05.04.1978
Neðri deild: 72. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 3186 í B-deild Alþingistíðinda. (2372)

101. mál, framleiðsluráð landbúnaðarins

Ingólfur Jónsson:

Herra forseti. Ég vildi aðeins leggja nokkur orð í belg. Miklar umr. hafa farið fram um þetta frv. sem Alþfl.- menn flytja. Ég hef hlustað á þær að nokkru leyti og verð að segja, að umr. eru á ýmsan hátt furðulegar.

Frv. er flutt til breytinga á lögum um framleiðsluráð landbúnaðarins og er, eins og hv. þm. sjá, á þskj. 117. Meginatriði frv. er að skerða greiðslur til landbúnaðarins vegna halla á útfluttum búvörum. Gert er ráð fyrir að skerðingin verði gerð í áföngum, róttækum og stórum, þar sem lækkun á tekjum bænda yrði með þessum hætti 1 milljarður kr. á fyrsta ári, ef frv. verður samþ.

Hv. 1. flm. frv., Sighvatur Björgvinsson, hefur notað langan tíma til þess að ræða frv. og sýna fram á ágæti þess. Það er gott og nauðsynlegt að taka vandamál atvinnuveganna til umr. og reyna þá að finna lausn á vandanum. Frv. það, sem hér er til umr., stefnir í öfuga átt. Það mun gera hlut landbúnaðarins miklu lakari en nú, ef að lögum verður, um leið og það mun ganga í berhögg við þjóðarhagsmuni.

Landbúnaðurinn á við ýmsa örðugleika að glíma ekki síður en aðrir atvinnuvegir þjóðarinnar. Löggjöf, sem snertir landbúnaðinn, og reglur, sem unnið hefur verið eftir, geta þarfnast endurskoðunar og breytinga vegna breyttra tíma og breyttra aðstæðna. En ef breytinga er þörf þarf að gera það með heildaryfirsýn yfir málin og hafa sannfæringu fyrir því, að það, sem gert er, muni verða til bóta.

Árið 1977 var gjöfult og gott að flestu leyti. Sjávarafli var mikill og verð á útfluttum vörum mjög hátt. Tíðarfar var yfirleitt gott um land allt og heyfengur var mikill og víðast hvar góður á s. l. sumri. Skepnuhöld voru í betra lagi og afurðir miklar á árinu. Þrátt fyrir þetta kvarta menn látlaust undan erfiðum tímum, taprekstri og fjárskorti sem atvinnuvegirnir eigi við að glíma. Fyrr á árum var afkoma atvinnuveganna og almennings talin vera góð, ef aflabrögð voru hagstæð og skepnuhöld, tíðarfar og heyskapur í betra lagi. En nú virðist þetta ekki nægilegt, vegna þess að verðbólgan með stöðugt vaxandi kostnaði grefur undan öryggi og hagsmunum atvinnuveganna og almennings í landinu. Góðærið nýtist ekki meðan verðbólgan geisar og smýgur inn í flestar greinar þjóðfélagsins.

Vegna góðæris hefur verið nokkur aukning á búvöruframleiðslunni. Aukningin er þó lítil. Kindakjötsframleiðslan hefur staðið hér um bil í stað síðustu árin og mjólkurframleiðslan aukist um ca. 6% tvö síðustu ár. Sala innanlands hefur ekki aukist eins og búast hefði mátt við, heldur orðið nokkur samdráttur í innanlandssölu, og markaður erlendis hefur versnað mikið vegna mikilla verðhækkana hér á landi og kostnaðar langt umfram það sem gerist í markaðslöndunum. Meðan verðhækkunum var haldið innan hæfilegra marka og verðbreytingar hér á landi voru ekki langt frá því, sem gerðist í nágrannalöndunum, náðu endarnir saman. Þá var tiltölulega gott verð á dilkakjöti í Noregi og Svíþjóð, þá nægðu lögleyfðar útflutningsbætur til þess að greiða að fullu þann halla sem varð á útfluttum búvörum. Í seinni tíð hefur þetta breyst. Verðbólga hefur verið hér um árabil frá 30–50%, en verðbreytingar í viðskiptalöndum okkar á sama tíma 3–8%. Auk þess hafa ýmsar þjóðir, sem kaupa íslenskar búvörur, aukið niðurgreiðslur. Hefur því söluaðstaðan á augljósan hátt stórum versnað. Eðlilegt er að menn hugleiði, á hvern hátt megi úr þessu bæta. Auðvitað ber að efna til söluherferðar og leita nýrra markaða um leið og eldri markaðir, sem fyrir eru, verða betur nýttir. Einnig ber að koma kjötinu á markað í neytendaumbúðum, eftir því sem auðið er, og kynna besta kindakjöt í heimi enn betur en gert hefur verið.

