söfnun upplýsinga um dreifingu starfa.
Herra forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um söfnun upplýsinga um dreifingu starfa. Ég ætla að byrja á því að fara yfir það hvað þessi ályktun felur í sér. Tillagan hljóðar svo, með leyfi forseta:
„Alþingi ályktar að fela forsætisráðherra fyrir hönd ríkisstjórnarinnar að skipa starfshóp sem falið verði að gera tillögur að nauðsynlegum lagabreytingum til söfnunar og vinnslu upplýsinga um landfræðilega dreifingu starfa og skilgreiningu hlutverks og ábyrgðar þeirra aðila sem málið varðar. Starfshópurinn verði skipaður fulltrúum atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, félagsmálaráðuneytisins, fjármála- og efnahagsráðuneytisins og samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytisins, auk þess sem leitað verði til fulltrúa Hagstofu Íslands, Vinnumálastofnunar, sveitarfélaga og annarra fagaðila við mótun tillagnanna.“
Í tillögunni sem unnin var fyrir einhverju síðan er jafnframt kveðið á um að tillögur verði kynntar fyrir Alþingi fyrir 1. janúar 2021, en það er eins og það er með tímasetningar. Ég geri ráð fyrir að einhver frestur þurfi að verða á því í meðförum nefndar.
Tilgangur þessarar tillögu er að gera Hagstofu Íslands kleift að taka saman gögn um dreifingu starfa um landið. Þegar kemur að gögnum um staðsetningu starfa virðist Ísland standa höllum fæti í samanburði við önnur lönd í Evrópu og Norður-Ameríku. Þjóðskrá heldur saman upplýsingum um lögheimili fólks og með greiningu þeirra gagna er hægt að fá fram upplýsingar um íbúadreifingu. Upplýsingar um dreifingu starfa vantar hins vegar, sem og upplýsingar um ferðamynstur milli heimilis og vinnu. Nákvæm gögn um þessi atriði hljóta að vera ein af forsendum vandaðrar ákvarðanatöku, t.d. á sviði samgangna og byggðaþróunar.
Töluverð eftirspurn er eftir svona gögnum meðal fagaðila og hagsmunaaðila. Þau gögn sem eru til eru ófullnægjandi vegna þess að ekki er hægt að svara af nákvæmni hversu margir starfa í tilteknu sveitarfélagi, hversu margir búa í einu bæjarfélagi en starfa í öðru og hversu hátt hlutfall býr í tiltekinni fjarlægð frá heimili. Þess í stað þurfa fagaðilar hér að nota óbeinar aðferðir til að áætla svör við þessum spurningum. Til dæmis hefur verið stuðst við fermetrafjölda atvinnuhúsnæðis og hann síðan umreiknaður yfir í starfafjölda með tilheyrandi skekkju. Í öðrum tilfellum hafa aðilar notast við gögn úr símaskrá eða haft beint samband við einstök fyrirtæki til að afla upplýsinga um staðsetningu starfa.
Ein af ástæðunum fyrir stöðunni eins og hún er er að í fyrirtækjaskrá ríkisskattstjóra eru allir starfsmenn fyrirtækja skráðir í höfuðstöðvum viðkomandi fyrirtækis, þ.e. skráðu lögheimili félags, óháð því hvort fyrirtækið reki starfsstöðvar í öðrum sveitarfélögum eða jafnvel innan sveitarfélags þegar um er að ræða stærri og fjölmennari sveitarfélög. Það vantar upplýsingar um raunverulega staðsetningu þeirra starfa og það er, eins og ég sagði, lykilatriðið þegar kemur að því að greina stöðu atvinnulífsins innan ákveðins svæðis, sveitarfélags eða landshluta. Til dæmis eru störf hótelstarfsfólks iðulega skráð á höfuðborgarsvæðinu, í höfuðstöðvum fyrirtækja, þó að störfin séu unnin í starfsstöð úti á landi. Sömu sögu má segja um skráningu starfsfólks, við getum tekið gott dæmi um olíufélag með höfuðstöðvar í Kópavogi en starfsstöðvar um allt land. Afleiðing þessa háttar sem við höfum á málinu er gjarnan ofmat á fjölda starfa á höfuðborgarsvæðinu en landsbyggðin kemur í þessu mati verr út en hún ætti að gera ef störf væru skráð á þeirri starfsstöð þar sem þau eru unnin.
Það er klárt að talsverður ávinningur er af því að geta nálgast áreiðanlegar og ítarlegar upplýsingar til greiningar í stað þess að byggja á einhverjum milliútreikningum eða áætlunum. Í fyrsta lagi myndi það spara talsverðan tíma og kostnað við gagnasöfnun og úrvinnslu einstakra aðila, í öðru lagi auðveldar það samanburð við önnur lönd sem er oft gagnlegt og í þriðja lagi myndi slík gagnasöfnun stuðla að vandaðri stefnumótun og ákvarðanatöku og koma í veg fyrir ósamræmi milli aðila, en það getur hæglega gerst í dag að fagaðilar sem jafnvel eru að vinna saman að tilteknu verki áætli fjölda starfa á einhverju svæði með ólíkum hætti.
