21.04.1978
Sameinað þing: 69. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 3742 í B-deild Alþingistíðinda. (2883)

365. mál, hafnarframkvæmdir 1977

Landbrh. (Halldór E. Sigurðsson) :

Herra forseti. Skýrsla sú, sem hér liggur fyrir um hafnarframkvæmdir fyrir árið 1977, er lögð fram í samræmi við ákvæði í 10. gr. hafnalaga. Í skýrslunni er yfirlit um fjárveitingar og framkvæmdir í höfnum, sem falla beint undir hafnalögin, og enn fremur yfirlit um framkvæmdir í landshöfnum, ferjuhöfnum og Reykjavíkurhöfn.

Samkv. skýrslunni urðu heildarframkvæmdir í hafnargerðum á landinu á s. l. ári alls 2 milljarðar 178 millj. kr., sem er 296 millj. kr. hærra en árið áður, hækkaði um 15.7%. Af þessum 2 milljörðum 178 millj. kr. voru samtals 1278.8 millj. kr. til framkvæmda í almennum höfnum eða 58.7%. Á Grundartanga var framkvæmt fyrir 391 millj. kr. Þótt sú framkvæmd heyri undir almenn hafnalög, er hún nokkuð sérstaks eðlis. Hlutfallslega námu framkvæmdir þar 18% af heildarframkvæmdum. Að Grundartanga viðbættum eru fjárframlög til hafna samtals 76.7 millj. kr. Í landshöfnunum þremur, í Keflavík — Njarðvík, Rifi og Þorlákshöfn, námu framkvæmdir 174 millj. kr. eða 8%. Í Reykjavíkurhöfn, sem heyrir undir almennu hafnalögin, en nýtur ekki fjárveitinga úr ríkissjóði, voru framkvæmdir upp á 328 millj. kr. eða 15.1%. Loks urðu framkvæmdir í ferjuhöfnum 6 millj. kr.

Sé litið á almennu hafnirnar sérstaklega, en eins og ég sagði áðan urðu framkvæmdir við þær tæplega 1279 millj. kr., kemur í ljós að framkvæmdir þar eru jafnari en oft áður og minna ber á sérstökum stórframkvæmdum. Þó höfðu Akranes og Vopnafjörður þar nokkra sérstöðu, á Akranesi kostuðu framkvæmdir 151 millj. kr. og á Vopnafirði 12.5 millj. kr. Síðan kemur stórt stökk niður í þriðju stærstu framkvæmdirnar sem eru á Þingeyri 72.3 millj. kr. og Akureyri 72 millj. kr. Síðan er fimmta stærsta framkvæmdin í Sandgerði réttar 52 millj. kr. Á 6 stöðum urðu framkvæmdir á bilinu 40–50 millj. kr. eða samtals 264 millj. Til þeirra 11 staða, sem hér hafa verið nefndir og eru með framkvæmdir ofan við 40 millj. markið, fór rétt tæplega helmingur framkvæmdafjárins. Hinn helmingurinn skiptist svo á 44 staði. Þar eru 12 staðir á bilinu 20–40 millj. kr., 15 staðir með framkvæmdir á milli 2 og 20 millj. kr. og loks 17 staðir sem eru með framkvæmdir innan við 2 millj. En þar er undantekningarlaust um að ræða verklok eða kostnað við mælingar eða aðrar rannsóknir.

Til þeirra framkvæmda, sem hér greinir, voru á fjárl. síðasta árs veittar 931 millj. kr. til framkvæmda í almennum höfnum auk 150 millj. kr. til Grundartangahafnar, til landshafna voru veittar 195 millj. kr. og til ferjuhafna 17 millj. Fjárveitingar úr ríkissjóði til hafnargerða voru þannig í heild 1293.6 millj. kr.

