með núgildandi löggjöf óbreyttri og eftir reynslu síðasta árs má alls ekki gera ráð fyrir, að minni upphæð nægi, miklu fremur hætta á, að þessi gjaldaliður, sem virðist fara hraðvaxandi, fari enn fram úr áætlun þegar til kemur.

Þá hefir áætlunin um styrk til berkla að taka upp aftur sendiherraembættið í Kaupmannahöfn, og þar af leiðir 45 þús. kr. hækkun á kostnaðinum við utanríkismál.

Loks nema framlögin til ræktunarsjóðs, samkv. lögunum um hann, 102500 kr., sem er nýr gjaldaliður í 16. gr. þessa frv.

Enn má nefna hækkun á framlagi ríkissjóðs til landhelgisgæslu, sem nemur raunverulega eftir frv. 60 þús. kr., og leiðir af væntanlegri útgerð hins nýja gæsluskips alt árið.

Hefi jeg þá gert grein fyrir útgjaldahækkunum, er nema samtals 1 milj. 30 þús. kr. Að öðru leyti er um smávægilegar breytingar og lagfæringar á áætlunarliðum að ræða.

Að endingu skal þess getið, að hækkun útgjaldanna til vegamála stendur að nokkru í sambandi við þá fyrirætlun stjórnarinnar, sem gerð er grein fyrir í athugasemdum við frv., að hraða lagningu akvegar úr Borgarnesi norður um land nokkru meira en vegamálastjóri gerði ráð fyrir í yfirlitstill. sínum, sem fjvn. þessarar þingdeildar hafði til meðferðar á síðasta þingi, þannig, að þessi vegur verði fullgerður norður að Bólstaðarhlíð í Húnavatnssýslu í síðasta lagi árið 1932, ef engar óvæntar tafir koma fyrir.

Loks skal jeg víkja nokkrum orðum að almennri fjárhagsafkomu þjóðarinnar síðasta ár og horfunum, sem fram undan eru.

Liðna árið var yfir höfuð fremur hagstætt fyrir atvinnuvegi þjóðarinnar. Talið er, að útfluttar afurðir hafi numið nálega 71 milj. pappírskróna, eða 50½ milj. gullkróna, móts við 80 milj. pappírskróna, eða 43 milj. gullkróna, árið 1924. Eftir bráðabirgðaskýrslum gengisnefndarinnar um vörumagn og verð útfluttrar vöru hefir að vísu verðið í pappírskrónutali verið lægra á öllum aðalafurðum landsmanna síðastliðið ár en það var 1924, nema saltkjöti. En sje reiknað eftir gullverði, þá hefir verðið bæði á saltkjöti og verkuðum fiski verið talsvert hærra en 1924, verðið á lýsi nokkru hærra en 1924, verðið á blautfiski og síld nálega óbreytt, verðið á ull og gærum lægra en 1924. Vörumagn framleiðslunnar á árinu hefir einnig yfirleitt verið meira en árið á undan, og á aukning fiskiflotans í árbyrjun mestan þátt í því.

En þótt árið 1925 í heild þannig sýni mjög viðunanlega niðurstöðu, bæði hvað verðlag og framleiðslumagn snertir, þá er ekki þar með dregin rjett mynd af ástandinu. Eftirspurnin hefir farið minkandi og verðlagið lækkandi á ýmsum veigamestu útflutningsvörunum, svo sem verkuðum smáfiski, blautfiski og síld. Horfurnar framundan mótast af því lága verði og þeirri dræmu eftirspurn, sem nú er, og má því alls ekki gera ráð fyrir öðru en að afkoma atvinnuveganna á hinu nýbyrjaða ári verði erfiðari en á liðna árinu.

