12.02.1973
Neðri deild: 51. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 1878 í B-deild Alþingistíðinda. (1489)

120. mál, meðferð opinberra mála

Forsrh. (Ólafur Jóhannesson):

Herra forseti. Þetta mál hefur gengið í gegnum Ed. og fengið þar skjóta og góða meðferð. Frv. er um breyt. á l. um meðferð opinberra mála og er aðallega í því fólgið, að það hefur að geyma nokkrar lagfæringar á núgildandi ákvæðum, einkum þeim ákvæðum, þar sem vísað er til verðlags.

Lög um meðferð opinberra mála eru að stofni til frá árinu 1951, þegar sett voru í fyrsta sinn heildarlög um meðferð opinberra mála. Þau lög hafa að mestu staðið óbreytt að stofni til síðan, ef frá eru skildar breytingar, sem leiddi af stofnun sjálfstæðs embættis saksóknara ríkisins á árinu 1961. Á þessum tíma hefur mikið vatn runnið til sjávar og miklar verðlagsbreytingar orðið, svo sem alkunna er. Af þeim sökum eru ýmis ákvæði l., sem vísa til verðlags, orðin úrelt. Ef miðað er við verðlagsbreytingar frá 1, júli 1951 til þessa dags, hefur vísitala framfærslukostnaðar 5.4–faldazt vísitala vöru og þjónustu 7.8–faldazt, vísitala byggingarkostnaðar 9.6–faldazt og lágmarkstímakaup hjá Dagsbrún 10.6–faldazt.

Á árinu 1966 var breytt ákvæði 112. gr. l. um sektarvald lögreglumanna og lögreglustjórum veitt sektaheimild með sérstökum hætti. Frá þeim tíma hefur vísitala framfærslukostnaðar og vísitala vöru og þjónustu tvöfaldazt, vísitala byggingarkostnaðar 24-faldazt og lágmarkskaup Dagsbrúnar nær þrefaldazt.

Þegar þessar tölur eru virtar, er tímabært að leggja til hækkun á þeim ákvæðum l., sem vísa til verðlags.

Í 13. gr. frv. er lagt til, að heimild lögreglustjóra til að ljúka málum með sektargerð verði hækkuð úr 5 þús. kr. í 10 þús. kr. Er þar um að ræða sömu fjárhæð og tollyfirvöld hafa þegar til að ljúka málum með sektargerð. Sektargerðir þessar hafa gefið mjög góða raun að því leyti til, að þær hafa létt verulega álagi af dómstólum. Við lögreglustjóraembættið í Reykjavík voru á síðasta ári afgreidd með þessum hætti 4668 sektargerðarbréf vegna almennra umferðarfagabrota og að auki 13300 bréf vegna stöðumælamála, þar sem aðili hafði ekki greitt aukaleigugjald. Tilgangurinn með sektarheimild þessari var annars vegar að opna möguleika til að afgreiða mál á einfaldan hátt, án þess þó að réttur sakbornings sé á nokkurn hátt skertur, enda getur hann eftir sem áður ætíð óskað eftir því, að málið verði borið undir dómara. Hins vegar er það svo, eins og áður er sagt, að þetta léttir miklu álagi af dómstólum, og ríður á miklu, að þau mál, sem þangað fara, fái skjóta meðferð og þeir, sem að óþörfu ómaka dómstólana, fái hæfilega viðbótarrefsingu.

Eins og áður er sagt er lagt til, að sektarheimild lögreglustjóra verði hækkuð í 10 þús. kr., og virðist, að vel mætti koma til athugunar hjá n., sem hugar að frv., að hækka þessa heimild enn þá frekar, Þó hefur það ekki verið gert í hv. Ed.

Náskyld heimild lögreglustjóra er heimild lögreglumanna til að ljúka málum með sektarboði. Er sú heimild nú miðuð við 1000 kr., en lagt til, að hún verði hækkuð í 3000 kr. Notkun þessarar heimildar hefur frekar farið minnkandi eftir tilkomu sektarheimildar lögreglustjóra.

Loks er að því er varðar 112. gr. l. lögð til hækkun á fjárhæð, sem staðið hefur óbreytt frá 1951, þar sem er heimild fyrir dómara til að ákveða með bókun eignaupptöku, þegar sökunautur finnst ekki eða er ókunnur. Er lagt til, að verðmætisviðmiðun hækki úr 3 þús. kr. í 30 þús. kr. Svipuðu máli gegnir um breytingu á 113. gr. l., sbr. 14. gr. frv., þar sem lagt er til að hækka sektarfjárhæð, sem er skilyrði fyrir því, að dómari höfði mál af sjálfsdáðun á hendur sökunaut, sem hefur ekki komið fyrir dóm. Er þar um að ræða sömu hækkun. Það mun reyndar vera fátítt, að þessari heimild sé beitt.

