vantraust á dómsmálaráðherra.

Virðulegi forseti. Það er afskaplega erfitt að fara í efnislega umræðu um þessa vantrauststillögu án þess að setja hana í samhengi við málaflokkinn sem verður tilefni þessarar vantrauststillögu. Þá erum við að tala almennt um það hvernig við sem löggjafarvald höfum byggt upp lagareglur sem fjalla um rétt fólks til að öðlast íslenskt ríkisfang. Hér hefur oftar en einu sinni verið minnt á þá meginreglu sem við höfum fest í lög að það sé að meginstefnu til á forræði þingsins að skera úr um með ríkisborgararétt.

Ég þekki þessa sögu sjálfur ágætlega hafandi verið formaður allsherjarnefndar þegar hnykkt var á þessum reglum á sínum tíma með breytingunni frá 2007. Ef við lesum framsöguræðu dómsmálaráðherra þess tíma og förum yfir nefndarálitið og aðra þætti þá er alveg skýrt hvað var verið að gera. Frá fornu fari hefur það verið alger grundvallarregla, við meðhöndlun beiðna til Alþingis um ríkisfang, að tryggt sé að þingið hafi í höndum öll nauðsynleg gögn til að geta komist að niðurstöðu. Á sama tíma höfum við með lagabreytingum í gegnum tíðina verið að skýra þennan rétt fyrir stjórnvöld til að afgreiða mál með stjórnvaldsákvörðunum. Við breytinguna sem ég var að vísa til áðan var t.d. verið að samræma þessi réttindi dvalarleyfisumsóknum en þannig var komið á þeim tíma að það var eiginlega auðveldara að sækjast eftir ríkisfangi en fá dvalarleyfi. Það gat ekki verið þannig. Við vildum því gera það að skilyrði að viðkomandi, sem væri að sækja um ríkisfang, væri kominn með dvalarleyfi og hefði haft það í ákveðinn tíma. Þetta var ákveðinn tröppugangur í réttindaávinnslunni. En það geta alltaf komið upp vafatilvik. Við þekkjum það mjög vel úr sögunni. Ég man það, þegar ég sat sjálfur í nefndinni, að fólk getur verið með rof í samfelldri búsetu í landinu út af neyðartilvikum og öðru slíku og okkur fannst það ósanngjarnt að við það félli niður réttur til að fá ríkisfang. Slík mál voru þá gjarnan tekin hér til afgreiðslu á þinginu og afgreidd.

Ég er að nefna þetta vegna þess að mér finnst sem þessi mál, um hlut Alþingis í að veita ríkisborgararétt með lögum, hafi farið í einhvern nýjan farveg sem er óskyldur því sem átti við hér sögulega. Það var nefnilega algjört grundvallaratriði að mál hefðu fengið efnislega meðferð í stjórnkerfinu, það lægju fyrir allar umsagnir. Þetta er mjög ljóst af öllum lögskýringargögnum, hefur verið þannig um árabil og áratugaskeið, að þingið vildi ekki koma að málum fyrr en allar nauðsynlegar upplýsingar væru fengnar úr stjórnkerfinu, m.a. frá lögreglu, eftir atvikum, og öðrum þeim sem gátu veitt umsögn og áttu að gera það lögum samkvæmt.

En hér erum við sem sagt að ræða tilvik þar sem stofnunin sem hefur það hlutverk að undirbúa gögnin fyrir þingið hefur ekki lokið því verki en þingið krefst þess að fá málið í hendur sínar. Ég spyr mig bara: Hvernig komumst við á þennan stað? Hvernig gátum við endað á þeim stað, við afgreiðslu á þessum málum, að þingið gat bara ekki beðið eftir því, gat ekki beðið eftir og gat ekki sætt sig við að sú stofnun sem ávallt hefur verið treyst á til að undirbúa og veita umsögn um málin, veita leiðbeiningu, þannig að menn geti tekið góðar ákvarðanir hér á þinginu, getur ekki beðið eftir því að sú niðurstaða sé fengin?

Auðvitað liggur það fyrir í þessu máli að hafi menn viljað fá gögnin hrá þá hefur það staðið til boða en það vill þingið ekki sætta sig við. Þingið vill fá umsögnina án tafar. Hér erum við komin út í algjörar ógöngur vegna þess að þar með erum við farin að þvæla saman lagasetningunni, sem fer fram hér, og þessari stjórnsýslulegu meðferð sem á að eiga sér stað hjá framkvæmdarvaldinu. Þetta er í raun og veru kjarni vandans sem hér er verið að ræða um og er tilefni þessarar vantrauststillögu, að ráðherrann skuli ekki hafa skipað stofnuninni að undirbúa sjálfstæða umsögn til þingsins þannig að þingið gæti tekið afstöðu til málsins.