Er þá rétt að fara næst nokkrum orðum um Hafnabótasjóð, en auk þess sem ríkissjóður veitir bein óafturkræf framlög til hafnargerða er um að ræða beinar fjárveitingar til Hafnabótasjóðs sem námu á síðasta ári 112 millj. kr. Sjóðurinn veitir síðan lán eða styrki til almennra hafnargerða til að fjármagna hluta úr heimaframlagi viðkomandi hafnarsjóða. Samkv. 19. gr. hafnalaga veitir sjóðurinn í fyrsta lagi hafnarsjóðum lán til framkvæmda gegn ríkisábyrgð. Í öðru lagi er honum heimilt að styrkja endurbætur á hafnarmannvirkjum sem skemmst hafa af völdum náttúruhamfara eða öðrum óviðráðanlegum orsökum. Í þriðja lagi er heimild til að veita styrk til nýrra hafnarframkvæmda sem nemi allt að 15% umfram ríkisframlag af heildarframkvæmdakostnaði til staða, sem eiga við fjárhagslega örðugleika að etja vegna nýrra hafnarmannvirkja, fólksfæðar eða annarra gildra orsaka. Loks er honum í fjórða lagi heimilt að veita hafnarsjóðum lán út á væntanleg ríkisframlög. Á síðasta ári voru veitt úr sjóðnum föst lán samtals að fjárhæð 202 millj. kr, til 31 hafnar. Styrkir til framkvæmda samkv. áðurgreindri helmild í hafnalögum voru 45 millj. kr. til 9 staða. Hefur nú undanfarin tvö ár verið farið meira inn á þá braut að nota þessa heimild, og er það von mín að á þann hátt megi koma í veg fyrir eða a. m. k. minnka þá erfiðleika sem ýmsir hafnarsjóðir hafa átt við að etja með endurgreiðslu lána. Önnur meginregla, sem höfð var í huga við úthlutun fjár úr Hafnabótasjóði, var að lán til einstakra hafnarsjóða færu ekki yfir 15% framkvæmdakostnaðar, þannig að sjóðirnir stæðu sjálfir að fjáröflun að 10%. Útkoman hefur líka orðið sú, að lán og styrkir nema samtals 267 millj. kr. eða tæplega 350 millj. Þegar heimahluti, sem hér er nokkur, er talinn með í fjármögnuninni. Bráðabirgðalán úr Hafnabótasjóði eru á árinu 90 millj. kr. til fjögurra staða og var þar yfirleitt um að ræða lán sem urðu til vegna óhjákvæmilegra framkvæmda umfram fjárlög og verða greidd að verulegu leyti til Hafnabótasjóðs aftur á þessu ári þar sem yfirleitt er um að ræða hrein ríkisframlög. Til þess að geta staðið undir lánveitingum sínum tók Hafnabótasjóður eins og stundum áður bráðabirgðalán hjá Atvinnuleysistryggingasjóði síðari hluta ársins að upphæð 120 millj. kr. Þetta lán hefur þegar verið endurgreitt.

Unnið var að því með góðum árangri á síðasta ári að bæta tækjakost Hafnamálastofnunarinnar til dýpkunar hafna, en Gretti, hinu gamla grafskipi stofnunarinnar, var lagt á árinu 1976, enda ekki hagkvæmt að gera hann út lengur. Í því skyni að aflað yrði nýs graftækis voru á fjárl. ársins 1977 veittar 30 millj. kr. til kaupa á nýjum tækjum. Varð niðurstaðan sú eftir rækilega könnun, að keyptur var hingað gröfuprammi, sem norskur aðili hefur þróað. Var gerður samningur við hann um smiði slíks pramma strax í ársbyrjun 1977 og jafnframt var boðin út smiði tveggja efnisflutningapramma og samið um smiði þeirra við lægstbjóðanda, vélsmiðjuna Stál á Seyðisfirði. Hinn nýi gröfuprammi, sem einnig hlaut nafnið Grettir, kom til landsins seinni hluta júnímánaðar og var settur í hann sérstakur gröfubúnaður. Nýi Grettir reyndist mjög vel við þau störf sem honum voru ætluð, og má segja að tilkoma hans þýði nánast byltingu í dýpkunarmálum hafna hér á landi. Hann var við gröft í 5 höfnum á landinu, en mest verk innti hann af hendi á Skagaströnd. Hákur, dæluprammi Hafnamálastofnunarinnar, var á árinu við dælingar í 5 höfnum og reyndist sem fyrr ágætlega. Líkantilraunir Hafnamálastofnunarinnar sem hún hóf, eru í leiguhúsnæði við Funahöfða. í Reykjavík og hófust þær í apríl 1977 með því að byggt var líkan af Vopnafjarðarhöfn. Lokið var við þessar líkantilraunir í lok júlímánaðar. Er stefna og lega nýja hafnargarðsins á Vopnafirði ákveðin á grundvelli þeirra niðurstaðna sem líkan af tilrauninni gaf. Síðar á árinu var byggt líkan af Akraneshöfn og er enn unnið að þeirri líkantilraun um áramót.

