íslenska sem opinbert mál á Íslandi.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti allsherjar- og menntamálanefndar um tillögu til þingsályktunar um að efla íslensku sem opinbert mál á Íslandi. Það bárust fjölmargar gagnlegar umsagnir við málið og fékk nefndin að sama skapi fjölmarga á sinn fund og eru umsagnaraðilar og gestir listaðir í nefndaráliti.
Með þingsályktunartillögu þessari er lagt til að efla íslenska tungu sem opinbert mál á Íslandi. Þetta er stefnumótandi tillaga og innifelur alls 22 aðgerðir sem hafa þríþætt meginmarkmið, að íslenska verði notuð á öllum sviðum samfélagsins, að íslenskukennsla verði efld á öllum skólastigum ásamt menntun og starfsþróun kennara og að framtíð íslenskrar tungu í stafrænum heimi verði tryggð.
Við meðferð málsins var fjallað um allar aðgerðir tillögunnar en auk þess var rætt um þýðingar, túlkun, menningu, rithöfunda o.fl. Nefndin vill leggja sérstaklega áherslu á að samhliða eflingu íslensku sem opinbers máls verði hugað að því að fjölmargir íbúar á Íslandi hafa takmarkað vald á íslensku en þurfa engu að síður að vera virkir þátttakendur í samfélaginu, njóta réttinda og bera skyldur. Marka þarf stefnu sem tekur til þjónustu við þennan hóp.
Eitt af markmiðum þingsályktunartillögunnar er að íslenska verði notuð á öllum sviðum samfélagsins. Á fundum nefndarinnar komu fram sjónarmið um að skilgreina yrði með nánari hætti hvaða þýðingu það markmið hefði fyrir hin ólíku og fjölmörgu svið samfélagsins, t.d. ferðaþjónustu, en jafnframt hver áhrifin gætu orðið, til að mynda á mennta- og fræðaheiminn. Nefndin beinir því til ráðuneytisins við útfærslu áætlunarinnar að skilgreina þýðingu markmiðsins fyrir tiltekin svið og atvinnugreinar í víðtæku samráði við hlutaðeigandi hagsmunaaðila.
Að mati nefndarinnar er eiginlega um stefnu að ræða frekar en aðgerðaáætlun. Þar sem engin kostnaðaráætlun liggur fyrir um aðgerðaáætlun í heild leggur nefndin áherslu á að ráðuneytið kostnaðarmeti hverja aðgerð fyrir sig og að ráðuneytið leggi áherslu á að ná þeim markmiðum sem aðgerðirnar taka til og geri um leið grein fyrir því í tengslum við fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar. Auk þess leggur nefndin áherslu á víðtækt samráð við frekari útfærslu aðgerða. Nú þegar hefur verið ráðinn verkefnisstjóri verkefnisins Áfram íslenska sem hefur það hlutverk að vinna að frekari mótun aðgerðaáætlunarinnar og að útfærslu markmiða hennar og eftirfylgni aðgerða. Það fellur ágætlega saman við ályktun nefndarinnar.
Nefndin tekur fram að öflugt menningarlíf á íslensku er ein af undirstöðum fjölbreytts efnahagslífs og stuðlar að almennri velsæld samfélagsins og jöfnuði. Í menningarstefnu stjórnvalda er áhersla lögð á að skapa skilyrði fyrir fjölbreytni, frumsköpun og frumkvæði á sviði lista. Þátttaka barna og ungmenna í menningarlífinu er mikilvæg til að íslensk tunga fái að vaxa og dafna, samanber Barnamenningarsjóð Íslands og List fyrir alla. Þá er það ekki síst fyrir tilstuðlan listanna sem íslensk tunga hefur verið sameiningartákn þjóðarinnar og aukið samkennd með efni flutt á íslensku og tilvísun í íslenskan veruleika, svo sem myndlist, tónlist, ljóð og söngtexta, kvikmyndir, leikrit, dansverk, listgjörninga og bókmenntir. Auk þess hefur alþjóðavæðing og fjölmenning aukið fjölbreytileika þjóðarinnar en um leið haft áhrif á tungumálið.
