framkvæmdaáætlun í jafnréttismálum 2020--2023.
Herra forseti. Ég fer yfir nefndarálit allsherjarnefndar um tillögu til þingsályktunar um framkvæmdaáætlun í jafnréttismálum fyrir árin 2020–2023. Ýmsir gestir komu á fund nefndarinnar en þessi þingsályktunartillaga er lögð fram samkvæmt lögum um jafna stöðu og rétt kvenna og karla og er sjöunda framkvæmdaáætlunin í röðinni sem ríkisstjórnin hefur lagt fram. Í fyrsta sinn birtast núna í áætluninni aðgerðir sem snerta málefnasvið allra ráðuneyta. Þetta er að sönnu ekki tæmandi upptalning á verkefnum sem unnið er að í þágu jafnréttis en áherslur og forgangsröðun stjórnvalda birtast hér nokkuð skýrt.
Í umfjöllun hjá nefndinni var auðvitað lögð mikil áhersla á mikilvægi þess að til aðgerðanna sem hér eru undir yrði veitt nægilegt fjármagn. Að auki var rætt að stórum hluta aðgerða væri ætlað að rúmast innan ramma ráðuneyta sem bera ábyrgð á aðgerðunum. Þá telur nefndin tilefni til að fjalla um fjölþættar breytur jafnréttis. Í ljósi gildistöku laga um kynrænt sjálfræði taldi nefndin mikilvægt að taka fram að áætlun þessari er ætlað að taka til fólks af öllum kynjum þar sem við á. Heildarendurskoðun laga nr. 10/2008 er hafin og er það von nefndarinnar að við þá endurskoðun verði tekið tillit til fjölbreytileika kynjanna og kynvitundar. Enn fremur minnir nefndin á að þegar unnið er að jafnréttismálum er mikilvægt að hafa til hliðsjónar stöðu sérstaklega viðkvæmra hópa, til að mynda fatlaðs fólks og fólks af erlendum uppruna.
Að sjálfsögðu var ýmissa upplýsinga aflað við meðferð þessa máls í nefndinni, m.a. um starfshlutfall jafnréttisfulltrúa í ráðuneytunum. Það er misbrestur á því að það sé skilgreint hversu stórum hluta starfs síns viðkomandi starfsmenn verji til slíkra verkefna af því að jafnréttisfulltrúar innan ráðuneyta sinna mörgum öðrum verkefnum samhliða. Nefndin telur ástæðu til að ramminn sé skýr utan um störf jafnréttisfulltrúa og beinir því til ráðuneytanna að skilgreina hversu hátt hlutfall af starfi þess sem sinnir slíku hlutverki sé ætlað til þeirra verkefna sem þar eru undir.
Það komu líka fram sjónarmið að ákjósanlegt væri að fulltrúar aðila vinnumarkaðarins og sveitarfélaga ættu sæti í stýrihópi Stjórnarráðsins um vottunar- og faggildingarmál sem fjallað er um í a-lið 8. verkefnis. Í hópnum sitja fulltrúar atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytis, fjármála- og efnahagsráðuneytis, forsætisráðuneytis og Jafnréttisstofu. Stýrihópurinn var stofnaður í kjölfar tilkomu lagaskyldu um jafnlaunavottun að ósk ráðherranefndar um jafnréttismál. Stýrihópnum var falið að skoða margvísleg álitamál sem kynnu að koma upp við innleiðingu á jafnlaunastaðlinum og vottun jafnlaunakerfa. Hópurinn hefur tekist á við ýmis álitamál og skilgreint viðmið og fyrirmæli um framkvæmd vottunar fyrir vottunaraðilum. Forsætisráðuneytið segir að þetta fyrirkomulag hafi gefist vel, þ.e. að hafa hópinn skipaðan fólki innan úr ráðuneytunum með sérþekkingu á jafnlaunavottun, og telur ekki ástæðu til að taka inn fleiri aðila að sinni. Það stendur yfir heildarendurskoðun jafnréttislaga þar sem m.a. er fjallað um jafnlaunavottun og er við hana að sjálfsögðu haft mikið samráð við hagsmunaaðila. Í þeim hópi sem fjallar um launajafnrétti og vinnumarkað sitja m.a. fulltrúar SA, BHM, ASÍ, BSRB og Sambands íslenskra sveitarfélaga. Enn fremur hefur skrifstofa jafnréttismála gætt að samráði og samstarfi við helstu hagsmunaaðila um álitaefni tengd jafnlaunavottun, bæði við heildarendurskoðun á jafnréttislögum og í stýrihópnum, að það samráð sé í lagi. Nefndin ákvað að leggja ekki til breytingar að þessu sinni á skipan stýrihópsins.
