Ferill 527. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.

---

123. löggjafarþing 1998–99.
Þskj. 847  —  527. mál.

Frumvarp til laga

um málefni aldraðra.

(Lagt fyrir Alþingi á 123. löggjafarþingi 1998–99.)

I. KAFLI
Markmið og skilgreiningar.
Markmið.
1. gr.

    Markmið þessara laga er að aldraðir eigi völ á þeirri heilbrigðis- og félagslegu þjónustu sem þeir þurfa á að halda og að hún sé veitt á því þjónustustigi sem er eðlilegast miðað við þörf og ástand hins aldraða.
    Það er einnig markmið laganna að aldraðir geti eins lengi og unnt er búið við eðlilegt heimilislíf en að jafnframt sé tryggð nauðsynleg stofnanaþjónusta þegar hennar er þörf.
    Við framkvæmd laganna skal þess gætt að aldraðir njóti jafnréttis á við aðra þjóðfélags­þegna og að sjálfsákvörðunarréttur þeirra sé virtur.

Skilgreiningar.
2. gr.

    Í lögum þessum er merking eftirfarandi hugtaka sem hér segir:
     1.      Aldraður: Sá sem náð hefur 67 ára aldri.
     2.      Öldrunarmál: Þau mál sem varða aldraða og eru undir yfirstjórn heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra. Til þeirra teljast þeir þjónustuþættir sem aldraðir eiga rétt á sam­kvæmt lögum þessum og Framkvæmdasjóður aldraðra.
     3.      Vistunarmat aldraðra: Faglegt, einstaklingsbundið mat á þörf fyrir vistun á stofnun.
     4.      Starfssvæði þjónustuhóps aldraðra: Umdæmi heilsugæslustöðva í læknishéruðum landsins samkvæmt lögum um heilbrigðisþjónustu.
    

II. KAFLI
Stjórn öldrunarmála og skipulag öldrunarþjónustu.
Yfirstjórn.
3. gr.

    Heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra fer með yfirstjórn öldrunarmála.
    Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið skal annast stefnumótun og áætlanagerð um málefni aldraðra fyrir landið í heild og hafa eftirlit með framkvæmd laganna og reglugerða sem settar eru á grundvelli þeirra. Jafnframt skal ráðuneytið beita sér fyrir almennri umræðu og kynningu á stöðu og valkostum aldraðra.

Samstarfsnefnd um málefni aldraðra.
4. gr.

    Ráðherra skipar fimm manna samstarfsnefnd um málefni aldraðra eftir hverjar almennar alþingiskosningar og skal einn nefndarmaður tilnefndur af Landssambandi eldri borgara, einn af Öldrunarráði Íslands, einn af Sambandi íslenskra sveitarfélaga og tveir án tilnefningar, þar af skal annar hafa faglega þekkingu á málefnum aldraðra. Ráðherra skipar formann úr hópi nefndarmanna. Varamenn skulu skipaðir með sama hætti og aðalmenn.
    Sérstakur starfsmaður öldrunarmála í heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu skal vera ritari samstarfsnefndar um málefni aldraðra.

5. gr.

    Samstarfsnefnd um málefni aldraðra skal hafa eftirtalin verkefni:
     1.      að vera heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra og ríkisstjórn til ráðuneytis um          málefni aldraðra,
     2.      að vera tengiliður milli ráðuneyta, stofnana og samtaka sem starfa að málefnum     aldraðra,
     3.      að stjórna Framkvæmdasjóði aldraðra og gera tillögur til heilbrigðisráðherra     um úthlutun úr sjóðnum, sbr. 9. og 11. gr.

Þjónustuhópur aldraðra.
6. gr.

    Í hverju heilsugæsluumdæmi, sbr. lög um heilbrigðisþjónustu, skal starfa þjónustuhópur aldraðra. Sveitarfélög geta sameinast um þjónustuhóp aldraðra sé það talið hagkvæmt.
    Kostnaður af starfi þjónustuhóps aldraðra greiðist af sveitarfélögum á starfssvæði hans í hlutfalli við fjölda íbúa í hverju sveitarfélaganna.

7. gr.

    Sveitarstjórnir í umdæmi heilsugæslustöðvar, sbr. lög um heilbrigðisþjónustu, skipa fimm fulltrúa í þjónustuhóp aldraðra að loknum sveitarstjórnarkosningum. Héraðslæknir tilnefnir lækni með sérmenntun á sviði öldrunar- eða heimilislækninga og hjúkrunarfræðing með þekkingu á öldrunarþjónustu, samtök eldri borgara á svæðinu tilnefna einn fulltrúa úr sínum röðum og tveir fulltrúar eru skipaðir án tilnefningar og skal annar þeirra síðasttöldu vera fé­lagsráðgjafi ef unnt er.
    Sveitarstjórnir velja þjónustuhópnum formann úr hópi nefndarmanna.

8. gr.

