hlutafélög.
Forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um hlutafélög, nr. 2/1995, með síðari breytingum, um uppgjörsmynt arðgreiðslna. Þetta frumvarp var áður lagt fram á 148. þingi en náði ekki fram að ganga og er endurflutt óbreytt.
Fjármálafyrirtæki eru meðal þeirra fyrirtækja í samfélaginu sem teljast kerfislega mikilvæg í þeim skilningi að sé pottur brotinn í rekstri þeirra eða verði þau fyrir rekstrarlegum áföllum er það líklegt til að hafa umtalsverð neikvæð og truflandi áhrif út fyrir félagið sjálft, jafnvel fyrir samfélagið og hagkerfið allt. Um slík fyrirtæki gilda sérreglur umfram önnur hlutafélög, en þar má helst nefna lög nr. 161/2002, um fjármálafyrirtæki. Samkvæmt þeim lögum er m.a. gerður áskilnaður um sérstakt starfsleyfi og rekstrarform fjármálafyrirtækja, auknar kröfur eru gerðar um styrkan eiginfjárgrunn, skorður eru settar við meðferð eignarhluta í slíkum fyrirtækjum, þeim er gert að sæta auknu eftirliti af hálfu opinberra aðila, þau sæta ríkari upplýsingaskyldu og áfram mætti telja. Til viðbótar við reglur í lögum um fjármálafyrirtæki má finna lagaákvæði varðandi réttindi og skyldur fjármálafyrirtækja í ýmsum öðrum lögum. Þegar þessum sérreglum sleppir gilda almenn lög um fjármálafyrirtæki, sérstaklega hlutafélagalög.
Fjármálafyrirtæki eru hlutafélög, samanber 13. gr. laga nr. 161/2002. Í því felst m.a. að félagið er sjálfstæður lögaðili sem er aðskilinn frá eigendum sínum, hluthöfunum, hluthafarnir bera ekki persónulega ábyrgð á rekstri félagsins umfram það fé sem þeir lögðu fram í upphafi, hlutabréf í félaginu eru framseljanleg og það lýtur sjálfstæðri stjórn. Hluthafafundur kýs félagsstjórn, félagsstjórn ræður framkvæmdastjóra og framkvæmdastjóri ræður aðra lykilstarfsmenn. Þannig gengur þetta fyrir sig. Vegna mikilvægis fjármálafyrirtækja í samfélaginu og þess hve viðkvæmur rekstur þessara félaga er, til að mynda gagnvart aðkomu eða mögulegri íhlutun eigenda í rekstri þeirra, er æskilegt að eignarhald fjármálafyrirtækja sé sem dreifðast.
Það leiðir af megineinkennum hlutafélagaformsins sem að framan eru talin að skorður eru settar við útgreiðslu fjármuna úr slíkum félögum til eigenda þeirra, hluthafanna. Slíkt fyrirkomulag á sér stoð í tveimur meginreglum félagaréttarins, annars vegar svokallaðri „liquidation protection“-reglu, með leyfi forseta, sem sagt vernd í gjaldþrotaskilum, og hins vegar reglu sem á ensku er kölluð, með leyfi forseta, „priority for business creditors“, sem er forgangur kröfuhafa sem eru viðskiptalegs eðlis. Þessar meginreglur fela það í sér að eignir félags með takmarkaðri ábyrgð eru fráteknar fyrir kröfuhafa félagsins. Skorður eru að sama skapi settar við úttektum eigenda félagsins á fjármunum þess. Útgreiðslur úr slíku félagi til eigenda þess, svo sem í gegnum arðgreiðslur eða með kaupum á eigin hlutabréfum, skulu eiga sér stoð í lögum og þær skulu því aðeins fara fram ef ákveðin skilyrði eru uppfyllt, svo sem um að eiginfjárstaða félagsins sé áfram tryggð, óháð útgreiðslum, og að hagsmunum kröfuhafa félagsins sé ekki stefnt í hættu þrátt fyrir að fjármunir séu greiddir til eigenda.