Nú þegar komið er að lokum yfirstandandi kjörtímabils þykir mér hlýða að gefa í stórum dráttum yfirlit yfir það fjármagn, sem varið hefur verið til hafnargerðar á undanförnum 4 árum, þ. e. árunum 1974–1977. Miðað við verðlag hvers árs hefur á þessu tímabili verið varið 4 milljörðum 222 millj. hr. til almennra hafnargerða, 1856 millj. kr. til landshafna og 564 millj. kr. til hinna sérstöku hafnargerða á Grundartanga og í Karlsey. Framkvæmdir í almennum höfnum skiptast þannig í grófum dráttum, og er þá reiknað út frá verðlagi hvers árs, að um 20% framkvæmdafjárins hefur farið í Reykjaneskjördæmi og munar þar auðvitað mest um framkvæmdir í Grindavík, til Austurlands fer örlítið minna eða rúm 19%, tæp 18% til Norðurlands eystra, 15% til Vesturlandskjördæmis, 13% í Vestfjarðakjördæmi, 10% í Norðurland vestra og 5% í Suðurlandskjördæmi. Sé framkvæmdum við landshafnir bætt við almennar framkvæmdir, sem er eðlilegt að gera, verða þessi hlutföll nokkuð önnur. Heildarframkvæmdakostnaður verður þá 6 milljarðar 78 millj. kr., þar af í Suðurlandskjördæmi 28.7%, í Reykjaneskjördæmi 17.8%, Austurlandskjördæmi tæp 14%, Norðurland eystra 12%, í Vesturlandskjördæmi 12%, Vestfjarðakjördæmi 9% og loks Norðurland vestra 8%.

Sé lítið á framkvæmdir undanfarinna fjögurra ára í ljósi verðlags eins og það er orðið í dag, breytast framkvæmdatölurnar að sjálfsögðu verulega. Þeir 6.1 milljarður, sem framkvæmdir ná í almennum höfnum og landshöfnum á tímabilinu, yrðu þá 13.5 milljarðar kr. og um 14 milljarðar kr. ef Karlsey og Grundartangi eru tekin með. Það hefur því þegar, ef á heildina er litið, verið varið verulegu fjármagni til hafnargerðar á Íslandi á þessum 4 árum og verulegur árangur náðst í framkvæmdum, og nægir þar að benda á hinar stórfelldu framkvæmdir í Grindavík og Þorlákshöfn.

Hafnirnar vorn í upphafi þessa tímabils á margan hátt vanbúnar að taka á móti þeirri endurnýjun skipaflotans sem þá var að eiga sér stað með fleiri og stærri skipum sem kröfðust betri aðstöðu í höfnum. Ég tel að á þessum 4 árum hafi tekist að allverulegu leyti að laga hafnirnar að þessum nýju aðstæðum. Það er þó ekki fyrir að synja, að ýmislegt er ógert þar, enda eru hafnirnar ekki aðeins grundvöllur undir atvinnulífi margra, en fámennra byggðarlaga í kringum landið, heldur einnig þýðingarmikil samgöngutæki. Þær eru frumskilyrði þess, að hægt sé að halda uppi búsetu á fjölmörgum stöðum hér á landi. Því er áhugamál hvers og eins á þessum stöðum að staðið sé sem best að þessum málum.

Þar sem hafnirnar eru, að landhöfnum undanskildum, eign viðkomandi sveitarfélaga og ríkisframlagið er óafturkræft, er ljóst að það verður um leið bæði hagsmunamál og áhugamál íbúanna í viðkomandi sveitarfélögum hvernig höfnin er rekin og hvernig staðið er þar að nýjum framkvæmdum. Það er því mikils virði að sem mest og best samstarf sé á milli hafnarsjóðanna annars vegar og Hafnamálastofnunarinnar og samgrn. hins vegar. Hafnirnar mynduðu fyrir nokkrum árum Hafnasamband sveitarfélaga til þess að koma fram fyrir þeirra hönd og starfa að sameiginlegum áhugamálum þeirra í þessum efnum. Hefur árangur af starfi sambandsins orðið eins og best verður á kosið. Til þess að auka og bæta þetta samstarf eins og unnt væri skipaði samgrh. í ársbyrjun 1975 nefnd, meðfram fyrir ósk frá Hafnasambandinu, sérstaka samstarfsnefnd í hafnarmálum, sem í eiga sæti fulltrúar frá Hafnasambandinu, einn fulltrúi frá samgrn. og fulltrúi skipaður af ráðh., auk tveggja varamanna, sem mæta skulu á fundum undirnefndarinnar við og við. Hafnamálastjóri situr auk þess alla fundi nefndarinnar. Ég tel ótvírætt, að störf nefndarinnar hafi stuðlað að bættu samstarfi og skilningi á milli þeirra ólíku aðila sem að hafnargerðum standa. Ég vil því í lokin þakka samstarfið sem samgrn. og ég sem samgrh. hef átt við forustumenn í hafnamálum á því kjörtímabili sem nú er senn á enda.