friðlýsing Skjálfandafljóts.
Hæstv. forseti. Ég mæli hér fyrir tillögu til þingsályktunar um friðlýsingu Skjálfandafljóts og alls vatnasviðs þess ofan Mjóadalsár. Meðflutningsmenn með mér eru hv. þingmenn Þórunn Sveinbjarnardóttir, Margrét Tryggvadóttir, Davíð Stefánsson, Sigríður Ingibjörg Ingadóttir og Björn Valur Gíslason.
Mjög svipuð þingsályktunartillaga var flutt hér fyrir ári síðan og þá voru það hv. þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs sem stóðu að flutningi tillögunnar en nú hefur hún breyst lítillega.
Hæstv. forseti. Þingsályktunartillagan hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að undirbúa og leggja fyrir Alþingi frumvarp til laga um friðlýsingu Skjálfandafljóts. Friðlýsingin taki til Skjálfandafljóts og alls vatnasviðs þess ofan Mjóadalsár í Bárðardal, að þverám meðtöldum, og verði hvers kyns röskun á náttúrulegum rennslisháttum fljótsins þar óheimil, svo og mannvirkjagerð. Skal friðun svæðisins stuðla að varðveislu landslags þess, náttúrufars og menningarminja ásamt því að það verði notað til útivistar, ferðaþjónustu, landbúnaðar og hefðbundinna nytja. Sérstaklega skal hugað að því við undirbúning málsins hvernig friðlýsing Skjálfandafljóts geti tengst fyrirhuguðum Vatnajökulsþjóðgarði og stofnun frekari þjóðgarða eða verndarsvæða norðan jökla.“
Hæstv. forseti. Mér er það mikil ánægja að það skuli falla þannig til í dagskrá þingsins að fyrr í dag hafi verið mælt fyrir tillögu til þingsályktunar um náttúruverndaráætlun 2009–2013. Ég tel að þessi tvö mál geti unnist vel saman í hv. umhverfisnefnd og að þá verði litið til þeirrar þingsályktunartillögu sem hér liggur frammi við afgreiðslu náttúruverndaráætlunar.
Í greinargerðinni segir:
Þingsályktunartillaga um friðlýsingu alls vatnasviðs Skjálfandafljóts var lögð fram á 136. löggjafarþingi en var ekki afgreidd. Tillagan er nú endurflutt og löguð að nokkrum athugasemdum sem fram komu í umsögnum og þá helst að heimila smávirkjanir og heimarafstöðvar í lækjum og þverám Skjálfandafljóts neðan Mjóadalsár. Með friðlýsingu alls vatnasviðs Skjálfandafljóts væri verið að takmarka um of afkomumöguleika fólks á svæðinu, eins og hefði mátt túlka fyrri þingsályktunartillögu.
Frá Vatnajökli norðvestanverðum rennur Skjálfandafljót. Fljótið á uppruna sinn í Vonarskarði, rennur norður Sprengisand og fellur til sjávar í Skjálfanda. Skjálfandafljót er 175 km langt og rennur um stórbrotið og fjölbreytt landslag á leið sinni til sjávar. Náttúrufegurð fljótsins, umhverfis og vatnasvæðis er einstök.
Þó að fljótið sé jökulfljót er vatnið í því ekki eingöngu jökulvatn þar sem lindarvatn rennur í það í Ódáðahrauni, m.a. úr Suðurá og Svartá, og gengur því nokkuð af fiski upp í fljótið.
Suðurá og Svartá eru ár sem væri mjög mikilvægt að friða því að þær hvor um sig eru mjög einstakar. Bæði upptök þeirra og eðli eru með þeim hætti að það væri mikilsverður áfangi að vernda bara þetta svæði.
Goðafoss, einn af þekktustu og jafnframt tilkomumestu og fegurstu fossum landsins, er í fljótinu. Í fornum ritum segir að Þorgeir Ljósvetningagoði að hafa kastað heiðnum skurðgoðum sínum í fossinn við kristnitöku Íslendinga árið 1000.