Nefndin leggur áherslu á að íslenska er lifandi tungumál sem lagar sig að nýjum veruleika og þróast með þjóðinni. Um leið verður að hlúa að henni, minna á sköpunarkraft hennar og hvetja til þess að hún verði notuð við hvers konar listsköpun. Að mati nefndarinnar þarf að styðja við menningarstarfsemi og sjóði sem styrkja hinar ýmsu listgreinar og almennt að hvetja til vitundarvakningar meðal listamanna um mikilvægt framlag þeirra til viðhalds og þróunar íslensks máls. Að auki leggur nefndin til að lagfæra fyrirsögn II. kafla en fyrir liggur að aðgerðaáætlun þessi á að vera til þriggja en ekki fjögurra ára.
Nefndin leggur til að aðgerðin Skólabókasöfn verði felld brott úr kaflanum um Menntun og skólastarf en þess í stað sameinuð aðgerð um almenningsbókasöfn undir kaflanum Menning.
Um mikilvægi læsis kom fram á fundum nefndarinnar sjónarmið um að ekki lægi fyrir hvernig aðkoma rithöfunda ætti að vera að verkefninu Þjóðarsáttmáli um læsi og nefndin áréttar mikilvægi þess að þær aðgerðir verði unnar í víðtæku samstarfi og eftirfylgni tryggð. Í þeim efnum komu fram sjónarmið um að hvetja þyrfti bókaútgefendur til að sinna ungum lesendum betur.
Þá var jafnframt bent á mikilvægi þess að framhald yrði á störfum læsisteymis og læsisráðgjafa Menntamálastofnunar. Við meðferð málsins var nokkuð rætt um máltöku barna og áherslu á læsi í víðum skilningi sem beint og óbeint stuðlaði að málkunnáttu og skilningi barna, hvort sem er á texta, myndum, samfélagi eða menningu. Mikilvægt er að gerðar verði rannsóknir á áhrifum ólíkra aðferða til að stuðla að aukinni málnotkun og bættum málskilningi og að lagt yrði mat á skipulagðar aðgerðir til að efla læsi.
Að mati nefndarinnar þarf að huga sérstaklega að þeim sem eiga við námsörðugleika að stríða, svo sem lesblindu, lestrarörðugleika, málhljóðaröskun eða málþroskaraskanir. Þá verður að leggja sérstaka áherslu á fræðslu til uppalenda um mikilvægi málörvunar heima fyrir sem lykilþátt í máltöku og málþroska barna og síðar lestrarhæfni þeirra. Nefndin beinir því til ráðuneytisins að huga að framangreindu og að fræðsla um máltöku verði hluti af aðgerðinni.
Á fundum nefndarinnar var bent á að huga þyrfti sérstaklega að námsefni fyrir fjöltyngdan og fjölmenningarlegan nemendahóp sem jafnframt gæti nýst í sérkennslu barna sem fædd eru á Íslandi og þurfa sértæka aðstoð vegna málþroskaraskana. Þá væri einnig mikilvægt að styðja við foreldra af erlendum uppruna og fræða þá um ábyrgð þeirra við að viðhalda móðurmáli barna sinna.
Nefndinni var einnig bent á að gera þyrfti greinarmun á börnum sem fæddust á Íslandi eða flyttust til landsins á fyrstu fimm æviárunum og notuðu annað tungumál en íslensku heima. Máltaka þeirra væri bæði á móðurmáli og á íslensku. Hins vegar væru það börn sem væru eldri þegar þau flyttust hingað til lands og lærðu íslensku sem annað mál. Þá væri þörf á heildstæðri aðgerðaáætlun um kennslu nemenda með annað móðurmál en íslensku sem væri byggð á rannsóknum á því sviði. Auk þess þyrfti að skilgreina þá þætti sem sneru að ábyrgð skólasamfélagsins á því að kenna íslensku og að ábyrgð foreldra og forráðamanna á að viðhalda upprunatungumáli barna sinna. Nefndin beinir því til ráðuneytisins að hafa framangreint í huga við útfærslu aðgerðarinnar og leggur áherslu á mikilvægi þess að marka heildarstefnu á því sviði.
