fimm ára samgönguáætlun 2020-2024.
Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti 2. minni hluta umhverfis- og samgöngunefndar um tillögu til þingsályktunar um fimm ára samgönguáætlun annars vegar og hins vegar 15 ára samgönguáætlunar sem nær allt til ársins 2034. Við ákváðum að skila minnihlutaáliti og mun ég í ræðu minni fara yfir helstu ástæður þess og lýsa því hvar skilur á milli okkar og meiri hlutans. Herra forseti. Við erum vel að merkja sammála í mjög mörgum efnisatriðum nefndaráliti meiri hlutans en ég ætla að impra á tveimur, þremur atriðum þar sem leiðir skilur.
Samgöngur í lofti, á láði og legi hafa ætíð skipt íbúa landsins miklu máli, enda landið stórt og löngum erfitt yfirferðar. Af þeim ástæðum og vegna fámennis hafa framfarir í samgöngumálum sífellt verið áskorun sem stjórnvöld hafa þurft að takast á við. Um langt árabil hefur vegakerfið mátt drabbast niður undan auknum umferðarþunga. Nýframkvæmdir hafa ekki fylgt þörfinni vegna aukins fjölda ferðamanna og kröfum íbúa um bættar samgöngur um allt land hefur ekki verið svarað. Bráðnauðsynlegt er að ráðast í viðamikið átak í vegaframkvæmdum og löngu orðið tímabært að framkvæmdahraði verði miklum mun meiri en áætlað var í samgönguáætlun frá því í febrúar 2019. Fjárfestingarþörfin í vegakerfinu er talin vera nálægt 400 milljörðum kr. og við þá tölu mun bætast á framkvæmdatímanum, óhjákvæmilega. Við erum því enn að reyna að ná í skottið á okkur í þessu mikilvæga máli.
Annar minni hluti tekur undir þær áherslur og sjónarmið sem fram koma í áliti meiri hlutans um að verulega þurfi að herða á framkvæmdum á öllum sviðum samgangna og að leitast verði við að koma til móts við brýna viðhalds- og nýframkvæmdaþörf í samgöngukerfinu. Annar minni hluti leggur áherslu á að verkefnum í samgöngum verði forgangsraðað með tilliti til hagkvæmni þeirra, jafnræðis milli landshluta, byggðasjónarmiða og sjónarmiða um öryggi. Lögð verði áhersla á að stækka einstök atvinnusvæði, rjúfa einangrun og greiða leið íbúa til að sækja þjónustu, ekki síst heilbrigðisþjónustu, án tillits til þess hvar á landinu þeir búa.
Annar minni hluti fagnar auknu fjármagni sem áætlað er að verja til samgangna, flugs, hafna og vegabóta og styður þær fyrirætlanir í áliti meiri hlutans. Sérstaklega styður 2. minni hluti viðleitni meiri hluta nefndarinnar til að leita allra leiða til að auka hraða framkvæmda í samgöngukerfinu enn frekar en gert er í samgönguáætlun. Í því efnahagsástandi sem nú er henta samgönguverkefni einmitt vel sem átaksverkefni auk þess sem þau eru þjóðhagslega hagkvæm.
Tekið er undir fyrirætlanir meiri hlutans sem snúa að viðbótarfjárveitingum til samgöngumála í boðuðu fjárfestingarátaki fyrir næstu þrjú ár, sem kynntar verða við framlagningu fjármálaáætlunar í október 2020. Í ljósi aðstæðna hyggst nefndin, svo að tryggja megi samræmi milli fjármálastefnu, fjármálaáætlunar og samgönguáætlunar, leggja fram þingsályktunartillögur um breytingu á þingsályktunum um samgönguáætlanir í framhaldi af samþykkt þessara þingmála fjármála- og efnahagsráðherra. Ég fagna því sérstaklega að nefndin hyggst hafa puttann á púlsinum, ef ég má orða það svo, í framkvæmd þessara mála. Ég er eindreginn stuðningsmaður þess að þessum málum verði fylgt eftir af nefndinni. Sérstaklega ber að fagna því að í áliti meiri hluta nefndarinnar er tekið fram að atbeina Alþingis þurfi, eftir atvikum í samgönguáætlun eða fjárlögum hverju sinni, til að ráðist verði í ákveðnar framkvæmdir, t.d. samkvæmt samgöngusáttmála höfuðborgarsvæðisins. Ég vil fagna þessu, þarna er sleginn varnagli sem við teljum mjög mikilvægan, að það þurfi atbeina Alþingis til að fjármagn verði lagt í samgöngusáttmála hverju sinni og eftir því sem því fram vindur.