Árið 1960 voru sett lög til þess að bæta aðstöðu landbúnaðarins. Heimilað var að greiða 10% af heildarverðmæti búvöruframleiðslunnar til þess að bæta bændum þann halla sem yrði af útfluttum búvörum. Þetta var nýmæli í lögum og hefur síðan reynst bændum besta haldreipi. Áður höfðu bændur heimild til þess að hækka búvöruverð á innlendum markaði í því skyni að ná upp þeim halla sem mátti ætla að yrði af útfluttum búvörum, en það væri bændum lítils virði og óhugsandi, að varan seldist innanlands á því verði sem hefði þurft að setja á hana til þess að unnt væri að bæta bændum það tap sem varð á útflutningi. Frá því í ársbyrjun 1960 hafa lög um útflutningsbætur verið í gildi. Bændur gera sér fulla grein fyrir því, að lögin hafa verið þeim sá bjarghringur sem þeir mega ekki missa. Í leiðara í Tímanum snemma á þessum vetri var því haldið fram, að offramleiðslu á búvörum, sem nú er rætt um, mætti rekja til fyrrnefndra laga. Ég held að nefndur leiðari hafi verið merktur ÞÞ. Menn deila um það, hvort ástæða sé til að hafa miklar áhyggjur af því sem nú er nefnt offramleiðsla. En ályktun leiðarahöfundar Tímans er að því leyti rétt, að lög um útflutningsbætur hafa komið í veg fyrir, að búvöruframleiðslan færi stórum minnkandi. Það er mat glöggra manna, að nú væri mikill búvöruskortur ef lög um útflutningsbætur hefðu ekki verið í gildi. Bændum hefði fækkað miklu meira en raun ber vitni á þessum árum. Ekki hefði verið ráðist í umfangsmiklar ræktunarframkvæmdir eins og sérstaklega var gert á árunum 1960–1971. Þá hefði draumur þeirra, sem vilja flytja inn erlendar búvörur, ræst. Á eyju norður við Íshaf getur verið stutt á milli mikillar framleiðslu í landbúnaði og of lítillar framleiðslu.

Ekki eru mörg ár síðan hafís var við Vestfirði, fyrir öllu Norðurlandi og suður með Austfjörðum. Þá var kuldi og kal í túnum og í bithögum. Þau ár dró mikið úr framleiðslunni. En það, sem bjargaði, var sú mikla ræktun sem hafði verið gerð á flestum ábýlisjörðum í landinu. Allir vona, að landsins forni fjandi komi ekki að landi eða nærri landi. En heimskulegt væri að gera sér ekki grein fyrir hættunni. Í ár og aldir hafa skipst á góð ár og vond. Ís, kuldi og eldgos hafa reynt á þolrif fólksins í landi okkar. Fámenn þjóð og fátæk átti ekki til næsta máls og leið hungur og skort á flestum sviðum. Tímarnir hafa breyst, þannig að nú mun vera hægara að afla fanga og vinna bug á erfiðleikunum sem kunna að sækja þjóðina heim, en eigi að síður getur verið slæmt og hættulegt að gera sér á engan hátt grein fyrir því, hvar á hnettinum við erum.

