fjölmiðlar.
Virðulegi forseti. Ég geri hér grein fyrir nefndaráliti með breytingartillögu frá minni hluta allsherjar- og menntamálanefndar.
„Minni hlutinn styður markmið og meginefni frumvarpsins enda er rekstrarumhverfi einkarekinna fjölmiðla hér á landi með þeim hætti að ástæða er til að hlaupa þar undir bagga.
Samkeppnisstaða einkarekinna fjölmiðla er mjög skekkt vegna umsvifa alþjóðlegra risa sem hvorki þurfa að greiða skatta eða laun hér á landi né standa straum af öðrum kostnaði, og hlutdeild Ríkisútvarpsins á auglýsingamarkaði er slík að enn minna verður til skiptanna fyrir aðra innlenda fjölmiðla. Lýðræðislegt og menningarlegt mikilvægi fjölmiðla verður ekki nógsamlega undirstrikað. Í þessu umhverfi eiga óháðir fjölmiðlar sérlega erfitt uppdráttar, en auðmenn geta varið broti af eignum sínum til að reka fjölmiðla. Slíkar kringumstæður geta kallað á að eigendur fjölmiðlanna þrýsti á starfsmenn að skrifa fréttir og greinar þar sem dreginn er taumur eigendanna.
Minni hlutinn er sammála því markmiði að efla frjálsa fjölmiðlun á Íslandi og hefur miklar áhyggjur af stöðu fjölmiðlafrelsis á Íslandi. Líkt og kemur fram í umsögnum smærri fjölmiðla þá myndi meiri hluti af áætluðum styrkjum renna til stærstu fjölmiðlanna á Íslandi ef frumvarpið verður samþykkt í óbreyttri mynd. Styrkirnir fela þannig ekki í sér hvata til að viðhalda sjálfbæru rekstrarumhverfi, sem smærri fjölmiðlum hefur mörgum hverjum tekist með útsjónarsemi og ráðdeild. Að mati minni hlutans þjónar frumvarpið því ekki nógu vel yfirlýstum tilgangi sínum, að stuðla að fjölbreytni og búa litlum og nýjum fjölmiðlum ásættanlegt rekstrarumhverfi.
Fjölmiðlar gegna lykilhlutverki þegar kemur að aðhaldi með valdhöfum. Öflugt fjórða vald er einn af hornsteinum lýðræðislegs samfélags. Uppljóstranir undanfarinna missera og ára hafa sýnt okkur hversu mikilvæg störf þeirra eru og hversu öflugt aðhaldstæki þeir geta verið þegar kemur að baráttunni gegn spillingu. Fjölmiðlar eiga undir högg að sækja á mörgum vígstöðvum og fjölmiðlafólk hefur þurft að verjast tilhæfulausum málsóknum og rógsherferðum þeirra sem fjallað er um. Það er að mati minni hlutans mikilvægt hagsmunamál fyrir almenning að hafa aðgang að fjölmiðlum þar sem kappkostað er að segja fréttir með faglegum hætti, viðtekin vinnubrögð blaðamanna eru í heiðri höfð og siðareglur Blaðamannafélags Íslands hafðar að leiðarljósi. Það auðveldar fólki að mynda sér skoðanir á grundvelli staðreynda og upplýsinga fremur en falsfrétta og spuna hagsmunaaðila.
Í umsögn Samkeppniseftirlitsins er minnt á að meginmarkmið laga um fjölmiðla, nr. 38/2011, sé að stuðla að fjölbreytni og fjölræði í fjölmiðlum. Í greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 38/2011 kemur það sjónarmið fram að markmið laganna sé „að tryggja menningarlega og stjórnmálalega fjölbreytni og stuðla að því að borgarar geti metið, tekið afstöðu til og tekið þátt í lýðræðislegum ákvörðunum“. Minni hlutinn er sammála framangreindum sjónarmiðum og telur að huga verði sérstaklega að markmiðum um fjölræði og fjölbreytni og samkeppnisstöðu smærri fjölmiðla.
Minni hlutinn telur að markmiði frumvarpsins verði betur náð fram með því að hafa styrkina fleiri og fjárhæðirnar lægri, líkt og ætlunin var í því frumvarpi sem lagt var fram af mennta- og menningarmálaráðherra á 150. löggjafarþingi, 458. mál. Slíkt fyrirkomulag geti skipt sköpum um rekstur smærri fjölmiðla og ætti að tryggja að fleiri miðlar, og með fjölbreyttari efnistök en ella, fái styrkari rekstrargrundvöll en nú er.
Minni hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með eftirfarandi breytingu:
„1. mgr. f-liðar 2. gr. orðist svo: Rekstrarstuðningur skal að hámarki vera 25% af stuðningshæfum rekstrarkostnaði umsækjanda, sbr. 62. gr. h. Stuðningur til hvers umsækjanda skal þó ekki nema hærri fjárhæð en 50 millj. kr.“
Undir álitið rita sá sem hér stendur, Guðmundur Andri Thorsson, og hv. þm. Olga Margrét Cilia.
