15.02.1960
Neðri deild: 31. fundur, 80. löggjafarþing.
Sjá dálk 896 í B-deild Alþingistíðinda. (2038)

48. mál, efnahagsmál

Dómsmrh. (Bjarni Benediktsson):

Herra forseti. Frá ófriðarlokum höfum við Íslendingar haft til eyðslu og framkvæmda miklu meiri fjármuni en við höfum aflað með vinnu okkar og afköstum á þessum árum. Þar nægir að minna á innistæðurnar, sem til voru eftir ófriðinn, féð, sem fékkst vegna Marshall-samstarfsins, miklar lántökur hin síðari ár og framlag það, sem Bandaríkjastjórn hefur frá 1958 greitt með varnarliðsvinnunni vegna þeirrar mismununar, sem Þjóðviljinn kallar svo og þá var tekin upp á skráningu gjaldeyristekna af þeirri vinnu, og samsvarar sú mismunun í raun og veru nokkurra hundruð millj. króna gjöf frá Bandaríkjastjórn. Alls nemur þetta umframfé nokkrum þúsundum millj. kr.

Þó að eyðsla hafi verið mikil og margt farið í súginn, hefur uppbyggingin einnig verið mikil, og sízt vefengi ég það, sem hv. þm., Einar Olgeirsson, sagði í umr. á dögunum, að síðustu 20 ár væru mesta framkvæmdatímabil í sögu þjóðarinnar.

Þá hafa forustumenn verkalýðshreyfingarinnar ekki sofið á verðinum eða dregið af sér í kröfugerð. Lengst af á þessum tíma hefur vísitölukerfið verið í fullum gangi og leitt til víxlhækkunar kaupgjalds og vöruverðs. Þar á ofan hefur komið hver grunnkaupshækkunin eftir aðra.

Þá hefur og verið leitazt við að standa á móti óeðlilegri gróðamyndun fárra manna. Ströng verðlagsákvæði hafa gilt, umfangsmikið eftirlit og verðlagsdómar hafa verið settir. Enn eru í gildi öll þau ákvæði í þessum efnum, sem vinstri stjórnin sáluga setti.

Ekki hefur verið látið við það sitja að hindra óeðlilegan gróða, heldur hafa skattalög verið með þeim hætti, að jaðrað hefur við eignaupptöku. Venjulegir skattstigar eru ekki einungis mun hærri hér en annars staðar, heldur kannast allir við lögin um stríðsgróðaskatt, eignakönnun og nú síðast stóreignaskatt.

Ætla hefði mátt, að allt hefði þetta leitt til þess, að lífskjör almennings hér á landi hefðu stórbatnað á þessum árum. En að dómi hv. þm. Einars Olgeirssonar og skoðanabræðra hans fer því fjarrí, að svo hafi orðið. Einar hefur oft fullyrt, að lífskjörum verkamanna hafi beinlínis hrakað frá því á árinu 1947. Og hið sama kom fram hjá hv. þm. Eðvarð Sigurðssyni áðan. Aðrir vefengja þá fullyrðingu að vísu, en engum kemur til hugar að halda því fram, að þau hafi batnað eins og efni stóðu til frá 1947.

Þetta er því athyglisverðara sem á þessum árum hefur orðið meiri framför í lífskjörum almennings í nálægum löndum en áður eru dæmi til. Þar tala menn í alvöru um, að fátæktin sé úr sögunni. Jafnvel þær þjóðir, sem verst urðu úti í ófriðnum, hafa ekki aðeins rétt sig við á ný, heldur bætt kjör borgara sinna svo, að ekki verður um deilt. Á s.l. hausti vann ríkisstjórn Breta frægan kosningasigur, þrátt fyrir það þótt hún hefði orðið landi sínu lítt til sæmdar út á við, með því að vitna til hinna miklu hagsbóta almennings á stjórnarárum hennar. Ævintýrið um endurreisn Vestur-Þýzkalands þekkja allir.