Það er of mikið gert úr því sem kallað er offramleiðsla. Tíðarfar hefur reynst óstöðugt hér á landi. Þótt ekki komi ís, kal eða eldgos getur versnandi og kólnandi tíðarfar haft mikil áhrif á búvöruframleiðsluna. Þeim fækkar stöðugt, sem vinna að framleiðslu á búvörum, og eru nú aðeins 7% af þjóðinni. Talið er að yfir 40 þúsund Íslendingar í Laupstöðum og öðru þéttbýli hafi lífsframfæri við að vinna úr landbúnaðarvörum og við ýmis þjónustustörf tengd landbúnaði. Útflutningsverðmæti iðnaðarvara úr ull og skinnum fer vaxandi, eins og kunnugt er, og þær gefa þjóðinni drjúgar tekjur í erlendum gjaldeyri. Talið er að um 8% af gjaldeyristekjum þjóðarinnar komi fyrir útfluttar búvörur, unnar og óunnar. Það er ekki þjóðhagslega rétt að draga saman seglin í landbúnaðinum. Þótt benda megi á ýmsar veilur og margt sem betur mætti fara í framkvæmd mála, má það ekki verða til þess, að menn leggi árar í bát og gefist upp. Það er bændum ekki að skapi að draga saman og minnka framleiðsluna. Bændur vilja ekki gefast upp, þótt á móti blási um sinn, þótt verðbólgan geri þeim erfitt fyrir og útflutningsbæturnar hrökkvi ekki til þess að unnt sé að greiða fullt verð fyrir framleiðsluna eins og áður frá því að lög um útflutningsbætur voru sett.

Bændur eru taldir vera lægst launaða stétt landsins. Kjör bænda eru mjög misjöfn eftir því, hvernig aðstaðan er. Þeir bændur, sem höfðu verið langt komnir með að byggja og rækta í lok viðreisnartímabilsins frá 1959–1971, eru yfirleitt vel settir. Þeir skulda lítið miðað við eignir og framleiðslu. Aðrir, sem voru komnir vel á veg 1971, komast margir sæmilega af, þótt þeir hafi lent í verðhækkunum með einhvern hluta framkvæmdanna. En þriðji hlutinn er verst settur: þeir sem hafa lent í verðbólgunni með mestan hluta framkvæmdanna og við að koma upp bústofni. Lánskjör hafa versnað og vaxtakostnaður þeirra, sem í framkvæmdum standa, er mjög þungur baggi á flestum. Tekjur bænda eru mjög misjafnar vegna aðstöðunnar og einnig fyrir það, hversu mikill munur er á afurðamagni á jafnstórum búum. Það hefur alltaf verið erfitt fyrir bændur að ná sambærilegum tekjum og viðmiðunarstéttirnar hafa, iðnaðarmenn og verkamenn. Það er auðvitað alveg vonlaust, ef útflutningsbætur reynast of litlar og ekki næst fullt verð fyrir afurðir meðalbúsins.

Á árunum 1966–1971 voru útflutningsbætur nálægt 10% af verðmæti landbúnaðarframleiðslunnar og nægðu því til þess að tryggja bændum umsamið verð sexmannanefndar. 1973–1974 nægðu útflutningsbætur ekki til þess að mæta halla af útflutningi, og báru þá bændur þann kostnað sjálfir. Verðlagsárið 1976–1977 vantaði á að fullt verð næðist, og bera bændur einnig þann halla. Útlitið er mjög slæmt á yfirstandandi verðlagsári. Er talið að vanta muni allt að 2 milljarða kr. til þess að fullt verð náist fyrir afurðirnar. Úr þessu verður að bæta á einhvern hátt. Bændur rísa ekki undir svo gífurlegu tapi. Best útkoma varð hjá bændum á árunum 1964–1965. Þá var tekjuhlutfall bænda, samanborið við þær stéttir sem tekjur þeirra miðast við, 83.1% og 86.2% síðara árið. Síðan hefur tekjuhlutfallið alltaf verið undir 80%, varð 1973 79:5% og hefur farið lækkandi síðan.