Við þetta er kannski ekki ýkja miklu að bæta nema að ég vil undirstrika það og ítreka að einhver mikilvægasta auðlindin í hverju lýðræðissamfélagi eru frjálsir fjölmiðlar, frjálsir óháðir fjölmiðlar þar sem fagleg og gagnrýnin umfjöllun veitir valdamönnum aðhald og heldur almenningi upplýstum. Þá vil ég líka taka það fram að frjáls fjölmiðlun snýst ekki um eignarhald eins og oft er látið að liggja, hún snýst ekki um hvort fjölmiðlar eru ríkisreknir, hvort þeir eru í eigu þessa eða eigu hins, heldur snýst hún um frelsi starfsfólksins undan afskiptum eigendanna eða pólitískra fulltrúa. Frjáls fjölmiðlun snýst um trúnað starfsfólks við siðareglur og vinnulag og trúnað við almenning sem á heimtingu á því að fá að móta sér skoðanir á grundvelli upplýsinga og staðreynda frekar en að vera mataður á tröllasögum og áróðri hagsmunaaðila. Til allrar hamingju eru enn að störfum slíkir fjölmiðlar hér í landinu en rekstrargrundvöllur þeirra er mjög veikur, svo að ekki sé fastar að orði kveðið. Því skattfé tel ég að sé vel varið sem er varið til að styrkja þann rekstrargrundvöll.
Af því að vikið var hér ögn að Ríkisútvarpinu, sem oft er kallað fíllinn í stofunni, þá er kannski rétt að nefna að ég tel Ríkisútvarpið vera slíkan fjölmiðil. Ég tel Ríkisútvarpið vera, og eiga að vera, frjálsan fjölmiðil sem lýtur engum öðrum en almenningi, þjóðinni sem á þennan fjölmiðil. Takist vel til á Ríkisútvarpið ekki að vera fíllinn í stofunni heldur stofan sjálf með fílum og öðrum alls konar dýrum og bara sem fjölbreytilegustu lífi sem endurspeglar þjóðlífið í heild, og ekki bara þjóðlífið eins og það er núna heldur sögu þjóðarinnar svo langt aftur sem það megnar að endurspegla hana. Ríkisútvarpið á að vera spegill fyrir þjóðina að horfa í, og ekki bara Ríkisútvarpið heldur hafa einkareknir fjölmiðlar líka þetta hlutverk. Þeir rækja það með öðrum hætti en Ríkisútvarpið, þeir hafa ekki endilega sömu skyldur og Ríkisútvarpið sem veitir þeim líka ákveðið svigrúm til að viðhafa önnur efnistök. Samt sem áður er það svo að fjölmiðlun er fag, það er sérstakt fag, alveg eins og að vera afgreiðslumaður eða garðyrkjumaður eða trésmiður eða hvaðeina. Þetta fag snýst um að afla frétta og miðla þeim. Og til þess að afla frétta er viðhaft ákveðið vinnulag og ákveðnar siðareglur hafðar að leiðarljósi og þegar fréttum er miðlað er ákveðinn heiðarleiki hafður að leiðarljósi, ákveðinn trúnaður við þá sem þjónað er, sem eru lesendur eða hlustendur eða áhorfendur. Blaðamaðurinn eða fjölmiðlamaðurinn telur sig ekki hafa skyldum að gegna við eiganda einkarekins fjölmiðils umfram allt heldur þá sem njóta vinnunnar sem er almenningur í landinu. Fyrir almenning í landinu er þetta gert, til að hann eigi möguleika á því að njóta innlendrar fjölmiðlunar.
Það gerðist nú á dögunum að ég fékk svar við skriflegri fyrirspurn sem ég hafði sent til hæstv. fjármálaráðherra um stafræna skatta eins og það heitir, þ.e. um starfsemi erlendra efnisveitna og annarra slíka yfirþjóðlegra risafyrirtækja sem starfa þvert á landamæri og eiga sér höfuðstöðvar einhvers staðar þar sem slík fyrirtæki eiga sér höfuðstöðvar, kannski á Tortóla, kannski eru þau öll þar. Þau greiða ekki skatta og skyldur hér á landi en hafa umtalsverðar tekjur hér á landi, ekki síst af sölu auglýsinga og áskrift. Í svari hæstv. fjármálaráðherra, sem hefur nú verið birt, kom fram að á vegum OECD og raunar Evrópusambandsins líka á sér stað vinna sem snýst um að komast að því hvernig skattlagningu verði best háttað á slíka starfsemi. Að því er kemur fram í svari hæstv. fjármálaráðherra standa vonir til þess að niðurstaða um það liggi fyrir um mitt þetta ár. Um leið og slík niðurstaða liggur fyrir á alþjóðavísu, á vegum OECD og sennilega Evrópusamstarfsins, ættum við Íslendingar líka að geta brugðist við því. Takist svo giftusamlega að það takist að koma einhverjum skattaböndum á þessa starfsemi mun það náttúrlega þýða töluverða breytingu fyrir rekstrarumhverfi og samkeppnisstöðu einkarekinna fjölmiðla þó að ekki sé víst að það muni hafa úrslitaáhrif. Ég tel mikilvægt að sjóður af þessu tagi, að það sé ákveðin festa í slíkri starfsemi og ákveðinn fyrirsjáanleiki. Ég tel að fyrirtækjunum sé mikilvægt að geta gengið að slíkum sjóði, að ekki sé árleg óvissa um slíkt. Ég reikna því ekki með því að ég muni styðja breytingartillögu meiri hlutans þar um.
Ég hef að mestu farið í gegnum nefndarálit minni hlutans um þetta mál sem við styðjum og læt þar með lokið þessari ræðu.
