Vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum.
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingar á lögum um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum, nr. 64/1994, með síðari breytingum. Frumvarpið er stutt og 1. gr. hljóðar svo, með leyfi forseta:
„Við síðari málslið 1. mgr. 18. gr. laganna bætist: eða að þeim stafi ógn af öðrum tegundum dýra sem óheimilt er að sleppa í villta náttúru en hafa myndað stofn á búsvæði þeirra.“
Og 2. gr. er:
„Lögin öðlast þegar gildi.“
Virðulegi forseti. Það sem fyrir mér vakir með þessu litla, stutta frumvarpi — sem er í rauninni ekkert annað en umbót á lögunum um veiðar, friðun og vernd á villtum fuglum og villtum spendýrum — er að leggja inn stutt ákvæði sem opnar á heimild fyrir stjórnvöld til að grípa til aðgerða gegn aðfluttum dýrastofnum, tegundum sem á einhvern hátt geta ógnað þeim dýrastofnum sem fyrir eru á svæðinu og teljast íslenskir. Þetta er viðbót við 18. gr. laganna um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum en hún hljóðar svo í heild sinni, með leyfi forseta:
„Ráðherra er heimilt með reglugerð, að höfðu samráði við hlutaðeigandi sveitarfélög eftir því sem við á og að fenginni tillögu Náttúrufræðistofnunar Íslands, að kveða á um aukna vernd ákveðinna friðaðra stofna villtra fugla og spendýra ef brýn ástæða er til. Í reglugerðinni er heimilt að kveða á um að strangari reglur gildi um búsvæði þessara tegunda ef sýnt þykir að tegundunum stafi sérstök ógn af mannaferðum eða umferð eða séu sérstaklega viðkvæmar fyrir raski.“
Hér lýkur tilvitnun en við þetta vil ég sem sagt bæta:
„... eða að þeim stafi ógn af öðrum tegundum dýra sem óheimilt er að sleppa í villta náttúru en hafa myndað stofn á búsvæði þeirra.“
Skv. 2. gr. laga um innflutning dýra, nr. 54/1990, er óheimilt að flytja dýr inn til landsins nema að fengnu sérstöku leyfi frá ráðherra eða að meðmæli frá yfirdýralækni liggi fyrir. Það er líka óheimilt að sleppa innfluttum dýrum í villta náttúru nema hafa til þess sérstakt leyfi frá umhverfisráðherra samkvæmt lögum um náttúruvernd.
Nú er það svo, virðulegi forseti, að við vitum að kanínur hafa verið fluttar inn til Íslands og þær hafa verið ræktaðar hér á landi m.a. vegna ullarinnar og kjötsins. Þær hafa auk þess verið vinsæl gæludýr. Veðurfar hefur hlýnað þó nokkuð hér á landi á undanförnum árum. Kanínur hafa sloppið út í náttúruna og náð að lifa veturna af og myndað stofna, í Öskjuhlíð og víðar í þéttbýli eins og í Vestmannaeyjum. Þar hefur orðið til vandamál sem varð þess valdandi að ég ákvað að útbúa þetta frumvarp. Þar er vandamálið á vissan hátt sérstakt og getur orðið mjög skeinuhætt. Eyjarnar umhverfis Ísland njóta sérstöðu sem búsvæði fyrir sjófugla og við erum hér í miðju Atlantshafi. Hér er mikið af sjófugli. Þessar eyjar eru mjög mikilvægar sem varpstöðvar og uppeldisstöðvar fyrir unga í annars viðkvæmri náttúru.
Auðug fiskimið eru við Vestmannaeyjar og grónar brekkur við bratta hamra og þetta myndar kjörið búsvæði fyrir lundann, en hann er friðaður á varptímanum. Þá eru eyjarnar einangraðar og lundinn hefur því átt auðvelt uppdráttar á þessum svæðum því rándýr, eins og minkar og refir, eru ekki fyrir hendi í Vestmannaeyjum. Þar er líka lítið um vargfugl sem gæti spillt lundavarpinu, til að mynda skúm eða kjóa því þeir verpa ekki í Vestmannaeyjum.