    Þjónustuhópur aldraðra skal hafa eftirtalin verkefni á starfssvæði sínu:
     1.      að fylgjast með heilsufari og félagslegri velferð aldraðra og samhæfa þjónustu,
     2.      að gera tillögur um öldrunarþjónustu,
     3.      að leitast við að tryggja að aldraðir fái þá þjónustu sem þeir þarfnast og kynna     öldruðum þá kosti sem í boði eru. Meta vistunarþörf aldraðra, sbr. 14. og 15. gr.
    Þjónustuhópurinn skal í störfum sínum hafa að leiðarljósi það markmið laganna að aldrað fólk geti sem lengst búið við eðlilegt heimilislíf og að sjálfsákvörðunarréttur þess sé virtur.

III. KAFLI
Framkvæmdasjóður aldraðra.
9. gr.

    Framkvæmdasjóður aldraðra skal stuðla að uppbyggingu og efla öldrunarþjónustu um land allt.
    Fjármagni úr Framkvæmdasjóði aldraðra skal varið til að styrkja:
     1.      byggingu þjónustumiðstöðva og dagvista, sbr. 13. gr., og byggingu stofnana     fyrir aldraða, sbr. 14. gr.,
     2.      nauðsynlegar breytingar og endurbætur á húsnæði sem notað er til þjónustu fyrir aldraða,
     3.      sveitarfélög og heilsugæslustöðvar til að þróa skipulagða heimaþjónustu fyrir aldraða,
     4.      rekstur stofnanaþjónustu fyrir aldraða í sérstökum tilvikum, sbr. 14. gr.,
     5.      rannsóknir, kennslu og kynningu á öldrunarmálum,
     6.      önnur verkefni sem eru í samræmi við markmið laganna.
    Um framkvæmdir skv. 2. mgr. fer, eftir því sem við á, samkvæmt lögum um skipan opin­berra framkvæmda.

10. gr.

    Tekjur Framkvæmdasjóðs aldraðra eru tekjur af sérstöku gjaldi sem skattstjórar leggja á þá sem skattskyldir eru skv. 1. gr. laga nr. 75/1981, um tekjuskatt og eignarskatt. Skal gjaldið nema 4.065 kr. á hvern gjaldanda og koma til endurskoðunar við afgreiðslu fjárlaga ár hvert.
    Undanþegin gjaldinu eru börn innan 16 ára aldurs og þeir sem eru 70 ára og eldri í lok tekjuárs. Einnig eru þeir undanþegnir gjaldinu sem hafa tekjuskattsstofn sem er 701.594 kr. eða lægri á tekjuárinu 1997. Tekjuviðmiðun þessi skal breytast árlega í samræmi við þær breytingar sem verða á persónuafslætti skv. A-lið 68. gr. laga nr. 75/1981, um tekjuskatt og eignarskatt, með síðari breytingum, og innheimtuhlutfalli viðkomandi staðgreiðsluárs sam­kvæmt ákvæðum 1. mgr. 9. gr. laga nr. 45/1987, um staðgreiðslu opinberra gjalda, með síð­ari breytingum. Skattstjóri skal fella gjald þetta niður af þeim elli- og örorkulífeyrisþegum, undir 70 ára aldri, sem dveljast á dvalar- og hjúkrunarheimilum.
    Við álagningu og innheimtu gjalds þessa skulu gilda sömu reglur og um álagningu og inn­heimtu tekjuskatts samkvæmt lögum nr. 75/1981, með síðari breytingum, eftir því sem við á. Í stað tíu gjalddaga skal þó gjalddagi vera einn, 1. ágúst ár hvert. Dragist framlagning álagningarskrár fram yfir 1. ágúst færist gjalddagi til 1. dags næsta mánaðar eftir framlagn­ingu álagningarskrár.
    Tekjur Framkvæmdasjóðs aldraðra skulu einnig vera frjáls framlög, aðrar tekjur er til kunna að falla og vaxtatekjur.
    Í miðmánuði hvers ársfjórðungs skal fjármálaráðuneytið skila Framkvæmdasjóði aldraðra fjórðungi tekna sjóðsins á því ári.

11. gr.

    Framkvæmdasjóður aldraðra skal vera í vörslu Tryggingastofnunar ríkisins. Samstarfs­nefnd um málefni aldraðra annast stjórn sjóðsins, sbr. 3. tölul. 5. gr. Þegar nefndin fjallar um málefni Framkvæmdasjóðs aldraðra skal fulltrúi tilnefndur af fjárlaganefnd Alþingis taka sæti í henni.
    Samstarfsnefnd um málefni aldraðra gerir árlega tillögur til ráðherra um úthlutun.

12. gr.

    Ráðherra setur með reglugerð nánari ákvæði um Framkvæmdasjóð aldraðra.

