ávana- og fíkniefni.
Herra forseti. Ég flyt hér nefndarálit með máli sem kallað hefur verið neyslurýmamálið í þinginu. Þetta er mál sem á djúpar rætur og hefur verið mikið í umræðunni. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem reynt er að koma sambærilegu máli í gegnum þingið. Nefndin fjallaði ítarlega um málið og fékk á sinn fund þá aðila sem getið er í nefndarálitinu auk þess sem umsagnir bárust frá þeim hagsmunaaðilum og félögum sem talin eru upp í því. Ég sé ekki ástæðu til að telja þau upp sérstaklega hér.
Með frumvarpinu er lagt til að embætti landlæknis geti veitt sveitarfélögum heimild til að stofna og reka neyslurými þar sem varsla og meðferð ávana- og fíkniefna í æð er heimil undir eftirliti starfsfólks, að uppfylltum ákveðnum skilyrðum, m.a. varðandi hollustuhætti, öryggi og eftirlit. Frumvarpið er hluti af stefnumótun til að draga úr skaðlegum afleiðingum og hliðarverkunum vímuefnaneyslu, til aðstoðar og verndar neytendum efnanna og félagslegum réttindum þeirra, aðstandendum þeirra og samfélaginu í heild, samanber ályktun Alþingis nr. 44/143 frá 16. maí 2014, sem ég held að ég fari rétt með að hafi komið frá þingflokki Pírata á þeim tíma. Það er rétt að taka fram að áhugi og vinna margra þingmanna Pírata í þessu máli hefur skilað okkur á þann stað sem við erum núna, að vera að klára þetta mál og er það vel. Vinna heilbrigðisráðuneytisins hefur einnig skipt verulegu máli þar.
Á fundum sínum fjallaði nefndin sérstaklega um markmiðið með frumvarpinu og ábyrgð á þjónustunni, fjármögnun, réttarstöðu notenda og starfsmanna og útvistun á rekstri til félagasamtaka. Markmiðið með frumvarpinu er að heimila stofnun og rekstur neyslurýma, en þau teljast til skaðaminnkandi úrræða sem ætlað er að koma í veg fyrir frekari óafturkræfan skaða, auka lífsgæði og bæta heilsufar einstaklinga sem neyta ávana- og fíkniefna í æð. Fyrir nefndinni kom fram almennur stuðningur við markmið frumvarpsins og var bent á að neyslurými væru mikilvæg til að koma til móts við jaðarsetta einstaklinga sem falla utan annarra úrræða. Einnig var bent á mikilvægi þess að leita allra leiða til að draga úr þörf fyrir slíka þjónustu. Í umsögnum um málið komu fram ábendingar um nauðsyn þess að tengja þjónustu neyslurýma við aðra þjónustu, svo sem heilbrigðisþjónustu, félagsþjónustu, lögfræðiþjónustu og aðra þjónustu sem stuðlar að félagslegum stuðningi og markvissri hvatningu fyrir notendur til að leita sér lækningar og aðstoðar. Meiri hlutinn tekur undir mikilvægi þess að draga úr þörf fyrir þjónustuna með því að samþætta hana annarri þjónustu eins og hægt er svo markmiðum frumvarpsins, um að aðstoða og vernda neytendur efnanna, auka lífsgæði þeirra og koma í veg fyrir óafturkræfan skaða til hagsbóta fyrir aðstandendur og samfélagið í heild, verði náð.
Meiri hlutinn tekur undir ábendingar sem fram komu um að orðanotkun í frumvarpinu um að neyslurými sé ætlað langt leiddum einstaklingum, sé nokkuð gildishlaðin og jafnvel ekki rétt að skilyrða úrræði við það, heldur einstaklinga sem eru 18 ára og eldri. Leggur hann því til breytingu á frumvarpinu því til samræmis.
Nefndin fjallaði sérstaklega um hvernig verkefnið félli að hlutverki sveitarfélaga. Fyrir nefndinni komu fram sjónarmið um að verkefnið ætti fremur að vera á ábyrgð heilbrigðisyfirvalda en framkvæmd þess hjá sveitarfélögunum. Þá komu fram áhyggjur af kostnaði við að setja á fót og reka neyslurými og var bent á mikilvægi þess að ekki yrði einungis gert ráð fyrir stofnkostnaði frá ríkinu heldur árlegu framlagi á grundvelli þjónustusamnings við sveitarfélögin. Fyrir nefndinni kom hins vegar fram að gert hefði verið ráð fyrir allt að 50 millj. kr. framlagi frá heilbrigðisráðuneytinu til að koma úrræðinu á fót. Meiri hlutinn tekur fram að hér er um valkvætt úrræði að ræða fyrir sveitarfélögin sem heilbrigðisráðuneytið hefur þegar ákveðið að leggja fjárframlag til og telur að með því sé í reynd fallist á að verkefnið falli a.m.k. að hluta undir heilbrigðisþjónustu. Meiri hlutinn telur nauðsynlegt að gerður verði samningur milli viðkomandi sveitarfélags og ráðuneytisins um kostnaðarskiptingu vegna úrræðisins og þeirrar þjónustu sem boðið verður upp á í tengslum við úrræðið.
Við umfjöllun nefndarinnar komu fram ábendingar umsagnaraðila um að þeir sem hefðu þörf fyrir að nýta sér úrræðið þyrftu að vera með skráð lögheimili í sveitarfélagi þar sem neyslurýmið er. Fram kom að þörfin fyrir þjónustu sé mest í Reykjavík en einnig var bent á mikilvægi þess að litið yrði á úrræðið sem skaðaminnkandi úrræði fyrir alla sem neyta fíkniefna í æð. Fram kom að sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu gætu t.d. gert samning við Reykjavíkurborg um þjónustu við þá notendur úrræðisins sem ættu lögheimili annars staðar og þannig í rauninni náð utan um það að væntanlega verði verkefnið fyrst og fremst rekið á einum stað.