Hvernig stendur á því, að við á Íslandi, sem höfum haft ógrynni fjár úr að moða, framkvæmt mikið, notið hinnar almennu tækniþróunar, búið við sívakandi kröfugerð af hálfu verkalýðsforingja, barizt á móti milliliðagróða og haft strangari skattaákvæði en nokkrir aðrir til að tryggja jöfnun lífskjaranna, skulum þrátt fyrir allt þetta nærri hafa staðið í stað í lífskjörum eða miðað aftur á bak, eins og sumir segja, á sama tíma og aðrir hafa sótt svo fram á við sem raun ber vitni?

Hér er eitthvað meira en lítið bogið við. En skýringin er sú, að hér hefur þróazt efnahagskerfi, sem hefur orðið okkur fjötur um fót. Um orsakir þess, að það varð til, má margt segja. Þar eiga allir einhvern hlut að. Ástæðan fyrir ófarnaðinum er ekki sízt sú, að í stað þess að reyna að láta málín liggja ljóst fyrir, bæði stjórnvöldum og öllum almenningi, þá hefur verið alveg sérstök stund lögð á að vefja málin svo, að jafnvel þeir, er í forustu voru, hvað þá allur almenningur, ættu erfitt með að átta sig á, hvernig komið var og hvert stefnan lá.

Glöggt dæmi þess hugsunarháttar, sem hér hefur ríkt, er það, þegar talsmenn þess flokks, sem lengst hefur farið með völd hérlendis, segja það nú fjandskap við byggðir landsins, þegar ráðgert er að veita ekki ríkisábyrgð nema gera sér grein fyrir, hverjar líkur séu á, að sá, sem ábyrgzt er fyrir, geti sjálfur greitt skuldina. Með sama hætti er látið sem það horfi til landauðnar, eins og hv. þm. Gísli Guðmundsson talaði áðan, að menn vilja ekki lengur dylja raunverulegan hag ríkissjóðs með því að skipta honum í tvennt og fela framlög af almannafé til einstakra atvinnugreina með því að greiða þeim misháar útflutningsuppbætur, svo að nauðsynlegur samanburður verði sem erfiðastur. En slíkur samanburður hlýtur að vera undirstaða heilbrigðs mats á því, hvort ástæða sé til að veita tilteknum atvinnugreinum sérbætur, og er það mál að sjálfsögðu til athugunar og verður áfram, hvað sem samþykkt þessa lagafrv. líður.

Ráðið til þess að halda víð byggð hvarvetna þar á Íslandi, sem er byggilegt, er ekki að dylja fyrir sjálfum sér með rangri bókfærslu og reikningsklækjum, hvað er verið að gera, heldur hitt, að efla samhug þjóðarinnar og skilning á því, hvað til þess þurfi að halda við því Íslandi, sem okkur hefur alið og við viljum láta börnum okkar í té.

Sjálfsagt er og, að ríkið stuðli að því, að æskufólk geti sótt nauðsynlega menntun út fyrir landsteinana. En engum er til góðs, að það sé gert með rangri gengisskráningu í stað þess að gera sér rétta grein fyrir kostnaðinum. „Varðar mest til allra orða, að undirstaðan sé réttleg fundin,“ sagði Eysteinn, sá er Lilju kvað.

Þetta heilræði má aldrei liða okkur úr minni. Þeir, sem viðurkenna, eins og hv. þm. Eysteinn Jónsson, að skrásetning íslenzku krónunnar sé algerlega röng, en vilja þó ekki taka afleiðingunum og finna réttan grundvöll efnahagslífsins, þeir berjast á móti því, að undirstaðan sé réttleg fundin. Í stað þess hefur verið smíðuð svikamylla þannig byggð, að útflutningsframleiðslunni er haldið við með tekjum af hátollavörum, sem þjóðin getur ekki flutt inn nema með stöðugum og sívaxandi erlendum lántökum. Greiðslubyrðin, sem af lánunum stafar, er nú þegar komin langt fram úr því, sem við getum staðið undir með sparnaði og áframhaldandi eðlilegum framkvæmdum í landinu. Þó verðum við, ef kerfinu á ekki að breyta, að halda áfram að taka ný og ný lán.