Skjálfandafljót hefur þó einnig fleiri náin tengsl við sögu þjóðarinnar því að nokkrum kílómetrum fyrir neðan Goðafoss kvíslast fljótið og umvefur Þingey sem er gegnt Fellsskógi. Talið er að Þingey sé forn þingstaður héraðsins frá árinu 963 og er þar að finna fornar minjar. Af eynni draga Þingeyjarsýslur og Þingeyjarsveit nafn sitt.
Allt frá upptökum til sjávar eru fjölmörg svæði og náttúrufyrirbæri í fljótinu og vatnasviði þess á náttúruminjaskrá sem hafa mikið náttúruverndargildi, m.a. Tungnafellsjökull og Nýidalur, Laufrönd og Neðribotnar, Ingvararfoss, Aldeyjarfoss, Hrafnabjargarfoss, Goðafoss, Þingey og nyrst er votlendi á Sandi og Sílalæk með stórkostlega fjölbreyttu fuglalífi.
Ferðaþjónusta í Þingeyjarsýslum er í örum vexti og er Goðafoss meðal vinsælla áfangastaða ferðamanna enda einungis steinsnar frá þjóðveginum. Einnig hafa verið farnar ferðir út í Þingey og uppi hafa verið hugmyndir um að gera eyna aðgengilegri fyrir ferðafólk. Þá eru vinsælar gönguleiðir meðfram fljótinu þar sem ferðamenn geta notið hinnar einstöku náttúrufegurðar.
Skjálfandafljót rann til sjávar við Ógöngufjall vestast í Skjálfandaflóa en ósinn var færður til austurs til að auðvelda sauðfjárrekstur út í Náttfaravíkur. Á fáum árum hafði ósinn færst hratt austur eftir landinu og var óttast að hann gæti endað í eða við ósa Laxár. Nú hefur þessi flutningur fljótsins verið stöðvaður og var því lokið nú í sumar að búið að búið er að setja varnargarð þannig að búið er að hemja ósinn nærri sínum forna stað.
Hér er gert að tillögu að ríkisstjórnin leggi fyrir Alþingi frumvarp til laga þess efnis að fljótið og allt vatnasvið þess ofan Mjóadalsár verði friðlýst með lögum. Með hliðsjón af flokkunarkerfi hinna alþjóðlegu náttúruverndarsamtaka IUCN er lagt til að svæðið geti fallið að V. friðlýsingarflokki. Nánari skilgreining þessa verndarstigs er á þessa leið:
„Landsvæði, ásamt strönd eða sjó eftir því sem við á, þar sem samskipti manns og náttúru í gegnum tíðina hafa gert svæðið sérstætt fagurfræðilega, vistfræðilega og/eða menningarlega, og gjarnan með mjög fjölbreyttu lífríki. Varðveisla þessara hefðbundnu samskipta í heild sinni er nauðsynleg fyrir verndun, viðhald og þróun slíks svæðis.“
Eins og fram kom í dag hefur vinnan við annan áfanga að rammaáætlun um nýtingu vatnsafls og jarðvarma staðið yfir um nokkurn tíma og er áætlað að nefndin skili skýrslu nú í vetur. Í nokkrum umsögnum um þingsályktunartillögu þessa kom fram að rétt væri að bíða eftir tillögum nefndarinnar. Í því sambandi er rétt að hafa í huga að virkjanaáform hafa verið um svæðið og eru uppi ráðagerðir um virkjun á ýmsum stöðum í fljótinu. Því þykir flutningsmönnum mikilvægt að styrkja heildarmynd í verndun hálendisins norðan Vatnajökuls, nær eina óraskaða svæðis landsins.