IV. KAFLI
Öldrunarþjónusta.
Opin öldrunarþjónusta.
13. gr.

    Til opinnar öldrunarþjónustu samkvæmt lögum þessum telst eftirtalið:
     1.      Heimaþjónusta sem veitt er öldruðum sem búa heima. Þjónustan skal miðast     við einstaklingsbundið mat á þjónustuþörf og byggja á hjálp til sjálfshjálpar. Þjónustan er tvíþætt. Annars vegar er heilbrigðisþáttur heimaþjónustu sem er í höndum starfsfólks heilsu­gæslustöðva, sbr. lög um heilbrigðisþjónustu. Hins vegar er félagslegur þáttur heima­þjónustu viðkomandi sveitarfélaga eða aðila sem sveitarfélög semja við, sbr. lög um fé­lagsþjónustu sveitarfélaga.
                  Veita skal heimaþjónustu um kvöld, nætur og helgar þegar þess er þörf.
                  Leitast skal við að skipuleggja og samhæfa heilbrigðis- og félagslega þætti heima­þjónustunnar með velferð og þarfir hins aldraða og árangursmarkmið að leiðarljósi.
     2.      Þjónustumiðstöðvar aldraðra sem eru starfræktar af sveitarfélögum til að tryggja eldri borgurum félagsskap, næringu, hreyfingu, tómstundaiðju, skemmtun og heilsufarslegt eftirlit. Þjónustumiðstöðvar geta starfað sjálfstætt eða í tengslum við aðra þjónustu sem aldraðir njóta.
     3.      Dagvist aldraðra sem er stuðningsúrræði við þá sem að staðaldri þurfa eftirlit og     umsjá til að geta búið áfram heima. Í dagvist aldraðra skal veitt hjúkrunarþjónusta og þar skal vera aðstaða til þjálfunar og læknisþjónustu. Boðið skal upp á flutningsþjónustu að og frá heimili einstaklingsins, mat á heilsufari, þjálfun, tómstundaiðju, félagslegan stuðn­ing, fræðslu, ráðgjöf og aðstoð við athafnir daglegs lífs. Um framkvæmda- og rekstrar­leyfi fyrir dagvist aldraðra fer skv. 16. og 17. gr.
     4.      Þjónustuíbúðir aldraðra sem geta verið sjálfseignar-, leigu- og búseturéttaríbúðir. Áður en bygging þjónustuíbúða fyrir aldraða hefst ber að afla framkvæmdaleyfis hjá heil­brigðis- og tryggingamálaráðherra, sbr. 16. gr.
                  Í þjónustuíbúð fyrir aldraða skal vera öryggiskerfi og völ á fjölbreyttri þjónustu, svo sem mat, þvotti og þrifum, og aðgangur að félagsstarfi. Heimilt er að krefjast     greiðslu fyrir veitta þjónustu, sbr. 20. gr. Íbúar þjónustuíbúða skulu eiga rétt á sömu heima- og vaktþjónustu og aðrir íbúar sveitarfélagsins.

Stofnanir fyrir aldraða.
14. gr.

    Stofnanir fyrir aldraða samkvæmt lögum þessum eru:
     1.      Dvalarheimili, sambýli og íbúðir, sérhönnuð fyrir þarfir aldraðra, sem ekki eru     færir um að annast heimilishald þrátt fyrir heimaþjónustu. Á stofnunum þessum skal vera varsla allan sólarhringinn, öryggiskerfi í hverri íbúð og völ á fjölbreyttri þjónustu, svo sem mat, þvotti, þrifum og félags- og tómstundastarfi. Aðstaða skal vera fyrir hjúkrun, lækn­ishjálp og endurhæfingu. Þjónusta skal byggð á einstaklingsbundnu mati á þörfum hins aldraða og skal byggjast á hjálp til sjálfshjálpar.
     2.      Hjúkrunarheimili eða hjúkrunarrými á öldrunarstofnunum, ætluð öldruðum          einstaklingum sem eru of lasburða til að dveljast á dvalarheimilum, sambýlum eða í sérhönnuðum íbúðum, sbr. 1. tölul. Þar skal veitt hjúkrunar- og læknisþjónusta og endurhæfing. Sér­stök aðstaða skal vera fyrir aldraða með heilabilunareinkenni. Þjónusta skal byggð á einstaklingsbundnu mati á þörfum hins aldraða. Möguleiki skal vera á að einstaklingar geti komið þar til skammtímavistunar sé þess þörf. Við hönnun skal þess sérstaklega gætt að stofnunin sé heimilisleg og að sem flestir íbúar hafi eigið herbergi.
    Um framkvæmda- og rekstrarleyfi til stofnana samkvæmt þessari grein fer eftir ákvæðum 16. og 17. gr.

Vistunarmat.
15. gr.

    Stjórn dagvistar, sbr. 3. tölul. 13. gr., tekur ákvörðun um dagvistun og stjórn stofnunar fyrir aldraða, sbr. 14. gr., tekur ákvörðun um vistun fólks á viðkomandi stofnun enda hafi öðrum skilyrðum þessarar greinar verið fullnægt.
    Enginn má vistast til langdvalar á stofnun fyrir aldraða skv. 14. gr. nema að undangengnu mati á vistunarþörf. Mat á vistunarþörf skal að jafnaði vera í höndum þjónustuhóps aldraðra.
    Hafi aldraður einstaklingur verið lengur en sex vikur á sjúkrahúsi án sérstakrar meðferðar skal þjónustuhópur aldraðra meta þörf einstaklingsins fyrir vistun á öldrunarstofnun eða fyrir önnur úrræði.
    Í reglugerð skal setja ákvæði um vistunarmat og framkvæmd þess.

Framkvæmdaleyfi.
16. gr.