Lánsheimildir þær, sem eru í frv., eru allt annars eðlis, því að þar er einungis um að ræða öflun gjaldeyrísvarasjóðs, sem þjóðinni er brýn þörf á til truflunarlauss rekstrar atvinnuveganna. Erlendar fjármálastofnanir viðurkenna nauðsyn okkar á slíkum varasjóði, þó að halla- og eyðslulán á borð við þau, sem tekin hafa verið hin síðustu ár, séu ófáanleg, því að um nokkurra ára skeið hefur ekki verið hægt að afla lána til langs tíma með eðlilegum hætti. Þar hafa erlendar ríkisstjórnir orðið að hlaupa undir bagga, og verður hver um að dæma, hvort það muni einungis gert af umhyggju fyrir okkur eða hvort eitthvað annað ráði þar ekki síður.

Stjórnarandstæðingar láta nú, eins og fram hefur komið í umr. í kvöld, svo sem allt þetta sé í lagi, og eiga ekki nógu sterk orð til að býsnast yfir írafári og jafnvel illvilja ríkisstj. að vilja stöðva þessa þróun. Sjálfir vita þeir þó betur, enda lætur almenningur ekki blekkja sig í þessu. Um það má vitna til aðsendrar greinar — undir dulnefni þó — í Tímanum s.l. laugardag, er nefnist „Almannarómur“, og þar segir svo, með leyfi hæstv. forseta:

„Það hefur verið á allra vitorði, að svo mundi komið högum þjóðarinnar, að mikið átak þyrfti að gera til þess að koma efnahagsmálum hennar á traustan grunn. Þjóðin hefur lifað um efni fram sem heild, og þeim afleiðingum verður hún að taka nú.“

Þetta sagði „Almannarómur“ í Tímanum s.l. laugardag, og er ljóst, að þeir hv. þm., Skúli Guðmundsson og Gísli Guðmundsson, tóku ekki undir þann almannaróm, heldur var þeirra boðskapur allur annar. Og þó að hvorugur, Eysteinn Jónsson eða Einar Olgeirsson, vilji taka afleiðingum þess, hafa þeir báðir í umr. að undanförnu viðurkennt, að gengi krónunnar væri rangt skráð. En Einar telur það ekki til að fárast yfir, þó að bókhaldið hafi eilítið ruglazt, eins og hann komst að orði, svo mörgu sem þurft hafi að sinna. Ef bókhaldsóreiða sannast á einstaklinga, þá eru þeir teknir, sektaðir og eftir atvikum sviptir frelsi fyrir þær sakir. En þjóðinni er ekki síður en einstaklingum þörf á að vita, hvernig hún er stödd í fjárhagsefnum, og þess vegna hafa bókhald sitt í lagi.

Framsóknarmenn fárast yfir því, að ráðstafanir stjórnarinnar muni hafa í för með sér mikla tekjutilfærslu með þjóðinni, tala um 1000 millj. kr. í því sambandi, og gefa í skyn, að sú tekjutilfærsla eigi að renna til hinna ríku meðal þjóðarinnar. Tekjutilfærslan nú er þeim mun minni en hún var t.d. 1958 og 1950, þegar framsóknarmenn áttu hlut að gengislækkun, sem gengislækkunin nú er minni en hún var þá. Þá sem nú var ætlunin að búa betur en áður að framleiðslustéttunum. Núv. stjórn lætur ekki þar við sitja. Viðbótarbreytingar hennar á efnahagskerfinu og fjárl. miða allar að því að tryggja hag þeirra, sem verst eru settir.

Það er því algert öfugmæli, þegar haldið er fram, að nú sé verið að gera hina fátæku fátækari og hina ríku ríkari og efla peningavaldið í landinu. Með því að afnema hið misheppnaða vísitölukerfi, sem engum hefur orðið til góðs, og setja í þess stað fjölskyldubætur, auka greiðslur til gamalmenna og öryrkja og afnema tekjuskatta á láglaunamönnum er verið að gera eina hina mestu félagsmálaumbót, sem ákveðin hefur verið á landi hér.