Við í minni hlutanum tökum einnig undir þá stefnu að við útboð á ríkisstyrktum flugleiðum verði horft til þess að a.m.k. einn dag í viku verði unnt að komast fram og til baka samdægurs á hverjum viðkomustað, enda getur það skipt íbúa miklu, sérstaklega þegar ferðast er til að sækja læknisþjónustu eða atvinnu. Það sé hægt að fara fram og til baka á sama degi og boðið upp á slíkan valkost a.m.k. einn dag í viku hverri til þessara viðkomustaða.
Minni hlutinn gerir hins vegar athugasemdir við fyrirhuguð fjárframlög vegna samgöngusáttmála höfuðborgarsvæðisins. Samkomulagið er milli ríkisstjórnarinnar og sex sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu um skipulag og fjármögnun uppbyggingar á samgönguinnviðum og almenningssamgöngum á höfuðborgarsvæðinu til fimmtán ára. Samkvæmt samgönguáætlun til fimmtán ára er gert ráð fyrir því að framlög ríkisins til samgöngusáttmálans verði 28 milljarðar kr. Ekki eru gerðar athugasemdir við þann hluta samkomulagsins sem snýr að afar tímabærri uppbyggingu stofnbrauta á höfuðborgarsvæðinu, gerð göngu- og hjólastíga og að átaki í umferðarstýringu. Hluti sáttmálans fjallar hins vegar um gerð svokallaðrar borgarlínu og áætlað er að veita verulegar fjárhæðir til framkvæmda svo að koma megi henni í gagnið. Með vísan til þess að um það verkefni allt ríkir veruleg óvissa — t.d. að því er snertir fjárfestingarþörf, þokukenndar áætlanir almennt, þá staðreynd að engar rekstraráætlanir liggja fyrir, himinháar kostnaðartölur verkefnisins með bindingu fjármagns til langrar framtíðar, óljósar útfærslur á þrengingu að annarri umferð og sömuleiðis viðvarandi ofáætlun um notkun á þessum samgöngukosti — getur 2. minni hluti ekki stutt þær fyrirætlanir.
Annar minni hluti gerir alvarlegar athugasemdir við áætlanir um þau framlög til samgöngusáttmálans sem snúa að borgarlínu. Þrátt fyrir að vilja greiða fyrir fjölbreyttum samgönguháttum, þar á meðal almenningssamgöngum, telur 2. minni hluti ekki verjandi að ætla áformum um borgarlínu svo mikilvægan sess að ríki og sveitarfélög verji tæplega 50 milljörðum kr. fram til ársins 2033 til borgarlínu.