Til að framkvæma ýmsar gerðir við rannsókn mála, svo sem hald á munum, leit og handtöku er það skilyrði m.a., að brot geti varðað a.m.k. 20 þús. kr. sekt. Í 5.–9. gr. frv. er lagt til, að þessi fjárhæð, sem staðið hefur óbreytt frá 1951, sé fimmfölduð. Verður ekki álitið, að rétti sakborninga sé hallað með þessari breytingu. Miklu frekar er hætta á, að þröngir refsirammar í ýmsum sérlögum geti takmarkað beitingu ákvæðisins eftir breytingu, en tímabært er orðið að endurskoða slík sektarákvæði í ljósi verðlagsbreytinga, sem og hið almenna sektarákvæði hegningarlaganna. Hefur svokölluð hegningarlaganefnd haft þetta atriði til athugunar.

Um breyt. í 10. gr. frv. gildir það sama, þar sem er um að ræða fimmföldun.

Í 20. gr. frv. er lagt til, að tilgreind lágmarkssekt og lágmarksfjárhæð á upptækum verðmætum, 5 þús. kr. í báðum tilvikum, þar sem saksóknara er skylt að áfrýja dómi eftir kröfu ákærða, verði tífölduð. Eftir sem áður er saksóknara heimilt að áfrýja dómi, þótt þessu atriði sé ekki fullnægt, svo mundi saksóknara ætíð vera skylt að áfrýja, ef sérstakar ástæður eru til þess, sbr. 2. tölul. 1. mgr. 175. gr. laganna.

Í 17., 18., 19., 23. og 25. gr. frv. er lagt til, að ákvæði um lágmark og hámark réttarfarssekta verði felld niður. Hér er um að ræða lágar fjárhæðir, sem rétt hefði verið að hækka. Hins vegar þykir eðlilegra að fella þessi ákvæði niður, þannig að dómstólar hafi frjálst mat við ákvörðun þessara sekta. Er þessi breyting í samræmi við hreyt. á 1. um meðferð einkamála í héraði, sem gerð var á árinu 1963.

Í 22. gr. frv. er loks lagt til, að tekin verði upp heimild fyrir saksóknara til að fela fulltrúa sínum sókn mála fyrir hæstarétti. Samkv. 187. gr. l. flytur saksóknari nú sjálfur öfl mál fyrir hæstarétti. Fjöldi mála fyrir hæstarétti hefur aukizt nokkuð á undanförnum árum, svo og umsvif saksóknaraembættisins sjálfs. Þykir ekki ástæða til að binda þetta atriði lengur við saksóknara einan, enda starfa fyrir embættið fulltrúar, sem eru vel hæfir til þessa. Hins vegar þykir rétt að tryggja í löggjöf hæfni þeirra, sem til þessa veljast. Er því lagt til, að fulltrúi, sem falið verður slíkt starf fyrir hæstarétti, uppfylli sömu skilyrði og þarf til skipunar í embætti saksóknara, enda ber fulltrúi þá allar skyldur saksóknara.

Ég held, að frv. þetta þurfi ekki frekari skýringa við. Það má vissulega segja, að þar sé um að ræða minni háttar breytingar á l. um meðferð opinberra mála, þó að breyt. séu allmargar og ekki í sjálfu sér svo þægilegt að átta sig á þeim með því að sjá þetta frv. eitt út af fyrir sig, heldur kostar það samanburð við lögin. Og það er ekki hægt að segja, að þetta frv. lýsi neinni allsherjarendurskoðun á l. um meðferð opinberra mála. Fyrir nokkru var skipuð n. til þess að vinna að endurskoðun réttarfarslöggjafarinnar yfirleitt. Hennar bíða mörg verkefni og eitt er á sviði opinberra réttarfarsins. En sú endurskoðun tekur eðlilega talsvert langan tíma, og sú endurskoðun ætti ekki að þurfa að standa í vegi fyrir afgreiðslu þessa lagafrv.

Ég leyfi mér svo, herra forseti, að leggja til, að frv. sé vísað til 2. umr. og hv. allshn.