En hvað með hækkun vaxtanna og þrengingu útlánanna? spyrja vafalaust sumir. Hv. þm. Einar Olgeirsson lýsti því rækilega á dögunum, að atvinnurekendur, hverju nafni sem nefnast, ættu hér yfirleitt ekki peninga, þeir rækju fyrirtæki sín með lánsfé úr bönkum. En hverjir eiga þá meginhluta þess fjár, sem bankarnir lána út? Sparifjáreigendur, allur almenningur í landinu. Og hverjir skulda mest? Það eru a.m.k. ekki hinir fátækari meðal þjóðarinnar, sem hafa tekið bankalán í trausti þess, að þeim mun meira af sparifé hennar sem þeir gætu fengið í sínar hendur, þeim mun öruggari yrði gróðinn, vegna þess að það eitt væri víst, að krónan héldi áfram að falla, og allir þeir, sem gætu komizt yfir önnur verðmæti en peninga, bættu þess vegna sjálfkrafa sinn hag, miðað við aðra. Þessar aðfarir hafa leikið sparifjáreigendur svo, að vextirnir hafa naumast eða ekki nægt til að standa undir sífelldri verðrýrnun peninganna á hverju einasta árí.

Þessi þróun verður að breytast. Vaxtahækkun er að ýmsu leyti erfið og vandmeðfarin. Þar verður að gæta hófs og láta hana ekki standa lengur en hún þjónar tilgangi sinum. En því skulum við ekki gleyma, að tekjurnar af vaxtahækkuninni renna til sparifjáreigenda, þ.e.a.s. almennings um land allt, og almannastofnana eins og ræktunarsjóðs, byggingarsjóða og annarra slíkra, sem vegna fjármálaóstjórnar undanfarinna :íra lenda í fyrirsjáanlegu greiðsluþroti, ef ekki verður að gert. En að sjálfsögðu verður eftir sem áður að halda vöxtum þeirra lægri en almennum vöxtum í landinu, og hefur engum komið annað til hugar.

Ýmsir lenda vafalaust í örðugleikum um sinn vegna vaxtahækkana. Stjórnin hefur sérstaklega í huga, hverjar ráðstafanir er hægt að gera til að tryggja hag þeirra, sem hafa verið að koma upp yfir sig eigin íbúðum og eru í lánsfjárörðugleikum. Það er mál fyrir sig. En því má enginn gleyma, að allir þeir, sem búnir eru að fá föst verðmæti, standa nú betur að vígi hlutfallslega en áður, miðað við hina, sem peningana eiga. Þess vegna er eðlilegt, að hér verði nokkur jöfnuður á gerður.

Hv. þm. Skúli Guðmundsson sagði, að betra hefði verið fyrir sparifjáreigendur að sleppa við þá verðrýrnun sparifjár, sem leiddi af gengislækkun. Betur hefði farið á, að hv. þm. hefði gætt þessa heilræðis, þegar hann var mikill valdamaður á árum vinstri stjórnarinnar, því að það er einmitt atferli hennar, sem gerir óhjákvæmilegt að viðurkenna nú þá gengislækkun, sem þá raunverulega varð.

Þá er það og fjarstæða, að verið sé að níðast á einhverjum með því að láta sömu lög gilda um innlánsdeildir kaupfélaga og aðra sparisjóði. Þegar lögleitt var skattfrelsi sparisjóða fyrir nokkrum árum, þótti sanngjarnt, að eigendur í innlánsdeildum kaupfélaga nytu þá skattfrelsis eins og aðrir sparifjáreigendur. Þeir, sem vilja njóta hlunninda, verða einnig að taka á sig skyldu, þegar á þarf að halda þjóðarinnar vegna. Nú er sagt, að þarna sé einungis um að ræða rekstrarfé þessara félaga og þar með í rauninni mannanna sjálfra. En hverjir aðrir, sem hafa eigið fé í rekstri, njóta skattfrelsis af því fé?