Við meðferð málsins var bent á að skapa þyrfti fjölbreytt tækifæri til íslenskunáms fyrir ólíka nemendahópa. Í því samhengi þyrfti að huga að breyttri samsetningu innflytjenda í þeim efnum. Í tengslum við íslensku sem annað mál fyrir fullorðna innflytjendur þyrfti að þróa fleiri tækifæri til hagnýts starfstengds náms þar sem fléttað væri saman námi í íslensku og starfstengdu námi. Með hliðsjón af framangreindu telur nefndin mikilvægt að huga að íslenskunámi þessa hóps og í samstarfi við þá aðila sem bjóða upp á íslenskunám.
Þá komu fram sjónarmið um að varhugavert væri að gera leik- og grunnskóla ábyrga fyrir því að styrkja og viðhalda þeim fjölmörgu upprunatungumálum barna sem eiga íslensku sem annað tungumál. Að mati nefndarinnar er það hlutverk menntakerfisins að sinna því verkefni að einhverju marki. Nefndin tekur fram að góð færni í tungumáli sé undirstaða annars tungumálanáms. Hægt er að læra tungumál samhliða eða hvert á eftir öðru og þurfa börn tækifæri til að ná færni í tungumálum í málumhverfi sínu og mikilvægt er að hvetja foreldra til að rækta og þróa eigið móðurmál og styðja við íslenskunám barna sinna. Nefndin áréttar enn og aftur mikilvægi þess að mennta- og menningarmálaráðuneytið marki heildarstefnu á því sviði og skoði hvaða aðgerða þurfi að grípa til svo hægt verði að tryggja innflytjendum viðeigandi stuðning í þeim efnum, m.a. í menntakerfinu.
Við meðferð málsins komu fram sjónarmið um að víkka aðgerðina Skólabókasöfn og leggja áherslu á breytt hlutverk bókasafna. Bókasöfn hafa verið að breytast í þekkingarmiðstöðvar þar sem aðgangur er veittur að margs konar fræðsluefni, svo sem lesefni, hljóðefni, myndefni og hvers kyns margmiðlunarefni og geta gegnt lykilhlutverki varðandi eflingu íslensks máls. Nefndin er fylgjandi því að aðgerðin verði útvíkkuð þannig að áhersla verði lögð á aðgang að efni almennt en ekki aðeins lesefni. Þannig á aðgerðin einnig við um efni á íslensku táknmáli.
Nefndin tekur fram að í þingsályktunartillögu þessari eru tvær aðgerðir nánast samhljóða sem fjalla um starfsemi bókasafna, annars vegar aðgerðin Skólabókasöfn og hins vegar aðgerðin Almenningsbókasöfn. Leggur nefndin til að þær aðgerðir verði sameinaðir í nýrri aðgerð, Bókasöfn.
Ný aðgerð sem sameinar þessar aðgerðir kemur fram í kaflanum Menning sem verði Menning og listir.
Nefndin áréttar mikilvægi þess að aðgangur að efni þurfi að vera á öllum skólastigum og er þar leikskólastigið talið með. Samhliða þeirri aðgerð þarf að huga að bókakosti og viðhalda honum. Í því samhengi hefur nefndinni verið bent á hvernig því fyrirkomulagi er háttað á Norðurlöndum að því er snertir innkaup hins opinbera fyrir bókasöfn, sem er liður í stuðningi við bæði höfunda og útgefendur. Nefndin leggur það þó í hendur ráðuneytisins að kanna hvort efni þeirrar ábendingar falli undir aðgerðina. Að auki beinir nefndin því til ráðuneytisins að skoða hvaða viðmið eða staðlar eru í gildi um starfsemi bókasafna. Nefndin áréttar að haft verði víðtækt samstarf við hlutaðeigandi aðila, þar á meðal rithöfunda.