Þegar útflutningsbætur nægja ekki til greiðslu hallans á útfluttum búvörum telja margir besta ráðið vera að minnka framleiðsluna og miða hana sem mest við innanlandsnotkun. Gjöld ríkissjóðs vegna útflutningsuppbóta eru síst hærri nú en þau voru á viðreisnarárunum, sé miðað við útgjaldahlið fjárl. á þeim tíma og nú. Margir munu hafa gleymt því, að útgjöld fjárl. fyrir árið 1971, síðasta fjárlagaár viðreisnarstjórnar, voru aðeins 11 milljarðar kr. en fyrir árið 1978 140 milljarðar. Verðlagsárið 1970–1971 voru greiddar útflutningsbætur að upphæð 397 687 kr. Gert er ráð fyrir, að á yfirstandandi verðlagsári verði útflutningsbætur 3000 millj., sem er hlutfallslega talsvert lægra en 1971 miðað við útgjöld fjárl. Það er engin ástæða til þess nú að skerða kjör bænda með því að minnka útflutningsbætur á búvörum í áföngum, eins og frv. Alþfl.-manna gengur út á. En ólíklegt má telja, að lögunum verði breytt í þá átt; að útflutningsbætur verði auknar frá því sem verið hefur. Með það í huga ber að hugleiða hvað er helst til ráða til þess að tryggja bændum skráð verð fyrir alla framleiðsluna.

Athuga þarf hvaða möguleikar eru til þess að lækka framleiðslukostnað búvöru, að hve miklu leyti er mögulegt að lækka rekstrarvörur landbúnaðarins með niðurfellingu á tollum á vélum og ýmsum tækjum sem landbúnaðurinn notar. Athuga þarf, hvort ekki er mögulegt að lækka orkuverð, t. d. til heyverkunar, graskögglagerðar og annarrar orkufrekrar notkunar í landbúnaðinum, að hve miklu leyti er mögulegt að minnka fjármagnskostnaðinn og bæta lánamálin. Finna þarf heppilegustu bústærð, sem gefur mestan arð miðað við tilkostnað. Er unnt að nýta vélakostinn betur og gera hann ódýrari á hverju meðalbúi en nú hefur reynst? Er unnt að lækka sláturkostnað, heildsölukostnað og dreifingarkostnað á kjötvörum og öðrum búvörum? Er unnt að auka fjölbreytni í landbúnaði til hagsbóta fyrir bændur til þess að þóknast neytendum enn betur en gert hefur verið og auka tekjur bænda? Er unnt að leiðbeina bændum þannig, að þeir geti fengið jafnari og betri afurðir af búum sínum en verið hefur? Er mögulegt að greiða bændum við inn]egg mestan hluta afurðaverðsins. t. d. 90%, eins og oft hefur verið talað um?

Það er vitað mál, að þetta verður ekki allt gert í einu, en nauðsyn her til að athuga hvað unnt er að gera í þessum efnum. Það er vitað mál, að afurðir af búunum er mjög misjafnar hjá bændum. Sumir bændur fá 2500 l að jafnaði eftir kúna yfir árið, en aðrir 3500 l. Margir bændur fá yfir 20 kg af kjöti eftir ána, en aðrir aðeins 14–15 kg, þótt þeir kosti jafnmiklu til. í umhirðu og fóðrun fjárins. Þá er nauðsynlegt að athuga, hvort unnt er að nýta útflutningsbætur betur með því að breyta reglum og fyrirkomulagi um notkun þess fjár sem varið er í því skyni. Kunnugt er, að nú er í athugun hjá bændasamtökunum hvort heppilegt sé að greiða útflutningsbætur beint til bænda. Gæti það e. t. v. orðið til þess að lækka útsöluverð á innlendum markaði og þannig aukið sölu afurðanna innanlands. Sú hugmynd er örugglega þess virði að hún sé rannsökuð vandlega.

Nauðsynlegt er að gera allt sem unnt er til þess að auka verðmæti ullar og skinna auk innmatar, beina, horna og blóðs, sem verðmæti er unnið úr víða erlendis. Augljóst er, að kjötið gæti lækkað í verði ef bændur fengju gott verð fyrir aukaafurðir sláturdýra.

Talið er að sportbúskapur og ríkisbú leggi til um 8% af búvöruframleiðslunni. Ástæðulaust virðist vera að greiða bætur úr ríkissjóði fyrir þá framleiðslu þegar svo er komið að þeir, sem stunda alvörubúskap og lifa á landbúnaðinum, fá ekki fullar tekjur vegna þess að útflutningsbætur reynast of litlar.

