Greiðslur til foreldra langveikra barna.
Virðulegur forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti á þskj. 846 í máli 389 um frumvarp til laga um greiðslur til foreldra langveikra eða alvarlega fatlaðra barna. Þetta er nefndarálit frá meiri hluta félagsmálanefndar. Nefndin hefur fjallað um málið og fengið til sín fjölda gesta.
Í frumvarpinu er kveðið á um rétt foreldra, sem eru launamenn eða sjálfstætt starfandi einstaklingar á innlendum vinnumarkaði, til greiðslna þegar börn þeirra greinast með alvarlegan og langvinnan sjúkdóm eða alvarlega fötlun. Þá geta foreldrar sem þurfa að gera hlé á námi einnig átt rétt á greiðslum í slíkum tilvikum enda getur námsmaður átt á hættu að eiga ekki rétt á námsláni fullnægi hann ekki skilyrðum um eðlilega námsframvindu.
Frumvarpið byggist á tillögum nefndar sem félagsmálaráðherra skipaði árið 2001. Þessi nefnd hafði það hlutverk að finna leiðir til að auka rétt foreldra á innlendum vinnumarkaði til greiðslna í fjarveru þeirra frá vinnu í þeim aðstæðum þegar barn þeirra greinist með langvinnan eða alvarlegan sjúkdóm. Í tillögum nefndarinnar var lögð mjög mikil áhersla á að foreldrar langveikra barna hefðu tækifæri til að viðhalda tengslum við vinnumarkaðinn þrátt fyrir að þurfa að leggja niður störf í ákveðinn tíma. Nefndin miðaði við að bæði ríkið og sjúkra- og styrktarsjóðir stéttarfélaga kæmu til móts við foreldra í þessum aðstæðum.
Verði frumvarpið að lögum er það mat nefndarinnar að skref sé stigið í rétta átt að því marki að þétta net velferðarkerfisins. Markmið frumvarpsins kemur fram í 2. gr. Þar segir orðrétt, með leyfi forseta:
„Markmið laga þessara er að tryggja foreldrum tímabundna fjárhagsaðstoð þegar þeir geta ekki stundað vinnu eða nám vegna þeirra bráðaaðstæðna sem upp koma þegar börn þeirra greinast með alvarlega og langvinna sjúkdóma eða alvarlega fötlun.“
Ég vil sérstaklega undirstrika að hugmyndafræðin í frumvarpinu er sú að um tímabundna fjárhagsaðstoð sé að ræða, þ.e. hún hefur upphaf og endi, sem komi til vegna þeirra bráðaaðstæðna sem koma upp þegar barn greinist. Það eru bráðaaðstæður sem eru hugmyndafræðin, tímabundnar greiðslur, greiðslur í ákveðinn tíma vegna bráðaaðstæðna.
Atvinnuþátttaka er mjög mikil á Íslandi, bæði hjá konum og körlum, og þegar þær aðstæður koma upp að barn veikist þarf yfirleitt annað foreldrið a.m.k. að hverfa af vinnumarkaði tímabundið. Það er eðlilegt að stjórnvöld komi til móts við foreldra í slíkum aðstæðum ásamt sjúkrasjóðum stéttarfélaganna með tímabundinni aðstoð. Það er líka gert ráð fyrir því í 10. gr. frumvarpsins að foreldri geti átt rétt á greiðslum samhliða skertu starfshlutfalli. Þar sem um vinnumarkaðstengt úrræði er að ræða er gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun annist framkvæmd laganna en það kemur fram að ráðherra geri samninga varðandi val á framkvæmdaraðila. Einnig kemur fram í frumvarpinu að foreldrar eigi rétt á 93 þús. kr. á mánuði í allt að þrjá mánuði, reyndar með heimild til þess að framlengja um sex mánuði, þegar lögin eru að fullu komin til framkvæmda. Þá er rétturinn samtals níu mánuðir.