Þá er talað um það, að þetta fé eigi að draga til Seðlabankans í Reykjavík úr byggðum landsins. En beinlínis er til þess ætlazt að lána þetta fé aftur til útflutningsframleiðslunnar um allt land, í því skyni, að hún geti haldizt af fullum krafti. Þar verða allir að leggja sitt fram. Þar tjáir engum, allra sízt þeim, sem sérstakra hlunninda njóta, eins og skattfrelsis, að skorast undan að leggja sinn skerf af mörkum.

Ein af meginfjárhagsorsökum til þess, að fyrri ráðstafanir í efnahagsmálum hafa ekki til frambúðar náð tilgangi sínum, var sú, að bankarnir gættu ekki hófsemi í útlánum, svo að fjárfesting varð of mikil. Meira að segja það fé, sem sagt var að væri lánað til framleiðslu, var í raun og veru í mörgum tilfellum sett í annarlega fjárfestingu. Þess vegna er takmörkun útlána nú óhjákvæmileg.

Framsóknarmenn segja: Gengisbreyting kann út af fyrir sig að vera í lagi, enda vefengdi hv. síðasti ræðumaður, Gísli Guðmundsson, það alls ekki. Þeir segja: Með henni höfum við oft verið áður, en við viljum bara alls ekki breyta til um stefnu. — Þessi var og er skoðun framsóknarmanna. Þar eru þeir samkvæmir sjálfum sér. En fyrri ráðstafanir entust jafnilla og raun ber vitni vegna þess, að ekki var breytt um stefnu. Það dugir ekki hvað eftir annað með fárra ára millibili að taka afleiðingunum af því, að búið er að fella gengið, en gera ekki jafnframt ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir, að gengisfellingin haldi áfram, heldur leggja jafnvel grundvöll að framhaldi hennar með ráðstöfunum, sem gerðar eru, jafnskjótt og viðurkennd er afleiðing hins fyrri ófarnaðar. Það er sú stefnubreyting að koma í veg fyrir hinar stöðugu, síendurteknu ráðstafanir ár frá ári, fyrst bráðabirgðaráðstafanir og siðan viðurkenningu undanfarinna gengisfellinga á nokkurra ára fresti, sem hér er ætlunin að gera.

Andstæðingar þessa máls segja, að með þessu eigi að stofna til yfirráða peningavaldsins í landinu. Meiri fjarstæða er ekki til. Það er einungis að því stefnt að koma málum okkar í sama horf sem sjálfsagt þykir t.d. á Norðurlöndum, sem til fyrirmyndar eru talin um efnahags- og félagsmál. Verðlagseftirlit, skattlagning og yfirstjórn bankamála skilja ríkinu eftir ærna möguleika til áhrifa á atvinnulífið, sams konar áhrifa og tíðkast í öllum lýðfrjálsum löndum, þó að hætt sé að beita höftum og bönnum til að drepa framkvæmdaþrek manna í dróma.

Hér er spurningin um það, hvor eigi að ráða málum borgaranna, fólkið sjálft, einstaklingarnir, eða nokkrir ofureflismenn stjórnmálatogstreitunnar. Það, sem hér er um að ræða, er, hvort menn vilja halda við nefndafarganinu, auka skriffinnsku, setja á ný og harðari höft en nokkru sinni áður með þeim afturkipp í framför lífskjaranna, sem við höfum sorglegan vitnisburð um hér á landi, eða taka upp sams konar stjórnarhætti og fjármálakerfi og bezt hefur gefizt með öðrum lýðfrjálsum þjóðum. Til þess að ná þessu marki þarf nokkrar fórnir í bili, og er þá einkum reynt að vekja óánægju æskumanna, þeirra sem eiga að erfa landið. En vilja þeir taka við efnahagslega ósjálfstæðu landi? Trúa þeir á, að stjórnarfarslegt frelsi haldist lengi, eftir að efnahagslegt sjálfstæði er úr sögunni? Vilja æskumenn Íslands una ofurveldi misviturra stjórnarherra, eða óska þeir eftir að mega verða sinnar eigin gæfu smiðir?