Herra forseti. Ekki hefur verið sýnt fram á að ekki sé unnt að ná þeim markmiðum sem að er stefnt með borgarlínu með hagkvæmari hætti en að verja til þess 50 milljörðum kr. á umræddu tímabili. Engin haldbær kostnaðaráætlun liggur fyrir um framkvæmdir vegna borgarlínu auk þess sem arðsemismat og rekstraráætlun liggja ekki fyrir, og óljóst hver á að bera kostnað af rekstrinum að framkvæmdum loknum. Ætla má að framlög, bæði ríkis og sveitarfélaga, verði miklum mun hærri en gert er ráð fyrir, enda um fjölda óvissuþátta að tefla í framkvæmdinni allri. Má þar nefna að það er með öllu óljóst hver mun eiga eða eftir atvikum hafa tekjur af því rými sem myndast ef Miklabraut verður sett í stokk að hluta. Enginn veit hvort það verður Reykjavíkurborg eða hlutafélagið, verði það stofnað, sem ætlað er að halda á fjárfestingum og rekstri tengdum samgöngusáttmálanum. Þá ríkir fullkomin óvissa um rekstrarlegar forsendur borgarlínu eftir að hún er orðin að veruleika og hætt við að rekstur hennar verði klafi á sveitarfélögunum sem um ræðir um langa framtíð.
Miðflokkurinn telur að aðrar framkvæmdir á höfuðborgarsvæðinu, sem setið hafa á hakanum allt of lengi, kalli á tafarlausar úrbætur og að tryggja verði nægilegt fé til þeirra. Þar ber hæst stofnbrautir og telur Miðflokkurinn rétt að setja Miklubraut efst á þann lista til þess að greiða hindrunarlausa för á milli austur- og vesturhluta borgarinnar. Slík framkvæmd myndi auka mjög öryggi borgarbúa. Ástæða er til að nefna sömuleiðis í þessu samhengi Kringlumýrarbraut og Reykjanesbraut.
Sundabraut er sérstakt verkefni, í mörgum skilningi þess orðs, sem lengi hefur verið beðið eftir og var af hálfu íbúa á Kjalarnesi t.d. forsenda fyrir sameiningu við Reykjavík. Meiri hluti borgarstjórnar í Reykjavík sýnist hins vegar hafa ákveðið að víkja áformum um Sundabraut til hliðar með ákvörðunum sínum og í raun hafa gert allt til að torvelda framkvæmdina og gera hana dýrari en ella.
Þá gerir 2. minni hluti athugasemdir við útfærslu á samvinnuverkefni um vegaframkvæmdir, svokallaða PPP-leið sem fjallar um tiltekin verkefni þar sem á að ganga til samninga eftir atvikum, að hluta eða að öllu leyti, við einkaaðila til að fjármagna og framkvæma valin verkefni í vegakerfinu, ef ég reyni að skýra þetta út á mannamáli hvað PPP þýðir. Annar minni hlutinn bendir á að sú leið er að mestu leyti óútfærð og fullkomin óvissa ríkir um fjárhæð veggjalda, bæði í einstökum tilfellum og almennt. Minni hlutinn telur einnig að betur færi á því að það frumvarp sem nú er í þinglegri meðferð, 662. mál, og fjallar um samvinnuverkefni í vegaframkvæmdum, verði útfært sem rammalöggjöf um framtíðarverkefni. Alþingi gæti síðar ályktað að tiltekin verkefni, eftir því sem tímar líða, jafnóðum, féllu undir þá aðferðafræði í stað þeirrar leiðar sem lögð er til. Í frumvarpinu er tilgreint sérstaklega hvaða verkefna skuli horft til miðað við svokallaða PPP-nálgun. Sum þeirra verkefna sem þar eru tilgreind eru ekki sérstaklega hentug sem slík verkefni heldur yrðu þau hefðbundin og heppileg viðfangsefni fyrir Vegagerðina.
Ég þarf auðvitað ekki að fara yfir þann lista með sex verkefnum til þess að nefna sem dæmi Sundabraut. Það er verkefni sem er algjörlega í þoku, einhvers staðar í framtíðinni, hvernig því fram vindur, hvar það á að liggja, hvernig það verði gert, hvort það verði brú eða jarðgöng eða botngöng eða eftir öðrum hugmyndum sem hafa komið upp um hvernig Sundabraut verði byggð. Veglínan sjálf eða brúarlínan er í algjörri óvissu enn þá, kostnaðartölur eru auðvitað samkvæmt þessu í algjörri þoku og einungis ágiskanir. Þetta er í langri framtíð þrátt fyrir að við höfum beðið áratugi eftir að þessi framkvæmd færi af stað. Ég las einhverja grein um daginn þar sem rifjað var upp að þetta gæti verið hátt í 50 ára gömul hugmynd, að fara þessa leið til að stytta leið norður í land eða upp á Akranes og færa umferðarþungann út úr þeim byggðum sem þarna eru. Hann hefur á þessum tíma bara vaxið.