Lundaveiðar eru heimilaðar á tímabilinu frá 1. september til 10. maí á hverju ári. Lundaveiði hefur verið stunduð í Vestmannaeyjum frá örófi alda af manninum og er á vissan hátt auðlind fyrir eyjabúa sem skapar bæði ánægju og tekjur og á sér djúpar rætur í menningu eyjanna og mannlífi.
Síðustu árin hefur ný ógn steðjað að lundanum í Vestmannaeyjum því kanínurnar sem hafa sloppið þar út hafa náð að mynda stofn og hafa aðlagast umhverfinu á Heimaey. Það er sýnt með vísindarannsóknum að kanínurnar hafa náð að nýta lundaholurnar til híbýlis. Þær hafa sest þar að. Þær breyta holunum, grafa þær út og stækka þær og sameina. Þær fara út í miklar framkvæmdir ef svo má segja. Rannsóknir hafa sýnt að þetta fælir lundann í burtu. Hann hrekst burtu úr holunum ef kanínur setjast þar að. Holurnar eru nauðsynlegar fyrir lundann, bæði til varps en líka til að ala þar upp unga þannig að þetta er mjög alvarlegt vandamál. Þessi gröftur kanínanna, sú mikla elja og vinnusemi sem þær sýna við að koma sér upp búsvæði, hefur aftur neikvæð áhrif á gróðurþekju og jarðveg. Kanínurnar naga rætur grassins sem eru inni í lundaholunum og það dregur úr jarðvegsbindingu og getur ásamt venjulegri beit á yfirborði jarðar haft þær afleiðingar að festan í jarðveginum hverfur eða minnkar og þar með eykst hættan á jarðskriði. Þeir sem hafa komið út í Heimaey vita að mörg búsvæði lundanna eru einmitt í mjög bröttum brekkum, grasigrónum brekkum, og ekki þarf mikið að eiga sér stað þar til að jarðvegurinn hreinlega fari á skrið, til dæmis í leysingum á vorin, og steypist þar með í sjó fram og þá eru þessi búsvæði fuglanna glötuð og tekur jafnvel aldir að vinna það aftur upp.
Talið er að heildarstofnstærð lunda sé um 15 millj. fugla en íslenski stofninn er um 60% eða um 9 millj. fugla. Þar af eru um 2–3 millj. varpfugla og 1,5 millj. fugla í Vestmanneyjum. Lundinn er mikil auðlind því hann er einn stærsti fuglastofn Íslands, sjófugl sem lifir aðallega á sandsíli og loðnu. Þetta er farfugl sem kemur á vorin eftir vetrarlanga dvöl úti á hafi og á sér mjög merkilegt líf. Hann verpir einu eggi um miðjan maí sem klekst út eftir 40 daga og unginn er fleygur og fer úr holunni um miðjan ágúst.
Rannsóknir hafa sýnt að fjórðungur tilrauna hjá lunda til að verpa mistekst hvert ár í lundabyggðinni og um 65% af þeim pysjum sem komast á legg ná ekki kynþroskaaldri fyrr en eftir fimm ár. Þannig að þessi atriði, mikil náttúruleg afföll á varptíma og það að hvert par eignast aðeins einn unga á hverju ári, þýða að stofninn getur verið mjög viðkvæmur fyrir áföllum þótt hann virðist stór. Hann getur sýnt mjög miklar sveiflur í stofnstærð. Það bætir ekki úr, ofan á þær hremmingar sem eru fyrir í íslenskri náttúru, að við bætum við þessu aðskotadýri, þessu litla, loðna spendýri, kanínunni.