    Áður en framkvæmdir hefjast við dagvist fyrir aldraða skv. 3. tölul. 13. gr. eða stofnun fyrir aldraða skv. 14. gr. skal afla framkvæmdaleyfis heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra.
    Áður en bygging þjónustuíbúða fyrir aldraða hefst skv. 4. tölul. 13. gr. ber að afla fram­kvæmdaleyfis hjá heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra. Sama á við um eldra húsnæði sem tekið er til slíkra nota. Gildir þetta jafnt um framkvæmdir á vegum sveitarfélaga og á frjáls­um markaði. Enn fremur skal afla samþykkis heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins á teikningum áður en framkvæmdir hefjast og skýra ráðuneytinu frá því hver muni bera ábyrgð á rekstri sameignar og sameiginlegrar þjónustu í húsnæðinu.
    Beiðni um framkvæmdaleyfi skulu fylgja upplýsingar um verksvið stofnunar og staðsetn­ingu, svo og uppdrættir af byggingum, lóð og umhverfi og afstöðu til nágrennis ásamt lýsingu á húsakynnum. Enn fremur skal fylgja greinargerð um eigendur og fjárhag þeirra. Beiðninni skal og fylgja umsögn þjónustuhóps aldraðra á því starfssvæði sem stofnunin mun verða.
    Sama gildir um allar meiri háttar breytingar á húsakynnum og starfsemi stofnunar fyrir aldraða.
    Áður en ráðherra heimilar framkvæmdir skal umsóknin send til umsagnar samstarfsnefnd­ar um málefni aldraðra. Ef um hjúkrunarrými er að ræða skal umsóknin einnig send til um­sagnar landlæknis og viðkomandi héraðslæknis.

Rekstrarleyfi.
17. gr.

    Áður en rekstur dagvistar skv. 3. tölul. 13. gr. og stofnunar fyrir aldraða skv. 14. gr. getur hafist skal sækja um rekstrarleyfi hjá heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra.
    Umsókn um rekstrarleyfi skal fylgja greinargerð um eigendur stofnunar og fjárhag þeirra, skýrsla um starfsáætlun, stjórn, starfsfólk, rekstrarfyrirkomulag og hve mörgum vistmönnum stofnuninni er ætlað að sinna.
    Ráðherra veitir rekstrarleyfi ef stofnunin fullnægir heilbrigðiskröfum og ákvæðum þess­ara laga og ætla má að hún geti leyst verkefni sín á viðunandi hátt, sbr. og lög um heilbrigð­isþjónustu.

Stjórn stofnana.
18. gr.

    Stofnunum fyrir aldraða skal stjórnað af fimm manna stjórnum sem ráðherra skipar. Starfsmannaráð stofnananna tilnefna einn mann, hlutaðeigandi sveitarstjórn eða -stjórnir þrjá og ráðherra einn og skal hann vera búsettur á starfssvæði stofnunarinnar. Er hann jafn­framt formaður stjórnarinnar. Skipunartími formanns skal takmarkaður við embættistíma þess ráðherra sem skipar hann.
    Einka- og sjálfseignarstofnunum aldraðra skal stjórnað af fimm manna stjórnum og skulu þrír fulltrúar kosnir af eigendum, einn skal kosinn af starfsmannaráði og einn tilnefndur af heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra. Stjórnir einka- og sjálfseignarstofnana aldraðra skipta sjálfar með sér verkum.
    Heimilt er að setja reglugerð um stjórnir samkvæmt ákvæðum 1. og 2. mgr.

V. KAFLI
Kostnaður við öldrunarþjónustu.
19. gr.

    Þeir sem þjónustu dagvistar njóta skulu taka þátt í kostnaði af dagvistinni, að hámarki sem nemur óskertum grunnlífeyri einstaklings samkvæmt almannatryggingalögum. Að öðru leyti greiðist kostnaður vegna dagvistar af Tryggingastofnun ríkisins.
    

20. gr.

    Íbúar í þjónustuíbúðum, sbr. 4. tölul. 13. gr., greiða sjálfir þá þjónustu sem þar er veitt, aðra en heimaþjónustu, sbr. 24. gr., samkvæmt ákvörðun rekstraraðila.

21. gr.

    Dvalarkostnaður á stofnunum fyrir aldraða skv. 14. gr. greiðist af Tryggingastofnun ríkis­ins, sbr. þó 22. gr.

22. gr.

    Vistmenn, sem hafa tekjur umfram 12.053 kr. á mánuði, skulu taka þátt í greiðslu dvalar­kostnaðar á stofnunum fyrir aldraða, sbr. 14. gr.
    Með tekjum sínum, sem eru umfram 12.053 kr. á mánuði, skal vistmaður greiða dvalar­kostnað sinn að hluta eða öllu.
    Setja skal reglugerð með nánari ákvæðum um þátttöku vistmanna í greiðslu dvalarkostn­aðar, m.a. um hækkun viðmiðunartekna.

23. gr.

    Vistmaður á stofnun fyrir aldraða, sbr. 14. gr., sem ekki hefur aðrar tekjur en bætur al­mannatrygginga, fær ráðstöfunarfé frá Tryggingastofnun ríkisins, sbr. lög um almannatrygg­ingar.

24. gr.