Við meðferð málsins komu fram sjónarmið um mikilvægi þess að áhersla yrði lögð á að örva áhuga kennaraefna á tungumálinu og þjálfa þau í að nýta mál nemenda, málkunnáttu og sköpunargleði til að byggja upp jákvætt viðhorf þeirra til íslensku og efla málvitund. Nefndin tekur undir að kennarar gegna lykilhlutverki í því að vekja áhuga nemenda á íslensku máli. Nefndin beinir því til ráðuneytisins að hafa framangreind sjónarmið til hliðsjónar við útfærslu aðgerðarinnar og athuga sömuleiðis hvort gera þurfi aðrar kröfur til íslenskukennslu kennaranema eftir því til hvaða skólastigs þeir mennta sig. Sérstaklega þarf útfærsla aðgerðarinnar að taka mið af frumvarpi til laga um menntun, hæfni og ráðningu kennara og skólastjórnenda við leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, mál nr. 801, verði það að lögum.
Nefndin beinir því jafnframt til ráðuneytisins að við útfærslu á aðgerð um starfsþróun kennara verði hugað að eflingu starfsþróunarsjóða og þróunar á stoðkerfi kennara til framtíðar og að slíkt verði gert í nánu samstarfi við skólasamfélagið.
Nefndinni var bent á að nauðsynlegt væri að leita leiða til að snúa þeirri þróun við að föstum kennurum í íslensku fer fækkandi sem og stúdentum sem kæmi niður á brýnum rannsóknum á íslenskri tungu og stöðu hennar. Nefndin telur að ráðuneytið verði að taka þá þróun alvarlega og skoða við útfærslu áætlunarinnar. Áríðandi er að auka íslenskukennslu til að leggja grunn að tungumálanámi síðar og auka framboð á íslenskukennslu fyrir alþjóðlega stúdenta. Við meðferð málsins kom fram að alþjóðavæðing í íslensku háskólasamfélagi væri mikilvæg til að efla gæði háskólanáms og tryggja samkeppnishæfni íslenskra háskóla. Nefndin beinir því til ráðuneytisins að hafa til hliðsjónar mælikvarða sem draga fram stöðu íslenskra háskóla í alþjóðlegu samfélagi.
Þá tekur nefndin undir sjónarmið þess efnis að málhafar íslensks táknmáls fái stuðning og kennslu á táknmáli og leggur því til breytingar á aðgerðinni þannig að hún nái einnig til kennslu í íslensku táknmáli þar sem við á.
Nefndin leggur til að aðgerðin Stafrænt námsefni verði útvíkkuð með þeim hætti að hún verði ekki eingöngu bundin við stafrænt námsefni heldur nái til námsefnis almennt ásamt því að heiti hennar verði breytt í samræmi við það. Þá áréttar nefndin víðtækt samstarf, þar á meðal við útgefendur, höfunda, bókasöfn og skólasamfélagið.
Nefndin leggur til minni háttar orðalagsbreytingar á aðgerðinni Íslenskunám fullorðinna innflytjenda sem miðar að því að leggja áherslu á fjölbreytt framboð námskeiða og námsefnis fyrir ólíka miðla. Þá beinir nefndin því til ráðuneytisins að huga að samstarfi við þá aðila sem bjóða upp á íslenskunám fullorðinna innflytjenda.