Í gildandi kerfi er um nokkur úrræði að ræða til aðstoðar foreldrum langveikra og alvarlega fatlaðra barna. Í fyrsta lagi skal nefna hér umönnunargreiðslur sem þessir foreldrar eiga rétt á. Í öðru lagi er heimilt að greiða óhjákvæmilegan dvalarkostnað foreldris við sjúkrahúsinnlögn barns yngra en 18 ára fjarri heimili. Í þriðja lagi er einstaklingi heimilt að sækja um lækkun á tekjuskattsstofni þegar á framfæri hans er barn sem haldið er langvinnum sjúkdómi eða er fatlað og það veldur framfæranda verulegum útgjöldum umfram venjulegan framfærslukostnað og mótteknar bætur. Í fjórða lagi eru síðan vinnutengd réttindi samkvæmt kjarasamningum, sem ég ætla ekki að rekja hér. Sjúkra- og styrktarsjóðir stéttarfélaga hafa auk þess komið til móts við foreldra í tilfellum eins og hér, þegar foreldrar þurfa að hverfa tímabundið af vinnumarkaði vegna veikra barna sinna.
Það er nokkuð mismunandi hvernig reglur sjóðanna og réttindi sjóðfélaga eru. Fulltrúi ASÍ upplýsti nefndina um að innan þeirra vébanda hefði verið samþykkt reglugerð sem kveður á um lágmarksréttindi félagsmanna aðildarfélaga þess úr sjúkrasjóðum við þessar aðstæður. Gert er ráð fyrir að sjúkrasjóðir aðildarfélaga ASÍ hafi sett sér reglur fyrir 1. júlí 2006 sem kveði á um réttindi félagsmanna um rétt til 80% af fyrri tekjum þeirra í þrjá mánuði í tilvikum er þeir þurfa að leggja niður störf vegna umönnunar barna sinna. Það kom fram að réttindin eru ekki algjörlega eins hjá öðrum sjúkrasjóðum, hjá BHM t.d. geta menn fengið greiðslur í allt að eitt ár en greiðslur af því tagi hafa ekki verið umfangsmiklar hingað til, ekki mörg tilvik.
Lögin eiga að taka gildi 1. júlí 2006 og eiga að eiga við um börn sem hafa greinst með alvarlega og langvinna sjúkdóma eða alvarlega fötlun 1. janúar 2006 eða síðar, þau eru afturvirk til 1. janúar 2006. Nokkuð var rætt um það í nefndinni hvernig þessari afturvirkni ætti að vera háttað, en það er eðlilegt þegar nýr réttur kemur inn að einhvers staðar þurfi að skera þar úr. Þar sem um bráðaaðstæður er að ræða þegar barn greinist þótti eðlilegt að hafa afturvirknina til 1. janúar 2006, en í upphafi var gert ráð fyrir að frumvarpið yrði samþykkt hér á seinni hluta síðasta árs, það var ráðgert að við mundum klára það rétt fyrir jól og það voru ákveðin rök fyrir því að hafa þá 1. janúar 2006 inni í frumvarpinu.
Rétturinn þrepast inn í áföngum og mun þannig sameiginlegur réttur foreldra til greiðslna á árinu 2006 vera einn mánuður og í ákveðnum tilvikum mun verða hægt að framlengja hann um tvo mánuði. Hann verður allt að tveir mánuðir á árinu 2007 og getur framlengst um fjóra mánuði í ákveðnum tilvikum og svo er gert ráð fyrir því að lögin komi að fullu til framkvæmda vegna barna sem greinast 1. janúar 2008 eða síðar og þá er um þriggja mánaða greiðslur að ræða sem hægt er að framlengja um sex mánuði í ákveðnum tilvikum.