    Kostnaður af rekstri heimaþjónustu skiptist þannig að sveitarfélög bera kostnað af félags­legum þætti hennar en ríkissjóður af heilbrigðisþættinum.
    Sveitarstjórnir geta ákveðið greiðsluþátttöku einstaklinga í þeirri heimaþjónustu sem þær veita, sbr. lög um félagsþjónustu sveitarfélaga.
    Undanþegnir gjaldskyldu vegna heimaþjónustu skulu þeir sem ekki hafa aðrar tekjur en ellilífeyri og tekjutryggingu samkvæmt almannatryggingalögum.

VI. KAFLI
Ýmis ákvæði.
25. gr.

    Þær stofnanir fyrir aldraða, sem starfandi eru við gildistöku þessara laga, skulu í hvívetna háðar ákvæðum þeirra.

26. gr.

    Ráðherra setur með reglugerð nánari ákvæði um framkvæmd laga þessara, m.a. um hús­næði, búnað stofnana fyrir aldraða, aðbúnað og þjónustu fyrir vistmenn, svo og starfsfólk stofnana eftir starfsemi þeirra.

27. gr.

    Lög þessi öðlast þegar gildi.

Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.

    Í lögum um málefni aldraðra, nr. 82/1989, er kveðið á um að lögin skuli endurskoða innan fimm ára frá gildistöku þeirra. Í samræmi við ákvæðið hóf samstarfsnefnd um málefni aldr­aðra endurskoðun á lögunum og lauk við drög að frumvarpi á útmánuðum 1997. Drögin voru send til umsagnar ýmissa samtaka aldraðra, fagfélaga og stjórnvalda sem fara með málefni aldraðra. Bárust umsagnir frá 19 aðilum. Heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra skipaði nefnd til að fara yfir umsagnirnar og endurskoða frumvarpið. Í nefndinni áttu sæti Vilborg Ingólfsdóttir, yfirhjúkrunarfræðingur hjá landlæknisembættinu, sem jafnframt var formaður, Hrafn Pálsson, deildarstjóri í heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu, Vilborg Þ. Hauks­dóttir, deildarstjóri í heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu, Dagný Brynjólfsdóttir, deild­arstjóri í heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu, Benedikt Davíðsson, formaður Lands­sambands eldri borgara og Þorgerður Ragnarsdóttir hjúkrunarfræðingur, sem var ritari nefndarinnar.
    Nefndin taldi rétt að í frumvarpinu yrði nokkuð breytt framsetningu laganna, markmið yrðu einföld og skýr og tiltekin hugtök skilgreind. Einnig er gert ráð fyrir að öldrunarnefndir og öldrunarmálaráð verði felld niður og þjónustuhópur aldraðra taki við hlutverki þeirra. Með því er verið að taka mið af reynslu og einnig er það til hagræðis og einföldunar. Slíkur þjónustuhópur á að vera í hverju heilsugæsluumdæmi og skipaður af sveitarstjórnum í um­dæmi heilsugæslustöðvar. Einnig er fulltrúum í þjónustuhópi fjölgað úr fjórum í fimm og skulu samtök eldri borgara á svæðinu tilnefna þann fulltrúa. Lögð er áhersla á þátttöku aldr­aðra í ákvörðunum um eigin málefni og reynt að einfalda ákvarðanartöku og framkvæmd.
    Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að fjölgað verði fulltrúum í samstarfsnefnd um málefni aldraðra og að skipun nefndarmanna fari fram að loknum alþingiskosningum en ekki sveitar­stjórnarkosningum. Samkvæmt núgildandi lögum sitja þrír fulltrúar í nefndinni, tveir skipaðir af heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra samkvæmt tilnefningum Öldrunarráðs Íslands og Sambandi íslenskra sveitarfélaga og einn án tilnefningar. Tveir fulltrúar munu bætast við, annar tilnefndur af Landssambandi eldri borgara og hinn án tilnefningar. Fulltrúar án tilnefn­ingar verða því tveir og skal annar þeirra hafa fagþekkingu á málefnum aldraðra.
    Talið var nauðsynlegt að stækka nefndina vegna mikilvægis verkefna hennar. Nefndin fer með stjórn Framkvæmdasjóðs aldraðra en árlegt ráðstöfunarfé hans er um hálfur milljarður króna. Nefndin ber því mikla ábyrgð og þótti rétt að dreifa henni á fleiri hendur. Það er einn­ig í samræmi við nútímastjórnsýsluhætti að hafa fulltrúa sérhópa með í ráðum þegar hlutast er til um mál varðandi þá og því mikilvægt að fá sjónarmið aldraðra inn í nefndina. Jafnframt benda mannfjöldaspár til þess að öldruðum muni fjölga stöðugt næstu árin og áratugina. Mun málaflokkurinn því stækka og er mikil þörf fyrir fólk með fagþekkingu á málefnum aldraðra.
    Framkvæmdasjóður aldraðra var stofnaður með lögum nr. 49/1981 en lögin voru ári síðar felld inn í lög um málefni aldraðra, nr. 91/1982. Upphaflegt markmið með sjóðnum var að stuðla að byggingu húsnæðis og dvalarstofnana fyrir aldraða. Með lögum nr. 12/1991 var hlutverki sjóðsins breytt á þann veg að heimilað var að nýta hluta af fjármagni sjóðsins til rekstrar stofnana fyrir aldraða og er gert ráð fyrir því í frumvarpinu að svo verði áfram. Til að afla sjóðnum tekna var lagt sérstakt gjald (nefskattur) á skattskylda einstaklinga. Sam­kvæmt núgildandi lögum er gjaldið endurskoðað við afgreiðslu fjárlaga ár hvert og er því ekki breytt með frumvarpinu.
    Það nýmæli er í frumvarpinu að Framkvæmdasjóður aldraðra skal styrkja rannsóknir, kennslu og kynningu á öldrunarmálum.
    Helstu breytingar með frumvarpi þessu eru:
     1.      Fulltrúum í samstarfsnefnd um málefni aldraðra er fjölgað um tvo vegna mikilvægis nefndarinnar. Annar fulltrúinn er tilnefndur af Landssambandi eldri borgara en hinn er án tilnefningar. Fulltrúar án tilnefningar verða því tveir og skal annar þeirra hafa fag­þekkingu á málefnum aldraðra.
     2.      Þjónustuhópur aldraðra tekur við hlutverki öldrunarnefnda og öldrunarmálaráða          sem verða lögð niður.
     3.      Sveitarstjórnir skipa fulltrúa í þjónustuhóp aldraðra í stað öldrunarnefnda og verður hópurinn skipaður fimm fulltrúum í stað fjögurra. Hinn nýi fulltrúi skal tilnefndur af samtökum eldri borgara á starfssvæði þjónustuhóps aldraðra.
     4.      Framkvæmdasjóður aldraðra skal styrkja rannsóknir, kennslu og kynningu á                öldrunarmálum.
     5.      Nokkur hugtök eru sérstaklega skilgreind í lögunum, t.d. hugtakið aldraður.
     6.      Heilbrigðisráðherra skipar einn fulltrúa í allar stjórnir stofnana fyrir aldraða.

Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.

Um 1. gr.

    Í 1. gr. frumvarpsins eru tilgreind markmið með lögunum og eru þau lítillega breytt frá núgildandi lögum. Orðið hagkvæmast er fellt niður í 1. mgr. 1. gr. núgildandi laga þar sem slíkt er talið felast í ákvæðum laga um heilbrigðisþjónustu. Einnig eru ákvæði 2. mgr. 1. gr. núgildandi laga um tilgang með lögunum gerð að markmiðum laganna.

Um 2. gr.

    Hér eru skilgreiningar á nokkrum hugtökum sem notuð eru í frumvarpinu. Rétt þótti að miða skilgreiningu á orðinu aldraður við einstakling sem orðinn er 67 ára gamall og er þar tekið mið af aldursmörkum sem eru í 11. gr. laga nr. 117/1993, um almannatryggingar.
    Hugtakið öldrunarmál teljast þau mál sem varða aldraða og heyra undir yfirstjórn heil­brigðis- og tryggingamálaráðherra. Ýmis önnur mál er varða aldraða, svo sem réttur til at­vinnuþátttöku, falla ekki undir ákvæði frumvarpsins.

Um 3. gr.

    Í 1. mgr. er gert ráð fyrir að yfirstjórn öldrunarmála verði óbreytt, þ.e. hjá heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra.
    Samkvæmt 2. mgr. er hlutverk heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins að annast stefnumótun og áætlanagerð í öldrunarmálum fyrir landið í heild og að annast eftirlit með framkvæmd laganna. Er hlutverk ráðuneytisins óbreytt að þessu leyti en til viðbótar er gert ráð fyrir að ráðuneytið beiti sér fyrir almennri umræðu í þjóðfélaginu og kynningu á stöðu og valkostum aldraðra til að lifa sínu lífi utan eða innan stofnana. Sem dæmi um slíka kynn­ingu gæti verið átak til að kynna hvað séu þjónustuíbúðir sem hafa framkvæmdaleyfi frá heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra og hvaða skilyrði þær þurfi að uppfylla.

Um 4. gr.

    Í 4. gr. er fjallað um skipun samstarfsnefndar um málefni aldraðra. Í frumvarpinu er gerð sú breyting að nefndin verður skipuð fimm mönnum í stað þriggja. Þá er gert ráð fyrir að skipun nefndarinnar fari fram að loknum alþingiskosningum en samkvæmt núgildandi lögum fer skipun fram að loknum kosningum til sveitarstjórna. Þar sem ráðherra skipar nefndina er talið heppilegra að hafa þann háttinn á. Gert er ráð fyrir skipun eftir alþingiskosningar árið 1999. Tilnefningar frá Öldrunarráði Íslands og Sambandi íslenskra sveitarfélaga eru óbreyttar en gert er ráð fyrir að við bætist einn fulltrúi samkvæmt tilnefningu Landssam­bands eldri borgara. Þá verða fulltrúar sem ráðherra skipar án tilnefningar tveir í stað eins áður og skal annar þeirra hafa fagþekkingu á málefnum aldraðra. Þar sem margir faghópar sinna málefnum aldraðra, svo sem hjúkrunarfræðingar, læknar, félagsráðgjafar, sjúkra- og iðjuþjálfar, þótti ekki rétt að binda í lögum úr hvaða heilbrigðisstétt viðkomandi fagaðili ætti að koma.
    Stækkun samstarfsnefndar um málefni aldraðra er talin mikilvæg m.a. af þeim sökum að nefndin fer með stjórn Framkvæmdasjóðs aldraðra en árlegt ráðstöfunarfé sjóðsins er um það bil hálfur milljarður króna. Nefndin ber því mikla ábyrgð og þótti rétt að dreifa henni á fleiri hendur. Einnig er það í samræmi við nútímastjórnsýsluhætti að hafa fulltrúa sérhópa í svo mikilvægri nefnd og þótti því nauðsynlegt að tryggja þátttöku aldraðra í henni. Þá má jafn­framt benda á að mannfjöldaspár benda til þess að öldruðum muni fjölga stöðugt næstu árin og áratugina. Það þýðir að málaflokkurinn sem varðar málefni þeirra mun vaxa í samræmi við það.
    Í 2. mgr. er gert ráð fyrir að sérstakur starfsmaður öldrunarmála í heilbrigðis- og trygg­ingamálaráðuneytinu verði ritari nefndarinnar. Ekki þótti nauðsynlegt að tilgreina stöðuheiti í frumvarpinu.