Hversu langt inn í framtíðina má búast við að Sundabraut komist á framkvæmdarlista? Ég heyrði í hv. framsögumanni Vilhjálmi Árnasyni áðan, ég held að ég fari rétt með. Hann taldi að loksins væri farið að hilla undir að eitthvað gerðist í þessum málum. En svo fréttir maður það og les í blöðum annað slagið að borgarstjórnarmeirihlutinn er að skipuleggja, úthluta og framkvæma í vegstæðinu. Það hefur gerst margoft. Hvers lags samvinna er það þegar annar aðilinn togar sífellt á móti í því reiptogi um skipulagsmál á höfuðborgarsvæðinu sem eru orðin hálfgerður farsi, herra forseti? Gerðir eru einhverjir samningar, eitthvert samkomulag, áætlanir, hvort sem þær eru 50 ára gamlar eða yngri, og öðrum aðilanum er alltaf varpað fyrir róða. Hversu lengi á borgarstjórnarmeirihlutinn að fá að teyma ríkisstjórnina áfram á asnaeyrunum í slíkum málum, endurtekið, æ ofan í æ? Menn eru bláeygðir. Þeir trúa enn þá að allt muni ganga upp. Svo sannarlega vona ég að það fari að hilla undir að samgöngumál innan höfuðborgarsvæðisins fari að taka á sig þá mynd sem upphaflega var gert ráð fyrir, eins og t.d. með Sundabraut.
Annar minni hluti lýsir vonbrigðum með að ekki hafi tekist á því rúma ári sem liðið er frá samþykkt síðustu samgönguáætlunar að undirbúa betur nýja jarðgangaáætlun. Annar minni hluti tekur undir með meiri hlutanum um mikilvægi þess að samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra hraði þeirri vinnu. Þá er einnig tekið undir með meiri hlutanum um að unnin verði heildstæð greining á jarðgangakostum á Íslandi þar sem þeir verði metnir með tilliti til þjóðhagslegs ábata, hagkvæmni og byggðasjónarmiða.
Annar minni hluti gerir athugasemdir við að vinna við útfærslu á framtíðarfyrirkomulagi gjaldtöku af umferð sé ekki lengra komin en raunin er og telur að mikilvægt sé að sú vinna liggi fyrir þegar teknar eru ákvarðanir í samgöngumálum sem tengjast m.a. fyrrnefndum samvinnuverkefnum, PPP, og svokölluðum samgöngusáttmála höfuðborgarsvæðisins.
Nauðsynlegt er að kveða skýrt á um viðmiðunarfjárhæð veggjalda sem fyrst. Þar verði nánar fjallað um útfærslu afsláttarkjara og leggur minni hlutinn sérstaka áherslu á lækkaðar álögur á bifreiðaeigendur til móts við þau gjöld, þegar þau liggja fyrir. Þegar sú leið er útfærð ber að forðast margfeldisáhrif innheimtu af þeim sem þurfa að fara um mörg veggjaldahlið, t.d. til að sækja þjónustu til höfuðborgarinnar.