Í a-lið 9. verkefnis er kveðið á um að það eigi að kanna forsendur fyrir skipan samráðshóps stjórnvalda og aðila vinnumarkaðarins um launajafnrétti og jafnrétti á vinnumarkaði. Hópurinn sem hafði starfað á árunum 2012–2018 var í sjálfu sér var ekki lagður niður en fjaraði út þrátt fyrir að það væri almenn ánægja með starf hópsins og þeir sem þar sátu lýstu yfir vilja til að sitja í þessum nýja samráðshópi. Nefndin komst að þeirri niðurstöðu að það væri full ástæða til að skipa slíkan hóp að nýju og leggur því til að í áætluninni verði afdráttarlaust kveðið á um að skipa skuli hópinn.
Það komu líka fram sjónarmið um að innleiðing jafnlaunastaðals dygði ekki til að uppræta launamun kynjanna og nauðsynlegt væri að rannsaka orsakir hans betur. Nefndin telur starfshópinn tilvalinn vettvang fyrir slíkar rannsóknir og var bent á fjölda aðgerða í greinargerð. Jafnframt var rætt um þingsályktun um þjóðarsátt um bætt kjör kvennastétta sem var samþykkt 11. júní 2018. Þar ályktaði Alþingi að fela fjármála- og efnahagsráðherra að efna til viðræðna við aðila vinnumarkaðarins og fulltrúa sveitarfélaga um leiðir til að tryggja jafnræði við launasetningu ólíkra starfstétta hins opinbera. Það átti að ráðast í greiningu á launakjörum fjölmennra kvennastétta í samanburði við aðrar stéttir með sambærilega menntun og ábyrgð hjá hinu opinbera og gera í kjölfarið sérstakan kjarasamning um leiðréttingu á kjörum þessara stétta. Nefndin vekur athygli á að þessi vinna er ekki hafin og telur að verði framangreindur starfshópur, sá sem ég vakti athygli á áðan, settur á fót sé tilefni til að fela honum að annast framkvæmd ályktunarinnar um greiningu á launakjörum.
Töluverð umfjöllun var um lengingu fæðingarorlofs og nauðsyn þess að brúa bilið milli dagvistunar og orlofs. Það er auðvitað ánægjulegt að geta sagt frá því að það sé búið að mæla fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um fæðingar- og foreldraorlof þar sem gert er ráð fyrir því að það verði lengt í skrefum. Það er á dagskrá síðar í dag þannig að við teljum að þessi áætlun „harmóneri“ ágætlega við það.
Í kafla C er nýmæli sem ástæða er til að benda á þar sem lagt er til að á framkvæmdatíma áætlunarinnar verði annars vegar unnið að stefnumarkandi landsáætlun um framfylgd Istanbúl-samningsins og hins vegar um ítarlegar rannsóknir á jafnrétti innan lögreglunnar og hvernig bæta megi hlut kvenna í stéttinni.