Þegar skorið er úr um það, virðulegi forseti, hvort foreldrar geti átt rétt á greiðslum samkvæmt frumvarpi þessu kemur ávallt til mat á heildaraðstæðum hverrar fjölskyldu fyrir sig. Framkvæmdaraðili á að meta hversu mikið barnið er veikt og í hve langan tíma það þarfnast umönnunar og það verður að líka að líta til annarra úrræða í umönnun barnsins. Það eru því aðstæður hverju sinni sem ákvarða rétt til greiðslna enda leggjast sömu eða svipaðir sjúkdómar misjafnlega á hvern einstakling fyrir sig. Það er því ekki farið kategórískt eftir sjúkdómsgreiningu heldur eftir aðstæðum barns og alvarleika þess sjúkdóms sem það er haldið í hverju tilviki fyrir sig. Það er mjög brýnt að draga það fram að það er verið að meta heildstætt í hve alvarlegum aðstæðum foreldrar og barn, eða sú fjölskylda sem í hlut á, eru í hverju tilviki fyrir sig. Það er ekki hægt að meta það algjörlega einangrað eftir sjúkdómsgreiningarlista.
Virðulegi forseti. Meiri hlutinn leggur til að þetta frumvarp verði samþykkt en með ákveðnum breytingum. Þær breytingartillögur eru á þskj. 847. Í fyrsta lagi er lagt til að tilvísun verði breytt, sem er bara tæknigalli á frumvarpinu og þarfnast ekki frekari útskýringar. Í öðru lagi er lögð til efnisbreyting og hún er sú að foreldri skuli nýta réttindi úr sjúkra- eða styrktarsjóði áður en það fær greiðslur samkvæmt frumvarpi þessu. Með því skilyrði, að foreldrar leiti fyrst til sjúkra- eða styrktarsjóða stéttarfélaga sinna, er undirstrikað mikilvægi þess að foreldrar haldi tengslum við vinnumarkaðinn eins lengi og unnt er til að auðvelda þeim að snúa út á hann aftur þegar aðstæður leyfa, en það er einmitt hugmyndafræði frumvarpsins að halda tengslum við vinnumarkaðinn og koma til aðstoðar í bráðatilvikum. Þegar þeim rétti lýkur áður en aðstæður fjölskyldunnar verða með þeim hætti að foreldrar geti hafið störf á ný er miðað við að greiðslurnar sem hér er mælt með að verði samþykktar taki við, þ.e. að þá komi ríkisgreiðslurnar til. Eins og frumvarpið var útbúið þegar það kom til 1. umr. var það valkvætt, menn gátu annaðhvort tekið réttindin úr sjúkrasjóðunum strax og svo hjá ríkinu eða öfugt. Við umfjöllun í nefndinni kom í ljós að það er mjög líklegt, og nánast undantekningarlítið, að foreldrar fari fyrst í sjúkrasjóðinn af því að greiðslurnar þar eru í flestum tilvikum hærri en þær 93 þús. kr. sem ríkið leggur til að verði greiddar. Þessi breyting er því ekki veigamikil að mínu mati og það kom fram í umræðum í nefndinni að hér er ekki um veigamikla breytingu að ræða í praxís eða í því hvernig þetta kerfi mun virka. Menn hefðu hvort eð er í langflestum tilvikum farið fyrst til sjúkrasjóðanna og tekið réttinn þar af því að hann er í langflestum tilvikum betri og síðan komið til ríkisins ef á hefði þurft að halda vegna langvarandi veikinda. En það er sem sagt kveðið upp úr um það í þessum breytingartillögum að hafa kerfið einfalt, taka rétt sinn fyrst hjá sjúkrasjóði og koma síðan til ríkisins ef menn þurfa á því að halda. Þetta er gert til þess að undirstrika tengslin við vinnumarkaðinn, að halda þeim eins lengi og hægt er.
Virðulegur forseti. Undir þetta nefndarálit skrifar sú er hér stendur og einnig hv. þingmenn Guðjón Hjörleifsson, Guðlaugur Þór Þórðarson, Pétur H. Blöndal, Birkir J. Jónsson og Valdimar Leó Friðriksson, en sá síðastnefndi er með fyrirvara við nefndarálitið.