Þá komu fram ábendingar um að tryggja yrði aðgengi fatlaðs fólks og fólks óháð kyni þar sem nýting kvenna á úrræðinu erlendis hafi verið mun minni en karla. Meiri hlutinn telur nauðsynlegt að sveitarfélögin hafi með sér samráð og samstarf svo tryggt verði að markmið frumvarpsins náist um að koma til móts við þá sem þurfa á úrræðinu að halda og telur mikilvægt að hugað verði að því við framkvæmdina að úrræðið nýtist sem best óháð kyni eða fötlun.
Við ræddum mikið í nefndinni um réttarstöðu innan neyslurýma. Með frumvarpinu er lagt til að notanda neyslurýmis verði heimilt að hafa í vörslu sinni það magn ávana- og fíkniefna sem hann ætlar að neyta í neyslurýminu. Nefndin fjallaði nokkuð um stöðu starfsmanna í neyslurýmum, þ.e. hvort líta megi á neyslurými sem refsilaust svæði. Meiri hlutinn tekur í því sambandi fram að með þeirri tilhögun að heimila notanda gistirýmis vörslu og neyslu ávana- og fíkniefna, þ.e. að lögfesta undanþágu frá gildissviði laganna, sé verið að tryggja að ekki verði heimilt að refsa þeim fyrir vörslu og meðferð efna. Þar með virkjast ekki heldur skylda starfsfólks til að tilkynna um brot á lögunum þar sem ekki er um brot að ræða á slíku svæði.
Nokkuð var rætt um öryggi starfsfólks en í frumvarpinu er lagt til að einungis verði unnt að veita sveitarfélagi leyfi til að stofna og reka neyslurými ef skilyrði reglugerðar eru uppfyllt. Þannig þarf m.a. að kveða á í reglugerð um þjónustu sem veita skal, verkefni, öryggi og hæfni starfsfólks og eftirlit með starfseminni. Meiri hlutinn bendir í því sambandi á mikilvægi þess að þar verði kveðið skýrt á um starfsskyldur, öryggi og réttindi starfsfólks neyslurýma. Þá tekur meiri hlutinn undir sjónarmið um að nauðsynlegt sé að samkomulag sé á milli sveitarfélaga og eftir atvikum rekstraraðila neyslurýma og lögregluyfirvalda til að skapa sátt um framkvæmdina, m.a. varðandi svæði í næsta nágrenni neyslurýmis, þannig að tryggt verði að markmiðið með úrræðinu nýtist notendum þess.
Í umfjöllun um 1. gr. í greinargerð kemur fram að þótt leyfishafinn sé sveitarfélag geti það falið frjálsum félagasamtökum að reka neyslurými svo lengi sem þau uppfylla skilyrði reglugerðarinnar samkvæmt 3. mgr. ákvæðisins og hafa næga þekkingu og umsvif. Fyrir nefndinni komu fram sjónarmið um að starfsemin gæti verið á höndum félagasamtaka í formi þjónustusamninga við sveitarfélög. Reykjavíkurborg og fleiri sveitarfélög gætu gert slíkan samning við aðila sem þegar hafa reynslu og þekkingu á þessu sviði, svo sem Rauða krossinn. Fyrir nefndinni kom einnig fram að nauðsynlegt væri að slík heimild sveitarfélaga þyrfti að koma skýrt fram í ákvæðinu. Meiri hlutinn tekur undir það og leggur til að við 1. gr. bætist ný málsgrein um að sveitarfélagi verði heimilt, að fengnu samþykki landlæknis, að semja við félagasamtök um rekstur neyslurýmis að uppfylltum skilyrðum 4. mgr. Jafnframt beinir meiri hlutinn því til ráðuneytisins að fyrirmynd að slíkum samningi verði birt sem fylgiskjal við reglugerðina til að auka skýrleika og gagnsæi.
Meiri hlutinn leggur áherslu á að með úrræðinu sé verið að stíga mikilvægt skref í átt að útvíkkun heilbrigðisþjónustu með því að koma til móts við hóp sem er jaðarsettur í samfélaginu og að í því felist mikilvæg tækifæri til að samþætta annars konar þjónustu sem miðar að því að skjólstæðingar nái bata. Meiri hlutinn telur því nauðsynlegt að unnið verði að því að koma úrræðinu á fót með víðtæku samráði og samvinnu við þá sem að úrræðinu þurfa að koma.
Meiri hlutinn leggur til smávægilegar lagfæringar á frumvarpinu. Með hliðsjón af framangreindu leggur meiri hlutinn til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem standa í þingskjalinu.
Hv. þm. Halldóra Mogensen ritar undir nefndarálitið með fyrirvara og hv. þm. Hanna Katrín Friðriksson, áheyrnarfulltrúi í nefndinni, er samþykk álitinu.
Undir álitið rita eftirtaldir hv. þingmenn: Helga Vala Helgadóttir formaður, Ólafur Þór Gunnarsson, Anna Kolbrún Árnadóttir, Guðmundur Ingi Kristinsson, Halla Signý Kristjánsdóttir, Halldóra Mogensen, með fyrirvara eins og áður er getið, Lilja Rafney Magnúsdóttir og Njáll Trausti Friðbertsson.
Ég vil að endingu þakka hv. velferðarnefnd fyrir vinnuna við þetta mál, ekki bara á þessu þingi heldur undanfarin ár. Sú vinna hefur bætt það mikið og ég lít svo á að við séum að skila af okkur afurð sem við getum verið mjög sátt við.