Annar minni hluti gerir m.a. athugasemdir við það og hugmyndir um gjaldtöku. Þetta er algerlega óútfært, við viljum sjá betur hvernig útfæra á gjaldtökuna, en ríkisstjórnin hefur ekki enn sýnt á þau spil svo við gætum fallist á það. Það er krafa okkar í Miðflokknum að þetta verði ekki til þess að álögur verði auknar á bifreiðaeigendur eða þá sem aka á vegum landsins heldur verði aðrar álögur, almennar álögur, þ.e. gjöld á bifreiðum og bensíni og olíu, lækkaðar samsvarandi þeim veggjöldum sem lögð verða á, hver sem þau verða og hvernig sem þau verða hugsuð.
Annar minni hluti beinir því til samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra að virkja fagráð um flugmál og eftir atvikum Samgöngustofu í tengslum við öryggiseftirlit með samgöngumannvirkjum vegna fyrirhugaðrar uppbyggingar í Skerjafirði. Í samningi sem ráðherra og borgarstjóri gerðu fyrir hönd ríkis og borgar um framkvæmd veðurfarsrannsókna í Hvassahrauni er tilgreint að innanlandsflugvöllur verði í Vatnsmýri uns jafn góður eða betri kostur á suðvesturhorninu verður tilbúinn til notkunar. Þessi samningur er orðinn sjö ára gamall.
Nú stendur yfir undirbúningur að framkvæmdum við frekari byggð í Skerjafirði og þegar hafa risið margar byggingar á svokölluðu Valssvæði. Annar minni hluti telur varhugavert að haldið verði áfram á sömu braut meðan fullnægjandi rannsóknir á áhrifum byggðar við hvorn brautarenda hinnar aflögðu neyðarbrautar á vindafar og ókyrrð á flugvellinum liggja ekki fyrir. Við teljum að fara eigi fram fullnægjandi rannsóknir á áhrifum þessara byggða, þessara framkvæmda og fyrirætlana borgarinnar, á flug á Reykjavíkurflugvelli, enda er Reykjavíkurflugvöllur enn á sínum stað og samkvæmt samningi á hann ekki að fara fyrr en ákveðnar forsendur koma fram í þessum samningi. Hann á ekki að fara nema jafn góður eða betri staður finnist. Það hefur ekki gerst og það er ekki í augsýn. Það er langt í það.
Annar minni hluti telur óforsvaranlegt að breyting á deiliskipulagi verði gerð án þess að fullnægjandi rannsóknir á áhrifum þessarar uppbyggingar á flugöryggi liggi fyrir. Er í því sambandi bent á samning Isavia við hollensku geimferðastofnunina um úttekt sem vænta má frétta af í júlí nk. Það var einmitt í blöðunum í morgun, held ég. Nauðsynlegt er að stjórnvöld tryggi að ráðrúm gefist til rannsókna áður en nýtt deiliskipulag fyrir svæðið verður samþykkt. Einnig er nauðsynlegt að eftirlitsaðilar eins og Samgöngustofa, sem sinna vottun mannvirkja eins og flugvalla og innviða þeirra, gefi álit sitt áður en framkvæmdir hefjast svo fyrirbyggja megi óafturkræfan skaða. Það er ótækt að skilyrði til flugs og flugrekstrar á flugvellinum versni þannig að tilveru vallarins verði stefnt í hættu.
Enn og aftur er ég að tala um dæmi þess að ríki og borg fara hvort í sína áttina þrátt fyrir þennan samning. Þrátt fyrir síðari samninga um framtíð flugvallarins er borgarstjórnarmeirihlutinn að bylta sér á þann hátt gagnvart samgöngumannvirkjum, þá á ég við vegakerfið og flugvelli á höfuðborgarsvæðinu, að hann breytir áætlunum ítrekað, breytir forsendum, eykur kostnað, jafnvel á kostnað öryggis.
Annar minni hluti áréttar að mikil framkvæmdaþörf er um allt land og að með núverandi framlögum til nýframkvæmda og viðhalds vinnist verkin hægt. Annar minni hluti mun í umræðu um fjármálastefnu og fjármálaáætlun og eftir atvikum um fjárlög á komandi haustþingi leggja til að heimilað verði að hefjast handa við umfangsmikið fjárfestingarátak í samgöngumálum á grundvelli skuldsettrar fjármögnunar.