Ýmsar hugmyndir hafa verið viðraðar í tengslum við frekari verndun Skjálfandafljóts sem og svæðisins sem fljótið rennur um. Vinna stendur yfir við gerð náttúruverndaráætlunar og hafa fjölmargir lýst yfir vilja til að friða fljótið. Það kom ekki sérstaklega fram í dag en það er hluti af þeirri heildarvinnu sem verið er að vinna
Fyrir skemmstu var stofnaður áhugahópur um friðlýsingu Skjálfandafljóts. Markmið hópsins er að vinna að friðlýsingu alls vatnasviðs Skjálfandafljóts, stuðla að friðun og varðveislu landslags þess, náttúrufars og menningarminja ásamt því að það verði notað til útivistar, ferðaþjónustu og hefðbundinna nytja, eins og segir á kynningarvef samtakanna. Áhugahópur um verndun Skjálfandafljóts leggur áherslu á verndun sjálfs fljótsins í Bárðardal, verndun byggðar og menningar á svæðinu. Heimarafstöðvar í bæjarlækjum og þverám hafa fram til þessa hvorki skaðað ásjónu lands né vatnabúskap fljótsins en tryggt búsetu og landbúnað bæði í Bárðardal og Köldukinn og hafa þær fallið fyrir utan þetta verndarákvæði. Áhugi almennings á því að nýta náttúruauðlindir landsins til annars en virkjana hefur vaxið ár frá ári og bera ályktanir ferðaþjónustuaðila þess glöggt merki.
Það má vísa til þó nokkurra umsagna sem bárust þegar þessi þingsályktunartillaga var send út til umsagna fyrir ári síðan en þá skiptust umsagnirnar nokkuð í tvo hópa, þá sem lögðu áherslu á þessa heildarsýn, að varðveita vatnasvið fljótsins alls eða fljótsins og alls vatnasviðs í syðri hluta fljótsins, og þá sem vildu bíða eftir vinnu nefndar um rammaáætlun um nýtingu vatnsafls og jarðvarma með tilliti til hugsanlegra virkjanaframkvæmda eða áætlana í syðri hluta fljótsins. Margir horfa til stóriðju á Norðausturlandi, eins og verið hefur í undirbúningi á Bakka við Húsavík, eða annarrar stóriðju, orkufreks iðnaðar. Hann væri það orkufrekur að háhitasvæðið við Kröflu og nágrenni dygði ekki til stóriðjunnar þannig að líta þyrfti til vatnasviðsins. Þá er Skjálfandafljót það sem horft er til hvað varðar vatnsnýtingu til orkuvinnslu.
Flutningsmenn eru þeirrar skoðunar að tímabært sé og þarft að Alþingi sjálft taki af skarið í þessu máli. Eðlilegt er að láta nú reyna á yfirlýsingar sem fallið hafa á undanförnum mánuðum og missirum um vilja til að Skjálfandafljóti verði ekki raskað á nokkurn hátt.
Það má segja að friðun Skjálfandafljóts verði stórt skref í átt að fullnægjandi árangri á sviði náttúruverndar en þó er það einungis eitt af fjölmörgum nauðsynlegum skrefum. Því þarf að tryggja frekari framfarir í þessum málaflokki. Ber að geta þess að áður hafa verið fluttar á Alþingi tillögur svipaðs efnis um friðlýsingu Jökulsár á Fjöllum, um verndun Þjórsár og friðlýsingu Austari- og Vestari-Jökulsár í Skagafirði.
Það er að mínu mati og margra annarra svo mikilvægt að hafa yfirsýn þegar við tölum um verndun og landnýtingu að við horfum ekki á landið í bútum eins og við höfum gert hingað til. Við höfum tekið út augljósustu svæðin og verndað þau en það vantar oft heildarsýnina eins og þegar við tölum um verndun votlendis. Þá eigum við ekki að taka lítil svæði, heldur horfa á votlendi í stærra samhengi og sérstaklega með tilliti til endurheimtar votlendis. Við þurfum að hafa landslagsmyndina skýrari en við höfum gert til þessa.
Fyrir stuttu síðan var mælt fyrir þingsályktunartillögu um eflingu ferðaþjónustu, um mikilvægi þess að efla ferðaþjónustu á miðhálendinu og að skipuleggja miðhálendið með tilliti til þess að taka við ferðamönnum. Lögð var sérstök áhersla á að vernda þá heildarmynd sem er enn norðan Vatnajökuls (Forseti hringir.) og þetta væri hluti af þeirri heildarmynd.
Hæstv. forseti. Ég legg til að að lokinni þessari umræðu verði þessari þingsályktunartillögu vísað til hv. umhverfisnefndar.