Í tilviki fjármálafyrirtækja, sem hafa leyfi til móttöku innlána og annarra endurgreiðanlegra fjármuna frá almenningi, eru kröfuhafar ekki aðeins þeir sem hafa veitt þessum fyrirtækjum lán með hefðbundnum hætti eða keypt skuldabréf þeirra eða skammtímaskjöl, heldur einnig innlánseigendur. Eigendur innlána í fjármálafyrirtækjum eru sjaldnast í aðstöðu til að gæta hagsmuna sinna með samningaviðræðum við fjármálafyrirtæki, m.a. vegna þess mismunar sem er á stöðu og stærð innlánseigenda hvers fyrir sig annars vegar og hins vegar fjármálafyrirtækisins í heild, sem þeir hafa falið vörslu innlána sinna. Þetta þekkja svo sem allir sem hafa reynt að semja um fasteignalán við bankann sinn. Öðru máli kann að gegna um aðra kröfuhafa, svo sem lánveitendur sem eru gjarnan jafnsettir fjármálafyrirtækjunum sjálfum. Því er ástæða til að huga sérstaklega að hagsmunum og lagalegri stöðu innlánseigenda sem kröfuhafa.
Óhætt er að fullyrða að langalgengast sé að útgreiðslur til hluthafa í hlutafélögum eigi sér stað með reiðufé og ákvæði XII. kafla laga nr. 2/1995, um hlutafélög, eru augljóslega skrifuð með það í huga að það sé a.m.k. meginregla að arðgreiðslur eigi sér stað í reiðufé. Arðgreiðslur í öðru formi en með reiðufé fela enda í sér ákveðna hættu, umfram greiðslu arðs með reiðufé, þ.e. hættu fyrir félagið sjálft, kröfuhafa þess, þar á meðal innlánseigendur, minni hluta hluthafa og aðra haghafa, svo sem skattyfirvöld, því að hætta er á því að eignir séu teknar út úr hlutafélagi og færðar eigendum þess á öðru verði en raunvirði. Þetta er mikilvægi punkturinn með þessu frumvarpi.
Í þessu samhengi er mikilvægt að hafa í huga að bókfært verð eignar félags er sjaldnast sama og raunvirði eignarinnar. Ekki er heldur tryggt að innra og ytra verðmat sé áreiðanleg staðfesting á raunvirði eignarinnar, þar sem slíkt mat byggist á tilteknum forsendum sem gefnar eru einhliða við matið, annaðhvort af þeim sem biður um matið eða þeim sem framkvæmir matið. Þær ályktanir sem dregnar eru af verðmati eru þar af leiðandi háðar þeim forsendum sem matsaðili hefur gefið sér, en einnig er raunveruleikinn oft sá að forsendurnar geta reynst ónákvæmar eða jafnvel rangar. Það felst í orðinu verðmat að um er að ræða matskennda niðurstöðu en ekki endilega niðurstöðu um raunvirði eignarinnar.
Verðmat er þessu til viðbótar háð þeim takmörkunum að eiginlegar samningaviðræður hafa ekki átt sér stað á milli tveggja ótengdra aðila um verð eignarinnar, en slíkar samningaviðræður eru gjarnan taldar æskileg og jafnvel nauðsynleg forsenda eðlilegrar verðmyndunar eigna á frjálsum markaði.