Umferðarmannvirki eru stór hluti af heildarfjárfestingum hins opinbera. Nú er fyrirhuguð mikil uppbygging umferðarmannvirkja í tengslum við samkomulag um samgöngur á höfuðborgarsvæðinu, svo dæmi sé tekið, þar með talið borgarlínu, þó að vissulega sé fyrirhugað, og verður vonandi að veruleika, uppbygging samgöngumannvirkja annars staðar á landinu. Til að hægt sé að bæta forgangsröðun þessara fjárfestinga, spá af nákvæmni fyrir um mögulega álagspunkta, tryggja aukið flæði umferðar o.s.frv. er mjög mikilvægt að búa yfir upplýsingum um helstu áfangastaðina í samgöngukerfinu og þeir eru alla jafna einmitt vinnustaðir fólks.
Jafnframt liggur í hlutarins eðli að þessar upplýsingar myndu nýtast í byggðarannsóknum, vinnumarkaðsrannsóknum og öðrum samfélagslegum rannsóknum og við gerð sóknaráætlana landshluta, eftirfylgni og gerð byggðaáætlana sem og skipulag almenningssamgangna um land allt. Þá geta aðilar á markaði nýtt sér þessar upplýsingar líka við ákvarðanatöku um staðsetningu á alls konar þjónustu, t.d. á matsölustöðum, í verslunum og annarri þjónustu sem rétt, eðlilegt og mikilvægt þykir hafa í nágrenni við bústaði fólks og helstu vinnustaði.
Ef við lítum lengra er til framtíðar eftirsóknarvert að geta safnað á landsvísu upplýsingum um fleiri heita reiti með sambærilegum hætti, t.d. skóla, gististaði, heilbrigðisstofnanir, sundlaugar og aðra staði sem þekkt er að fylgi regluleg umferð. Það er hins vegar vel í lagt með þetta verkefni eingöngu, eins og sjá mátti á upptöldum lista yfir aðila sem okkur þykir rétt að komi þar að málum, þannig að atriðin sem ég tel upp hér er líklegast betra að gera í næstu áföngum en leggja áherslu á landsupplýsingar um vinnustaði í fyrstu atrennu.
Flutningsmenn þessarar tillögu leggja til að mið verði tekið af fordæmum nágrannaríkja Íslands þegar kemur að vinnu og tillögum starfshópsins. Má þar nefna að í Danmörku heldur fyrirtækjaskrá utan um skráningu starfsstöðva og fjölda starfsmanna í hverri starfsstöð en danska hagstofan sér síðan um frekari úrvinnslu þeirra gagna sem safnað er saman.
Hér er líka lagt til að þegar þessar upplýsingar liggja fyrir verði þær birtar gjaldfrjálst á opnu og læsilegu sniði og uppfærðar að lágmarki árlega. Lagt er til að grunngögnin verði gerð opinber og aðgengileg, þó þannig vitanlega að persónuverndarsjónarmiða verði sérstaklega gætt. Með opnu sniði er átt við snið sem ekki krefst aðgangs að sérstökum gjaldskyldum hugbúnaði svo hægt sé að nýta gögnin. Jafnframt er átt við að unnt sé að nota gögnin sjálf, vinna með þau og síðan selja þau áfram án sérstakrar heimildar frá þeim aðila sem upprunalega tekur þau saman og heldur utan um þau.
Herra forseti. Upplýsingar um landfræðilega dreifingu starfa gætu gagnast fagaðilum sem vegna starfsemi sinnar, eða skyldu að lögum, vinna að fjárfestingum og ákvarðanatöku á sviði samgangna og byggðaþróunar. Má þar nefna sem dæmi Vegagerðina, Byggðastofnun, Strætó, Hagstofu Íslands, sveitarfélög, landshlutasamtök, háskóla og ráðgjafarfyrirtæki. Verði þessi tillaga samþykkt gæti hún líka stuðlað að því að þessir aðilar og fleiri gætu sinnt því hlutverki sínu af meiri nákvæmni en áður með tilheyrandi ávinningi fyrir íslenska þjóð.
Herra forseti. Ég hef lokið yfirferð minni en mig langar í lokin að nefna að að þessari tillögu stendur mikill meiri hluti nefndarmanna í umhverfis- og samgöngunefnd, þ.e. auk mín þau Bergþór Ólason, Guðjón S. Brjánsson, Karl Gauti Hjaltason, Líneik Anna Sævarsdóttir, Vilhjálmur Árnason og Björn Leví Gunnarsson, áheyrnarfulltrúi nefndarinnar. Einnig eru meðflutningsmenn þau Andrés Ingi Jónsson, Helga Vala Helgadóttir, Jón Steindór Valdimarsson, Rósa Björk Brynjólfsdóttir, Þorgerður K. Gunnarsdóttir og Þorsteinn Víglundsson.
Ég er mér meðvituð um að þetta er nokkuð viðamikið verkefni. Í tillögunni er þess vegna ekki mjög nákvæm útfærsla á því hvernig markmiðunum skuli náð að öðru leyti en því að þeir aðilar sem rétt þykir að taki þetta verkefni að sér eru tilgreindir í starfshóp. Það getur vel verið að rétt þyki að bæta aðilum í þann hóp. Ég geri síður ráð fyrir því að það þyki rétt að fækka eða kippa einhverjum út. Ef til vill koma í meðförum nefndar fram nánari tillögur um það hvernig hópurinn skuli vinna. Ég bendi aftur á að þetta á sér fordæmi meðal nágrannalanda okkar. Ég klára hér með því að óska eftir því að málinu verði vísað til skjótrar og öruggrar meðferðar í efnahags- og viðskiptanefnd.