Í þingsályktunartillögunni eru tilgreindar fimm aðgerðir í kaflanum Menning. Nefndin leggur til nokkrar breytingar sem einkum lúta að hinum skapandi þætti tungumálsins og menningarhlutverki. Í fyrsta lagi leggur nefndin til að kaflinn fái fyrirsögninni Menning og listir. Í öðru lagi leggur nefndin til fjórar nýjar aðgerðir í tengslum við nýja fyrirsögn kaflans um eflingu íslensks máls í listgreinum á borð við tónlist, myndlist, sviðslistir, kvikmyndir og sjónvarpsefni.
Í þriðja lagi leggur nefndin til að sameina aðgerðirnar Innlend dagskrárgerð og Einkareknir fjölmiðlar í aðgerð sem fái fyrirsögnina Fjölmiðlun og innlend dagskrárgerð.
Í fjórða lagi leggur nefndin einnig til að aðgerðirnar Bókaútgáfa og Barna- og ungmennabókmenntasjóður verði sameinaðar í eina aðgerð.
Nefndin tekur fram að tónlist er stór hluti af daglegu lífi landsmanna og að mati nefndarinnar þarf að styðja við tónlistarsköpun á íslensku og hvetja til flutnings. Stuðningur ríkisins við tónlistarsköpun og tónlistarlíf landsmanna hefur verið margs konar til að efla íslenska tónlist, tónsköpun og kynningu á íslenskum tónlistarmönnum. Nefna má launasjóð tónskálda og tónlistarinnflytjenda, tónlistarsjóð, Hljóðritasjóð, Útflutningsskrifstofu íslenskrar tónlistar, ÚTÓN, og Útflutningssjóð. Þá er Sinfóníuhljómsveit Íslands meginstofnun á sviði tónlistar en meðal lögbundinna verkefna hennar er að leggja áherslu á flutning og kynningu íslenskrar tónlistar. Með hliðsjón af framangreindu leggur nefndin til að bætt verði við aðgerð sem stuðla skuli að aukinni frumsköpun í tónlist og textasmíð á íslensku.
Nefndin leggur áherslu á að hvatt verði til þess við fræðilega og listræna umræðu um myndlist að notuð verði íslensk hugtök og heiti til að gera hana aðgengilega fyrir almenning. Í því sambandi er nauðsynlegt að horfa til nýyrða sem komi í stað erlendra hugtaka sem fylgja síbreytilegum heimi myndlistarinnar. Þá má nefna hlut Listasafns Íslands sem hefur það hlutverk að efla íslenska myndlist og stuðla að framför og framþróun hennar. Þá er myndlistarráði falið að úthluta styrkjum úr myndlistarsjóði. Að lokum er það hlutverk launasjóðs myndlistarmanna að veita starfslaun.
Nefndin leggur til að bætt verði við aðgerð sem stuðli að aukinni meðvitund um mikilvægi íslensks máls í umfjöllun um myndlist og við greiningu og miðlun myndlistar.
Meginstofnanir á vegum ríkisins í sviðslistum eru Þjóðleikhúsið og Íslenski dansflokkurinn. Meðal lögbundinna hlutverka Þjóðleikhússins er að efla íslenska leikritun og vera til fyrirmyndar um listrænan flutning viðfangsefna og meðferð íslenskrar tungu. Þá er hlutverk Íslenska dansflokksins skilgreint í frumvarpi til laga um sviðslistir, mál nr. 800, að hann skuli stuðla að nýsköpun í innlendri listdanssmíði og vera vettvangur til eflingar og framþróunar danslistar á Íslandi. Þá veitir launasjóður sviðslistafólks árlega starfslaun og veittur er stuðningur til annarrar leiklistarstarfsemi, bæði atvinnumanna og áhugaleikfélaga.
Á undanförnum árum hefur orðið mikill bræðingur milli listgreina, ekki síst á sviði danslistar. Danslistin er að því leyti ólík öðrum listgreinum að túlkunin er oft án orða. Í nýrri listsköpun er mikilvægt að auka vægi íslensku og leggur nefndin því til nýja aðgerð þar sem lögð er áhersla á að íslenskt mál verði notað sem víðast og á fjölbreyttan hátt í sviðslistum hér á landi.