Um 5. gr.

    Hér eru talin verkefni samstarfsnefndar um málefni aldraðra. Fellt er niður ákvæði um að nefndin skuli úrskurða um ágreiningsmál. Samstarfsnefndin hefur aldrei kveðið upp úrskurð um ágreiningsmál á gildistíma laganna. Ekki virðist því vera þörf á að fela henni slíkt hlut­verk. Einnig er bent á að skipun hennar þyrfti að vera með öðrum hætti ef henni væri ætlað að fara með úrskurðarvald í ágreiningsmálum. Þá er gerð sú breyting að röð 1. og 2. tölul. í núgildandi lögum er víxlað. Þótti rökréttara að hafa það verkefni nefndarinnar að vera heil­brigðis- og tryggingamálaráðherra til ráðuneytis um málefni aldraðra á undan því verkefni að vera tengiliður ráðuneyta, stofnana og samtaka sem starfa að málefnum aldraðra. Að öðru leyti er ákvæðið óbreytt.

Um 6. gr.

    Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að þjónustuhópar aldraðra taki við hlutverki öldrunar­nefnda og öldrunarmálaráða samkvæmt núgildandi lögum. Það skipulag að hafa öldrunar­nefndir, öldrunarmálaráð og þjónustuhópa aldraðra á hverju starfssvæði þótti fremur flókið og óljóst hvaða tilgangi það þjónaði. Þjónustuhópar aldraðra hafa aðallega sinnt vistunar­mati en samkvæmt frumvarpinu víkkar starfssvið þeirra.

Um 7. gr.

    Í þessari grein er gert ráð fyrir að þjónustuhópar aldraðra verði styrktir frá því sem er í núgildandi lögum, sérstaklega þar sem þeir taka við hlutverki öldrunarnefnda og öldrunar­málaráða. Skipun þjónustuhópa verður með formlegri hætti og sveitarstjórnir skipa fulltrúa í hópana þar sem sveitarfélög bera ábyrgð á öldrunarþjónustu í hverju byggðarlagi.
    Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að í þjónustuhópi verði fimm fulltrúar í stað fjögurra, þar af einn úr hópi aldraðra, læknir, hjúkrunarfræðingur og félagsráðgjafi. Héraðslæknar hafa umsjón með heilbrigðisstarfi og sjá um að lögum og reglum um heilbrigðismál sé framfylgt í átta læknishéruðum landsins. Það þótti því rökrétt að héraðslæknir tilnefndi lækni með sérmenntun á sviði öldrunar- eða heimilislækninga og hjúkrunarfræðing með þekkingu á öldrunarþjónustu í þjónustuhóp aldraðra. Það er nýmæli í frumvarpinu að samtök eldri borg­ara á svæðinu tilnefni einn fulltrúa úr sínum röðum. Tveir fulltrúar eru án tilnefningar en annar þeirra skal vera félagsráðgjafi sé þess kostur. Loks er lagt til að sveitarstjórnir velji þjónustuhópnum formann.

Um 8. gr.

    Í 8. gr. frumvarpsins eru talin upp verkefni þjónustuhóps aldraðra á starfssvæði hópsins. Þjónustuhópurinn heldur þeim verkefnum sem hann hefur samkvæmt núgildandi lögum en við bætast verkefni sem áður heyrðu undir öldrunarnefndir og öldrunarmálaráð, t.d. að gera tillögur um öldrunarþjónustu á starfssvæði þjónustuhópsins. Önnur verkefni sem öldrunar­nefndir hafa samkvæmt núgildandi lögum heyra undir aðra aðila. Eftirlit með ákvæðum staðla eða reglugerða heyrir undir héraðslækna samkvæmt lögum um heilbrigðisþjónustu. Samningsgerð við einstaklinga eða félagasamtök sem taka að sér þjónustu fyrir aldraða er ýmist á hendi heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra eða sveitarstjórna.

Um 9. gr.