Annar meiri hlutinn leggur áherslu á að nú sé rétti tíminn til að ríkið fjárfesti af auknum þunga í samgöngumannvirkjum á samdráttartímum. Jafnframt leggjum við áherslu á að þær framkvæmdir sem ráðist er í verði hagkvæmar þjóðhagslega séð og einnig út frá byggðaréttarlegum sjónarmiðum, til að stytta vegalengdir milli byggða, stækka atvinnusvæði og auka öryggi á oft erfiðum vegum í landinu. Að því leyti fara sjónarmið okkar saman við meginstefið í áliti meiri hluta nefndarinnar.
Ég legg áherslu á að þær framkvæmdir verði ekki látnar liggja í láginni þar sem aka þarf skólabörnum daglega til skóla oft um landsfræga torfæruvegi, eins og t.d. Vatnsnesveg. Ég legg áherslu á að slíkum framkvæmdum verði flýtt eins og mögulegt er.
Mikil þörf er á framkvæmdum við hafnir landsins, bæði viðhald og nýframkvæmdir. Undanfarin ár hafa fjárframlög til Hafnabótasjóðs dregist mikið saman og því er uppsöfnuð þörf fyrir til viðhalds hafna, bæði til að viðhalda dýpi í höfnum sem og varðandi almennt viðhald. Annar minni hluti tekur undir með meiri hluta nefndarinnar að þörf sé á ítarlegri yfirsýn yfir þessi verkefni og verulega auknu fjármagni til þessa málaflokks. Við styðjum líka sérstaklega og leggjum áherslu á að til hafnarframkvæmda verði varið fé úr fyrirhuguðu fjárfestingarátaki næstu þrjú árin.
Áður en ég lýk máli mínu vil ég nefna að eitt af því sem brýnast er í samgöngumálum á hverjum tíma er að auka öryggi vegfarenda. Þar er augljóslega mikið verk að vinna á næstu árum og hefur nefndin beint sjónum að þessu atriði í störfum sínum. Ég ætla að nefna nokkur dæmi hér. Ástandið á mörgum vegarköflum er slíkt að íbúar og ferðafólk upplifir sig ekki öruggt á þeim enda er umferðarþunginn mikill allt árið um kring. Vegir eru víða þröngir og vegaxlir lélegar eða hreinlega ekki til staðar. Þá vegi þarf að breikka og styrkja vegaxlir. Þá þarf að gera ráð fyrir hjólreiðafólki í þeim framkvæmdum sem ráðist er í. Gera þarf rifflur á fleiri mjóa vegi og setja vegrið á fleiri vegi þar sem bratt er niður af þeim. Varðandi það erfiða verkefni að fækka einbreiðum brúm þá vindur því smám saman fram þótt mörgum finnist að heldur hægt fari. Mikilvægt er að þeim sé útrýmt á þjóðvegi 1 sem allra fyrst. Síðast en ekki síst er í því sambandi þegar talað er um aukið umferðaröryggi, nauðsynlegt að efla sýnilega löggæslu, sporna við hraðakstri og akstri undir áhrifum, en til þess þarf aukið fjármagn.
Herra forseti. Allar þær krónur sem settar eru í ofangreinda hluti borga sig margfalt til baka í færri slysum og þá sérstaklega fækkun alvarlegra slysa. Alltaf er tilefni til að leitast við að tryggja sem öruggasta og umferð á vegum landsins.
Vert er að geta þess í lokin að einhugur var yfir höfuð í nefndinni um það meginverkefni að bæta þyrfti samgöngur af öllu tagi verulega frá því sem verið hefur.
Ég hef kynnt hér lauslega álit 2. minni hluta en undir það skrifa sá sem hér stendur og hv. þm. Bergþór Ólason.