Einn áhrifaríkasti áhrifavaldur í samtímamenningu ungs fólks er kvikmynda- og sjónvarpsgerð og nefndin tekur undir þetta sjónarmið, enda er áskorun fólgin í því að efla gerð barna- og unglingaefnis í ljósi mikilla tæknibreytinga og tilkomu samfélagsmiðla. Nefndin leggur til að bætt verði við nýjum lið þar sem stutt verði við gerð kvikmynda og sjónvarpsefnis á íslensku og hugað sérstaklega að efni fyrir yngri áheyrendur og stuðningur aukinn við þýðingar, textun og talsetningu slíks efnis. Þá leggur nefndin jafnframt áherslu á að slíkt verði í samstarfi við innlendar fjölmiðlaveitur. Þá er aukin framleiðsla og aðgengi að íslensku afþreyingarefni fyrir sjónvarp, svo sem framhaldsþáttum, einnig mikilvæg fyrir framþróun íslenskrar tungu. Rétt er að geta þess að hlutverk Kvikmyndamiðstöðvar Íslands er að stuðla að kynningu og útbreiðslu á íslenskum kvikmyndum og efla kvikmyndamenningu á Íslandi.
Með hliðsjón af framangreindu leggur nefndin til að bætt verði við nýrri aðgerð, Kvikmyndir og sjónvarpsefni, þar sem stutt verði við gerð kvikmynda og sjónvarpsefnis á íslensku og hugað sérstaklega að efni fyrir yngri áheyrendur. Þá verði aukinn stuðningur við þýðingar, textun og talsetningu slíks efnis.
Að mati nefndarinnar er mikið samspil milli aðgerðanna Innlend dagskrárgerð og Einkareknir fjölmiðlar. Nefndin leggur því til að þessar aðgerðir verði sameinaðar sem aðgerðin Fjölmiðlun og innlend dagskrárgerð. Sú aðgerð verði jafnframt útvíkkuð þannig að hún nái einnig yfir dagskrárgerð fyrir vef.
Á fundum nefndarinnar var rætt um mikilvægi þess að standa vörð um og efla íslenskan fjölmiðlamarkað. Í meðferð málsins komu fram sjónarmið um að aðgerðin Einkareknir fjölmiðlar væri í samræmi við tillögu nefndar um bætt rekstrarumhverfi þeirra. Fjárhagsstuðningur við einkarekna fjölmiðla væri mikilvægur til að einkareknir ljósvakamiðlar gætu eflt enn frekar innlenda dagskrárgerð og aðgengi að henni. Þá var áréttað að samkvæmt lögum um fjölmiðla skuli fjölmiðlaveitur efla íslenska tungu eftir því sem við á en auk þess skuli fjölmiðlar sem miðla hljóði og texta á íslensku í því skyni marka sér málstefnu. Þá þarf einnig að tryggja aðgengi að fjölbreyttu efni á íslensku með íslensku táknmáli eða texta. Að auki leggur nefndin til að stutt verði við starfsemi einkarekinna fjölmiðla vegna öflunar og miðlunar frétta og fréttatengds efnis á íslensku. Frumvarp þessa efnis hefur verið lagt fram og er mál nr. 919. Þannig er aðgerðin útvíkkuð og ráðuneytinu veitt svigrúm til að skoða fleiri leiðir til að styðja við einkarekna fjölmiðla, m.a. til að efla íslenska tungu og aðgerðin þannig ekki afmörkuð við stuðning í formi endurgreiðslu. Að lokum áréttar nefndin mikilvægi þess að við framkvæmd þessarar aðgerðar verði hugað sérstaklega að efni sem ætlað er börnum og ungmennum.