Ég verð bara að leyfa mér að spyrja: Hvað liggur svona mikið á? Hvað er að því að mál fái vinnslu í tímaröð eftir því sem umsóknir berast? Margir fá samþykktan ríkisborgararétt á grundvelli þess að þeir uppfylla skilyrðin sem við höfum ákveðið með lagasetningu. Sumir fá neitun. Þá er efnislegri meðferð lokið og þá getur þingið, með neitunina fyrir framan sig, tekið málið til skoðunar og velt því fyrir sér hvort ástæða sé til að vinda ofan af því.

Þetta finnst mér vera mjög til umhugsunar þegar sú ákvörðun ráðherrans að verða ekki við beiðni um sérstaka flýtimeðferð sumra umsókna fyrir þingið endar í vantrauststillögu. Ég tek eftir einu líka, sem ég verð hreinlega að nefna: Það hefur enginn, ekki einn einasti ræðumaður sem hefur komið hingað upp, talað um rétt umsækjandans. Enginn. Það eru allir uppteknir af kerfinu, rétti Alþingis. En hvað með fólkið sem lagði fram beiðnirnar? Er einhver að hugsa um það fólk, að það fái vandaðan og yfirvegaðan undirbúning þannig að það sé komist að réttri niðurstöðu? Trompar kerfið sem sagt fólkið sem þarf að treysta á að kerfið virki? Ég held ekki. Ég held að það væri nær að huga að umbótum á lögum um það hvernig ríkisfang verður veitt á Íslandi og að gamla verklagið sé endurheimt sem snerist um það að Alþingi fær umsagnir fyrst þegar búið er að fara yfir þær í stjórnkerfinu og taka saman öll nauðsynleg gögn.

Alþingi er ekki stjórnsýslustofnun. Hér setjum við lög og þegar taka á ákvörðun um jafnmikilvægt mál og hér á undir þá á Alþingi, eins og alltaf hefur átt við, að gefa sér tíma og bíða eftir því að þær stofnanir sem við höfum byggt upp og treystum á til að fara yfir þau mál hafi þann eðlilega tíma sem þarf. Ég vek athygli á því að í mjög stórum hluta þeirra tilvika sem koma til kasta Alþingis þá er engin bráð hætta fyrir dyrum hjá umsækjandanum. Það er engin bráð hætta vegna þess að í langflestum tilvikum hefur viðkomandi dvalarleyfi, er jafnvel hér með atvinnuleyfi o.s.frv. Það er því enginn að falla á fresti þannig að honum verði vísað úr landi fyrir það eitt að hafa ekki fengið ríkisfang. Það er almennt þannig. Rökin fyrir því að Alþingi fari að breyta sér hér í þá stofnun sem við höfum falið sérstaklega þetta hlutverk hjá framkvæmdarvaldinu eru ekki til staðar. Þetta samhengi finnst mér að hljóti að þurfa að vera uppi á borðum þegar menn velta fyrir sér því tilefni sem er hér orðið grundvöllur að vantrauststillögu á ráðherra.

Ég verð að segja að mér þykir þetta vera afar langsótt tilraun sem í mínum huga byggir fyrst og fremst á pólitík, á því að fólk er í grundvallaratriðum pólitískt ósammála áherslum ráðherrans. Mér finnst að það geti alveg verið gild rök. Ég hef sjálfur notað þau rök í vantrauststillögu, að maður sé bara ósammála pólitískri stefnumörkun og maður þurfi bara að kalla fram breytingu. En þau rök sem verið er að nota hér duga ekki og það að þau séu komin hér til afgreiðslu á þinginu ætti að vera okkur ríkt tilefni til þess að taka þennan málaflokk til heildarendurskoðunar, þ.e. verklagið við aðkomu Alþingis að veitingu ríkisborgararéttar. Þá ættu menn að lesa framsöguræðu dómsmálaráðherra þess tíma og hvers vegna verið var að skerpa á skilyrðum þess að fólk gæti fengið ríkisborgararétt frá viðkomandi stofnun og hvaða ástæður voru til þess að önnur mál ættu að koma til þingsins.