Þá þarf sérstaklega að huga að kerfislegri áhættu sem myndast ef hluthafar fjármálafyrirtækja eru að stærstum hluta erlendir. Til að draga úr eigin gjaldeyrisáhættu fjárfesta sem tekin er með kaupum á íslensku fjármálafyrirtæki má ætla að þeir geri kröfur um að arður sé greiddur út í erlendri mynt, annarri en uppgjörsmynt fjármálafyrirtækisins. Undir þeim kringumstæðum þarf fjármálafyrirtækið að gefa út skuldabréf í erlendri mynt, nema það eigi erlenda mynt í nægilega miklum mæli inni á sínum sjóðum. Slík skuldsetning skekkir strax gjaldeyrisjöfnuð félagsins verulega og getur veikt eiginfjárgrunn þess þegar gjaldeyrisáhættan raungerist og ef það verða einhverjar verulegar sveiflur á uppgjörsgjaldmiðlinum. Til að draga úr skekkju á gjaldeyrisjöfnuði þarf félagið að verða sér úti um eignir í erlendum myntum. Í tilfelli banka eru slíkar eignir helst í formi útlána sem bera hærri vexti en sú lánafyrirgreiðsla sem fengin var til að greiða út arðinn. Eftirspurn eftir lánum í erlendri mynt, af þeirri stærðargráðu sem þyrfti til að greiða út arð úr kerfismikilvægum fjármálafyrirtækjum, kemur helst frá þeim innlendu fyrirtækjum sem þegar hafa greiðan aðgang að lánafyrirgreiðslum á erlendum mörkuðum og njóta jafnvel betri kjara en íslensk fjármálafyrirtæki geta veitt þeim. Þá myndast auðvitað þrýstingur á stjórnendur fjármálafyrirtækis til að lána í áhættusamari verkefni í erlendri mynt og jafnvel til óvarinna einstaklinga eða fyrirtækja. Slíkur hvati myndast um leið og eignarhald færist að stórum hluta til erlendra aðila og um leið hefur myndast sú kerfislega áhætta sem ég er búinn að vera að lýsa.
Hluthafar eru eigendur félags og þar af leiðandi nátengdir því. Sérstök ástæða er til að tryggja með lögum að viðskipti hluthafa við félag, fyrirgreiðsla og ákvarðanataka sé í samræmi við það sem almennt gerist á milli ótengdra aðila, þ.e. að svonefnd armslengdarsjónarmið séu í heiðri höfð.
Af framangreindum ástæðum er mikilvægt að farið sé með gát þegar fjármunir í öðru formi en reiðufé eru teknir út úr félögum með takmarkaða ábyrgð, ekki síst fjármálafyrirtækjum, og þeir eru færðir til eigenda.
Hvað arðgreiðslur varðar má fyrirbyggja þessa annmarka og um leið sneiða hjá þeirri áhættu sem ég hef verið að lýsa með því einu að mæla svo um í lögum með skýrum og afdráttarlausum hætti að þegar fjármálafyrirtæki eigi í hlut skuli arður alltaf greiddur út með reiðufé í uppgjörsmynt félags en ekki með öðrum hætti. Verðmæti reiðufjár er ekki háð þeim takmörkunum sem að framan er lýst og því er tryggara út frá hagsmunum félagsins sjálfs og kröfuhafa þess, innlánseigenda, minni hluta hluthafa og annarra haghafa, og út frá fjármálastöðugleika að arður sé greiddur með reiðufé í uppgjörsmynt félagsins frekar en í öðru formi.
Þetta þýðir allt í stuttu máli að þetta frumvarp, nái það fram að ganga, mun banna fjármálafyrirtækjum að greiða út arð í formi skuldabréfa eða hlutabréfa í öðrum fyrirtækjum eða, jú, í annarri mynt en uppgjörsmynt viðkomandi fjármálafyrirtækis. Ástæðurnar er ég búinn að rekja. Þetta snýst um að takmarka áhættuna af röngu verðmati eða af einhverjum kerfislægum eiginleikum sem eiga til að koma upp þegar verðmatið er annað en raungerist svo við endanlegt uppgjör. Þetta er náttúrlega afskaplega tæknilegt mál en skiptir töluverðu máli. Ég vil þakka hv. meðflutningsmönnum, Ágústi Ólafi Ágústssyni, Birni Leví Gunnarssyni, Halldóru Mogensen, Jóni Þór Ólafssyni, Ólafi Ísleifssyni og Söru Elísu Þórðardóttur, fyrir að vera með á þessu máli.
Að svo mæltu vona ég að þetta mál fari í gegn. Þetta gæti skipt sköpum á einhverjum tímapunkti til að tryggja hagsmuni allra áðurgreindra aðila sem koma að fjármálafyrirtæki með einhverjum hætti.
Að því sögðu mælist ég til að málinu verði vísað til efnahags- og viðskiptanefndar og svo áfram til 2. umr.