Að mati nefndarinnar er æskilegt að fjallað verði með heildstæðari hætti um bókmenningu og því leggur nefndin til að aðgerðirnar Bókaútgáfa og Barna- og ungmennabókmenntasjóður verði sameinaðar í aðgerð sem beri heitið Bókmenning þar sem jafnframt verði aukin áhersla á sköpun og þýðingar.
Nefndinni var bent á að bókaútgáfa gegnir margvíslegu hlutverki við eflingu íslensks máls. Þá er gert ráð fyrir því að setja á laggirnar sjóð fyrir barna- og ungmennabækur, en hlutverk þess sjóðs snýr helst að útgáfu bóka. Nefndin beinir því til ráðuneytisins að tryggja að sjóðurinn taki til bæði frumsaminna og þýddra bóka. Þá bendir nefndin á að huga þarf að hlutverki höfunda við framkvæmd þessarar aðgerðar.
Þá hafa örar tækniframfarir á nýrri öld breytt afar miklu í málaumhverfinu og hafa áhrif ensku margfaldast, ekki síst í netheimum og sjónvarpi. Íslenskan á því í varnarbaráttu á þessum vettvangi. Því telur nefndin mikilvægi þýðingar sjaldan eða aldrei hafa verið jafn mikið. Sérstakir sjóðir hafa styrkt þennan þátt í eflingu íslensku og telur nefndin æskilegt að stutt verði enn frekar við þá, ekki síst er varðar þýðingar á afþreyingarefni fyrir börn og unglinga á vef og í sjónvarpi.
Nefndin telur nauðsynlegt að styrkt verði það umhverfi sem bókmenningin þrífst í: íslensk tunga, ritun, þýðingar og útgáfa bóka á íslensku, tækniþróun í greininni, styrkjaumhverfi o.fl.
Að lokum bendir nefndin á lög um stuðning við útgáfu bóka á íslensku sem samþykkt voru í desember síðastliðinn Markmið þeirra er að efla bókaútgáfu á íslensku í ljósi mikilvægis hennar fyrir þróun málsins og bætt læsi þjóðarinnar.
Í þingsályktunartillögunni eru tilgreindar tvær aðgerðir í kaflanum Tækniþróun, aðgengi og nýsköpun. Nefndin leggur til breytingar á síðarnefndu aðgerðinni þannig að aðgerðin Orðanefndir verði sameinuð aðgerðinni Orðasöfn í sérstökum kafla um orðasöfn og orðanefndir.
Við meðferð málsins komu fram sjónarmið um mikilvægi þess að tryggja íslensku sess í stafrænum heimi. Framfarir í máltækni munu stuðla að því að hægt verði að einfalda ferlið við birtingu skjátexta í beinum útsendingum í sjónvarpi og á vef, auk þess sem slík tækni mun gagnast heyrnarlausum og heyrnarskertum og þeim sem eru að læra íslensku. Nefndin tekur undir mikilvægi þessa og vísar til fimm ára verkáætlunar um máltækni fyrir íslensku. Nefndin bendir á í þessu samhengi að huga þurfi að samspili tölvuleikja og íslensku. Tölvuleikir hafa gríðarlega möguleika til nýsköpunar á sviði íslenskrar menningar og tungu, samanber umsögn Samtaka leikjaframleiðenda á Íslandi sem barst vegna fjármálaáætlunar 2020–2024.
Nefndin leggur til að aðgerðirnar Orðanefndir og Orðasöfn verði sameinaðar og leggur því til að fyrrgreinda aðgerðin falli brott í þessum kafla. Nefndinni var bent á að til að tryggja stöðu og samkeppnishæfni tungumálsins til framtíðar væri mikilvægt að tryggja ritstjórn og endurskoðun orðasafna og orðabóka og tryggja aðgengi almennings að efninu. Nefndin beinir því til ráðuneytisins að tryggja samráð við hlutaðeigandi aðila og að við framkvæmd aðgerðarinnar er snýr að orðasöfnum verði höfð hliðsjón af samkeppnissjónarmiðum. Þá beinir nefndin því til ráðuneytisins að kanna hvort jafnframt skorti efni um íslenska tungu fyrir snjalltæki.