Gengi íslenskrar krónu hækkaði á árinu úr tæpum 63 upp í 81½ gullgildan eyri. Þessi mikla hækkun var að nokkru leyti bein afleiðing af hagstæðri útkomu ársins 1924, og framhaldi hennar fyrri hluta ársins 1925, en að nokkru leyti stafaði hún óefað af samtíma hraðri hækkun norsku og dönsku krónunnar. Hækkunin á gullverði útfluttrar vöru sýnir greinilega hið sama, sem einnig hefir komið í ljós annarsstaðar, að gengishækkun hefir ekki ávalt í för með sjer samtíma tilsvarandi lækkun á vöruverðinu. Í fyrstu verður gengishækkunin til þess að hækka gullverðlagið raunverulega og jafnvægi kemst ekki á aftur fyr en hið hækkaða gengi hefir staðið nokkurn tíma. Það væri því misskilningur að ætla, að öll gengishækkunin hafi þegar á hinn liðna ári hitnað á framleiðendum eða útflytjendum sem lækkun á afurðaverði þeirra að pappírskrónutali.

Nokkuð af gengishækkuninni hafa hinir erlendu kaupendur orðið að greiða með hækkuðu gullverðlagi. En hitt má vera öllum ljóst, að eins og gengishækkunin yfir höfuð er bót í búi fyrir verkamenn og innstæðumenn, af því að hún eykur kaupmátt peninga og verkalauna meðan krónutalan er að semja sig eftir hinum breyttu aðstæðum, svo þyngir hún einnig um jafnlangan tíma róðurinn fyrir atvinnufyrirtækjunum, einkum þeim, er nota mikið lánsfje eða mikla aðkeypta vinnu, eða hvorttveggja. Því verður að gæta sjerstakrar varúðar um álögur á atvinnufyrirtækin, bæði beinar og óbeinar, þangað til tilkostnaður þeirra, að krónutali, hefir náð að laga sig eftir hinu hækkaða peningagengi.

Aðstaða bankanna út á við hefir árið sem leið verið yfir höfuð mjög góð. Innieign erlendis var í árslokin um 225 þús. sterlpd., eitthvað ofurlítið minni en um næstliðin áramót. Að innieignin erlendis ekki jókst á árinu, þrátt fyrir aukið verðmæti útfluttu varanna, stafar af því, að innflutningur var óvenjumikill, bæði vegna mikilla framkvæmda í húsabyggingum og aukningar fiskiflotans, og vegna afnáms innflutningshaftanna, sem verið höfðu síðan 1. apríl 1924.

Seðlaútgáfa ríkissjóðs samkv. lögum nr. 7. 4. maí 1922, náði lágmarki, ef miðað er við mánaðamót eingöngu, í lok aprílmánaðar, og nam þá 800 þús. kr. Alls var þá seðlaveltan, er með eru taldir hinir eldri Landsbankaseðlar, um 7½ milj. kr. Hámarki náði seðlaútgáfa ríkissjóðs svo í lok okt. og var þá 5 milj. 726 þús. kr. Hefir þá seðlaveltan í heild, talin á sama hátt, numið nærri 11½ milj. kr. Um áramótin var hún aftur komin niður fyrir 9½ milj. kr. og hefir væntanlega farið eitthvað lækkandi síðan.

Í sambandi við þessa stuttu skýrslu um bankamálin þykir mjer rjett að geta þess, að ræktunarsjóðurinn tók til starfa samkv. hinum nýju lögum í byrjun októbermánaðar.

Síðan hafa verið veitt lán úr sjóðnum, er nema samtals um 230 þús. kr. Sjóðurinn hefir selt jarðræktarbrjef fyrir litlu hærri upphæð. Samningur hefi verið gerður við Landsbankann um kaup á jarðræktarbrjefum, svo sem lögin áskilja, en þeim kaupum hefir verið skotið á frest til þessa, eftir ósk stjórnar ræktunarsjóðsins, af því að sjóðurinn hefir ekki þarfnast þeirra. Jarðræktarbrjefin hafa selst affallalaust.

Jeg vil svo enda mál mitt með þeirri einlægu ósk, að Alþingi láti ekki hið umliðna góðæri á neinn hátt glepja sjer sýn í fjármálum, eða leiða sig burt frá þeirri braut gætni og varúðar, sem það hefir fylgt þessi tvö síðustu ár.

1. mál, fjárlög 1927

Þingfundir og mál

Leita á vefnum