Kanínur eru félagsdýr sem lifa gjarnan í stórum byggðum neðan jarðar og grafa út völundarhús með göngum, hólfum og herbergjum. Holurnar geta verið mjög stórar. Þær hafa verið myndaðar. Lofthæðin getur verið allt að 30–60 sentimetrar. Kanínan getur fjölgað sér gríðarlega hratt. Í Norður-Evrópu getur hún fengið fang fimm sinnum á ári frá febrúar til september og oftar ef aðstæður leyfa og eru allt frá fimm til tólf ungar í hverju goti. Þarna er því samkeppnin ansi mikið kanínum í hag er við lítum á viðkomu stofnsins þar sem hvert lundapar getur aðeins eignast einn unga á ári en kanínurnar tugi unga, hvert par, ef svo ber við að horfa. Þær verða kynþroska mjög snemma og geta orðið gamlar. Þær geta orðið allt að tíu ára í villtri náttúru. Það eru mjög mörg dæmi um það erlendis frá að þessi dýr geti orðið að mjög mikilli plágu á skömmum tíma ef ekkert er að gert. Þær fjölga sér mjög hratt. Um það finnast dæmi annars staðar frá í heiminum að kanínur hafi hreinlega orðið faraldur og valdið miklu tjóni.
Talið er að í Vestmannaeyjum séu núna um það bil 300–500 villtar kanínur, þ.e. sem hafa sloppið út. Þær finnast víða á Heimaey. Menn hafa reynt að veiða þær og stemma stigu við fjölgun þeirra. Sem betur fer hafa menn gert sér grein fyrir því að þær hafa mjög neikvæð áhrif á náttúrufar Vestmannaeyja, sérstaklega á fuglalífið, lundann. Því hafa menn reynt að gera eins og þeir geta til þess að reyna að fækka þeim. Reynst hefur töluvert erfitt að útrýma þeim alveg en vonir standa til að það verði hægt að gera og í framhaldi af því hægt að setja reglugerð sem bannar — og þetta frumvarp opnar heimildir til þess að settar verði reglur um það — að það verði til að mynda hreinlega bannað að halda kanínur á stöðum eins og Heimaey og öðrum fuglaeyjum umhverfis landið. Við erum ekki bara að tala um Heimaey hér. Þessi hætta gæti komið upp annars staðar, til dæmis á Flatey í Breiðafirði, Vigur í Ísafjarðardjúpi, eyjum við Norðurland og undan Austurlandi, til að mynda í Skrúðnum. Þarna getur strax orðið mjög mikið vandamál ef svo færi að þessi dýr slyppu út og næðu að fjölga sér.
Það sem fyrir mér vakir með þessu frumvarpi er að opna á heimildir fyrir stjórnvöld til að grípa til þess að setja reglur um að farið verði út í sérstakar aðgerðir til þess að útrýma og hamla frekari fjölgun þessara dýra á kostnað tegunda sem réttilega tilheyra íslenskri fánu.
Virðulegi forseti. Ég reikna með því að þetta frumvarp fari eftir umræðu til meðhöndlunar í hv. umhverfisnefnd og vona ég að það verði litið þar jákvæðum augum því ég tel einsýnt að ef við grípum ekki strax til aðgerða, eins og komið hefur fram í máli mínu, við að stemma stigu við að þessi aðskotadýr séu laus í náttúru Íslands þá geti það valdið miklu tjóni á villtu dýralífi á Íslandi. En það gæti líka orðið okkur sjálfum til tjóns, mannskepnunni, því villtir sjófuglar við Ísland eru í sjálfu sér auðlind, ekki bara sem matur heldur eru þeir okkur öllum til yndisauka, okkur Íslendingum sem búum hér allt árið um kring og síðast en ekki síst ferðamönnum. Ég minni á að lundinn er mjög vinsæll hjá útlendingum, erlendum ferðamönnum, enda er hér um að ræða mjög fallegan og skemmtilegan fugl. Okkur Íslendingum ber að sjálfsögðu skylda til að gera allt sem við getum til að koma í veg fyrir að sá fuglastofn verði fyrir óþarfa áföllum.