Nefndinni var bent á að starf orðanefnda þyrfti einna helst fjárhagslegan stuðning og að efla þyrfti Málræktarsjóð. Þá væri tækifæri til að gera Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum að miðstöð íðorðastarfs og íðorðabanka. Nefndin beinir því til ráðuneytisins að kanna með nánari hætti framangreint fyrirkomulag svo að hægt verði að ná því markmiði sem aðgerðin mælir fyrir um og tryggja að íslenskur fræðiorðaforði og íðorðastarf eflist.
Við meðferð málsins komu fram sjónarmið um viðmið við málnotkun, að einnig þyrfti að setja viðmið um notkun íslensks táknmáls. Nefndin tekur undir slíkt og leggur til að einnig verði sett viðmið um notkun íslensks táknmáls.
Við meðferð málsins komu fram sjónarmið um að full ástæða væri til að leggja jafnframt fram þingsályktunartillögu um að efla íslenskt táknmál. Nefndin beinir því til ráðuneytisins að kanna slíkt nánar, en fram komu sjónarmið um að t.d. þyrfti að þýða fleiri bækur á íslenskt táknmál í rafbókarformi og tryggja þeim sem reiða sig á íslenskt táknmál bækur við hæfi og aðgang að nýjum íslenskum bókum.
Aðgerðin Íslensk málstefna gerir ráð fyrir því að ný slík stefna liggi fyrir eigi síðar en í árslok 2020. Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. laga um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls er hlutverk Íslenskrar málnefndar m.a. að gera tillögur til ráðherra um málstefnu. Við meðferð málsins var nefndinni bent á að veita þurfti nýrri Íslenskri málnefnd sem tekur til starfa í janúar 2020 a.m.k. tvö ár til að endurskoða íslenska málstefnu, Íslenska til alls, sem Alþingi samþykkti 12. mars 2009. Nefndin tekur undir þá athugasemd og leggur til við ráðuneytið að nýskipaðri nefnd verði veittur lengri frestur og nefndin leggur til að Íslensk málnefnd skili nýrri málstefnu eigi síðar en í árslok 2021 sem yrði í samræmi við þá stefnu sem hér liggur fyrir.
Að lokum leggur nefndin til orðalagsbreytingar til lagfæringar og leiðréttingar. Nefndin leggur til að þingsályktunartillaga þessi verði samþykkt með þeim breytingum sem gerð hefur verið grein fyrir og lagðar eru til í sérstöku þingskjali.
Hv. þm. Anna Kolbrún Árnadóttir var fjarverandi við afgreiðslu málsins. Hv. þm. Jón Steindór Valdimarsson var fjarverandi við afgreiðslu málsins en skrifar undir álitið með heimild í 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fastanefnda Alþingis.
Ég vil áður en ég les upp þá sem rita annars undir álitið þakka sérstaklega ritara nefndarinnar fyrir að halda utan um þetta viðamikla mál og nefndinni fyrir mjög góða vinnu við málið. Ég ítreka að hér er mjög viðamikil aðgerðaáætlun á ferðinni og nefndin, eins og ég kom að í upphafi, leggur áherslu á að eins og við hefðbundna stefnumótun verði því fylgt eftir með kostnaðarmati og tekið tillit til þeirra ábendinga sem nefndin fór mjög vel yfir í umfjöllun um málið og eftir mjög gagnleg samtöl við fjölmarga umsagnaraðila.
Undir álit þetta rita eftirtaldir hv. þingmenn: Páll Magnússon, Willum Þór Þórsson, Andrés Ingi Jónsson, Birgir Ármannsson, Guðmundur Andri Thorsson, Halla Gunnarsdóttir, Helgi Hrafn Gunnarsson og Jón Steindór Valdimarsson.