Við meðferð málsins komu ítrekað fram athugasemdir þess efnis að annar ábyrgðaraðili liðar 15,1, karlar og kennsla, samstarfsráð um starfsþróun kennara og skólastjórnenda, hefði verið lagður niður en fyrirhugað væri að annað ráð tæki til starfa sem tæki við a.m.k. hluta verkefnanna. Nefndin leggur áherslu á við mennta- og menningarmálaráðuneytið að það verði eitt ábyrgt fyrir verkefninu en geti væntanlega eftir atvikum leitað til arftaka samstarfsráðsins um starfsþróun. Þá leggur nefndin jafnframt til í samráði við ráðuneytið að í d-lið verkefnisins verði lagt til að unnið verði úr fyrirliggjandi tillögum um hvernig auka megi gæði og samhæfingu starfsþróunar og bæta starfsumhverfi kennara til frambúðar.
Í lið 15,4 er fjallað um að jafna þurfi þátttöku kynja í öllum þáttum félagslífs framhaldsskóla auk nemenda af erlendum uppruna og fatlaðra nemenda. Þar er lögð áhersla á að þessar aðgerðir skuli móta í samvinnu við Samband íslenskra framhaldsskólanema. Í 16. verkefni er lagt til að jafnrétti og öryggi í skólum og íþrótta- og æskulýðsstarfi verði aukið með því að fræða og um leið uppræta kynbundna mismunun, kynferðislega áreitni, hótanir og ofbeldi. Það var afar góð umsögn Kennarasambands Íslands þar sem m.a. kom fram að skólakerfið væri tæki til að hafa áhrif á jafnréttisvitund almennings til hins betra og að nauðsynlegt væri að fræða nemendur sem og að menntun kennara yrði efld.
Í nefndaráliti sem tilheyrði áætluninni 2019–2022 um aðgerðir gegn ofbeldi og afleiðingum þess teljum við löngu tímabært að efla kennslu um kynheilbrigði, kynhegðun, samþykki og mörk á öllum skólastigum. Við erum líka sannfærð um að það beri að athuga hvort kenna þurfi kynjafræði á öllum skólastigum. Það er mat nefndarinnar að aukin fræðsla í þessum efnum hafi jákvæð áhrif á jafnréttismál almennt og sé sérstaklega til þess fallin að draga úr kynbundinni mismunun og ofbeldi.
Í kafla E um karla og jafnrétti eru lögð til tvö verkefni, þ.e. vitundarvakning um ábyrgð og hlutverk karla í tengslum við #metoo og svo rannsókn á bágri notkun karla á Heilsuveru – rafrænni þjónustugátt. Við umfjöllun málsins var vakin athygli á að nauðsynlegt væri að karlar tækju þátt í jafnréttisbaráttu á sínum forsendum Nefndin tekur undir þau sjónarmið og hvetur til þess að sjónarhorn karla verði einnig skoðað í þeim verkefnum framkvæmdaáætlunarinnar þar sem það á við.
Í síðasta kafla er fjallað um alþjóðastarf og lögð áhersla á breytta neysluhætti með kynja- og umhverfissjónarmið að leiðarljósi, þátttöku karla í jafnréttismálum í alþjóðastarfi, innleiðingu jafnréttisvottunar í þróunarsamvinnu og jöfn tækifæri kynjanna í alþjóðaviðskiptum.
Virðulegi forseti. Að lokum lýsir nefndin yfir stuðningi við þessa framkvæmdaáætlun og telur að markmið hennar séu raunhæf og til þess fallin að bæta umhverfi jafnréttismála. Nefndin áréttar mikilvægi þess að hverri aðgerð verði tryggt nauðsynlegt fjármagn. Það eru tillögur til breytinga sem ég hef aðeins farið yfir í þessu nefndaráliti og svo eru tæknilegar breytingar sem koma fram á sérstöku skjali. Nefndin leggur til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem þar er að finna.
Undir þetta rita hv. þingmenn Páll Magnússon sem var fjarverandi við afgreiðsluna en skrifar undir álitið í samræmi við 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fyrir fastanefndir Alþingis, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, sem hér stendur, Anna Kolbrún Árnadóttir, Birgir Ármannsson, Guðmundur Andri Thorsson, Jón Steindór Valdimarsson, Steinunn Þóra Árnadóttir, Þórarinn Ingi Pétursson og Þórhildur Sunna Ævarsdóttir.