Nú hefur nokkuð verið nefnt sem athuga ber til breytinga í því skyni að tryggja bændum tekjur og fullt verð fyrir framleiðsluna án þess að dregið sé úr henni. Það er ekki þjóðhagslega hagkvæmt að banna bændum eða öðrum að framleiða búvörur með því að taka upp kvótakerfi eða á annan hátt. Líklegt má telja að útflutningsbætur, sem nú eru í gildi, þ. e. a. s. 10% markið, nægi á næstu árum ef breytingar verða gerðar á framkvæmdum í þá átt sem nefnt er hér að framan. En þrátt fyrir það er nauðsynlegt til öryggis að taka jöfnunargjald af afurðunum, sem væri endurgreitt til bænda eftir því sem auðið er við endanlegt uppgjör.

Ýmsir hafa talað um að takmarka útflutningsbætur við ákveðna bústærð, t. d. 40 kú gildi eða 800 ærgildi. Til samanburðar má geta þess, að vísitölubúið er nú 440 ærgildi. Takmörk á bústærð til fullra útflutningsbóta má alls ekki setja nema brýna nauðsyn beri til. Greina þarf á milli mjólkurframleiðslu og sauðfjárframleiðslu í útflutningsbótum og bústærð, ef til þessara framkvæmda kemur, þar sem útflutningsbætur með mjólkurframleiðslu eru miklu minni en með kjötframleiðslunni. Ef svo fer að takmarka verður útflutningsbætur við vissa bústærð, er rétt að hafa í huga, að betra er fyrir bóndann að fá mikinn afrakstur af búinu. þótt ekki fáist fullt verð fyrir alla framleiðsluna, en hafa minni framleiðslu sem fæst fullt verð fyrir. Ef rétt er að framleiðslunni staðið, munu síðustu mjólkurlítrarnir og toppurinn í kjötframleiðslunni kosta minna en byrjunarframleiðslan. Vinnuafl, vélar og annað búinu tilheyrandi mun nýtast betur á margan hátt ef framleiðslan er mikil. Stærra búið gæti því borgað sig, þótt ekki fengist fullt verð fyrir alla framleiðsluna. En auðvitað ákveður bóndinn sjálfur hvort hann vill framleiða meira eða minna, hafa mikla framleiðslu þótt hann fái ekki fullt verð fyrir toppinn.

Í vetur hefur verið rætt um að leggja á 25% fóðurbætisskatt í því skyni að draga úr framleiðslunni. Hugmyndin er að mynda sjóð. sem ætlað er það hlutverk að greiða bændum það sem kann að vanta á verð sexmannanefndar. Með því að gera þetta yrði fjármagn flutt frá mjólkurframleiðslunni yfir til sauðfjárbænda. Fóðurbætisskattur á ekki mikinn rétt á sér og síst í þessu formi Innflutningsverð á fóðurkorni fer nú hækkandi. Ef fóðurbætisskattur yrði lögfestur, væri það aðeins réttlætanlegt með því að nota skattinn til niðurgreiðslu á áburði. Gæti það komið innlendri fóðurframleiðslu til góða.

Margs konar vandi steðjar nú að íslenskum landbúnaði um sinn. Það á einnig við um ýmsar aðrar atvinnugreinar í landinu. Landbúnaðurinn á góða framtíð fyrir sér á Íslands. Nauðsynlegt er fyrir þjóðfélagið að hafa þróttmikinn landbúnað, sem skilar þeim, sem við hann vinna, sambærilegum tekjum og aðrar atvinnustéttir hafa. Það er skoðun mín, að það nöldur og þær úrtölur, sem nú eru allháværar um landbúnaðinn, hætti bráðlega og að almennt gildi landbúnaðarins verði að fullu viðurkennt. Það er til skammar, hvernig ýmsir tala og skrifa um landbúnaðinn. Gildi landbúnaðarins er vanmetið af mörgum. Það má ekki gleymast, að atvinnuvegirnir eru hornsteinar þjóðfélagsins. Þess vegna ber að efla þá með aukinni framleiðslu og traustum rekstrargrundvelli.

Herra forseti. Ég ætla ekki að hafa þessi orð öllu fleiri. Hvort þinglega verður farið með þetta frv. eða ekki skal ég ekkert fullyrða um að sinni, en ég tel eigi að síður, þótt frv. gangi í öfuga átt, að eðlilegt sé að það fái þinglega meðferð og verði vísað til landbn. Þar er hv. síðasti ræðumaður formaður og þar á ég einnig sæti.