    Í 9. gr. frumvarpsins er fjallað um hlutverk Framkvæmdasjóðs aldraðra og er sjóðnum ætlað að stuðla að uppbyggingu og efla öldrunarþjónustu um land allt. Er það hlutverk sjóðs­ins óbreytt frá núgildandi lögum (1. tölul. 2. mgr. 9. gr.).
    Framkvæmdasjóður aldraðra var stofnaður með lögum nr. 49 frá 29. maí 1981 og var markmið með sjóðnum að stuðla að byggingu húsnæðis og dvalarstofnana fyrir aldraða. Framkvæmdasjóður aldraðra hefur árlega haft til ráðstöfunar um hálfan milljarð króna og gerir samstarfsnefnd um málefni aldraðra tillögur til heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra um ráðstöfun fjárins, sbr. 11. gr. frumvarpsins. Með lögum nr. 12/1991, um breytingu á lög­um um málefni aldraðra, var hlutverki sjóðsins breytt á þann veg að heimilað var að nýta hluta af fjármagni sjóðsins til rekstrar stofnana fyrir aldraða. Frá þeim tíma hefur allt að 55% af fjármagni sjóðsins, hátt í 300 milljónir króna, verið notað árlega til rekstrar stofnana. Í frumvarpinu (4. tölul. 2. mgr. 9. gr.) er gert ráð fyrir að fjármagni skuli áfram varið til að styrkja rekstur stofnanaþjónustu fyrir aldraða í sérstökum tilvikum.
    Í frumvarpinu (2. tölul. 2. mgr. 9. gr.) er gert ráð fyrir að Framkvæmdasjóður aldraðra fjármagni nauðsynlegar endurbætur og breytingar sem þarf að gera á húsnæði til að sníða það að þörfum aldraðra íbúa og er það óbreytt frá núgildandi lögum. Þá er í frumvarpinu fellt brott sérstakt ákvæði um að sjóðurinn skuli leggja til fé í viðhald húsnæðis þar sem það felst í rekstri stofnana, enda er við ákvörðun daggjalda gert ráð fyrir að ákveðnu hlutfalli af daggjaldataxta sé varið til viðhalds og tækja (4,8%).
    Þjónusta fyrir aldraða er í örri þróun og verður sífellt fjölbreyttari. Stefnt er að því að sníða hana sem best að þörfum íbúa á hverjum stað. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að það verði eitt af hlutverkum Framkvæmdasjóðs aldraðra að styrkja ýmis þróunarverkefni (3. tölul. 2. mgr. 9. gr.) sem miða að því að bæta þá þjónustu sem í boði er. Sjóðurinn hefur styrkt slík þróunarverkefni undanfarin ár þrátt fyrir að ekki sé beinlínis kveðið á um það í núgildandi lögum. Þekkt þróunarverkefni sem hafa verið styrkt eru mat á heilsufari og aðbúnaði íbúa á öldrunarstofnunum og vistunarmat.
    Sum fámenn sveitarfélög hafa ekki haft fjárhagslegt bolmagn til að reka heimaþjónustu eins og þörf hefur verið á. Samkvæmt núgildandi lögum hafa styrkir verið veittir úr Fram­kvæmdasjóðnum til sveitarfélaga þegar þannig stendur á til að aldraðir geti áfram búið í sinni heimabyggð. Er í frumvarpinu gert ráð fyrir að ákvæði þetta verði óbreytt (3. tölul. 2. mgr. 9. gr.).
    Nauðsynlegt er að bæta þekkingu á öldrunarmálum í þjóðfélaginu þar sem hlutfall aldr­aðra á eftir að hækka verulega næstu áratugina. Kynna þarf málefni aldraðra fyrir almenn­ingi til að auka skilning á aðstæðum þeirra og aðbúnaði. Nú fer ár aldraðra í hönd og þá gefst gott tækifæri til að halda málefnum þessa aldurshóps á lofti. Í frumvarpinu er því gert ráð fyrir að það verði hlutverk Framkvæmdasjóðs aldraðra að veita fjármagn til að styrkja kennslu og kynningu á öldrunarmálum (5. tölul. 2. mgr. 9. gr.).
    Undir önnur verkefni sem Framkvæmdasjóður aldraðra styrkir (6. tölul. 2. mgr. 9. gr.) fellur ýmislegt, t.d. ófyrirsjáanleg útgjöld sem samrýmast hlutverki sjóðsins.
    Í 3. mgr. 9. gr. frumvarpsins er kveðið á um að um framkvæmdir skuli fara eftir því sem við á samkvæmt lögum nr. 63/1970, um skipan opinberra framkvæmda. Ákvæðið er óbreytt og er í 13. gr. núgildandi laga um málefni aldraðra.

Um 10. gr.

    Ákvæðið þarfnast ekki skýringa.

Um 11. og 12 gr.

    Ákvæðin eru óbreytt og þarfnast ekki skýringa. Þau eru í 11. og 14. gr. núgildandi laga.

Um 13. gr.

    Í greininni er skilgreind opin öldrunarþjónusta.
    Í 1. tölul. er fjallað um heimaþjónustu og ákvæðinu breytt á þann veg að rík áhersla er lögð á að mat á þjónustuþörf sé einstaklingsbundið. Einnig er það nýmæli að leitast skal við að skipuleggja og samhæfa heilbrigðis- og félagslega þætti heimaþjónustunnar með velferð og þarfir hins aldraða og árangursmarkmið að leiðarljósi. Fellt er út ákvæði um að í hverju sveitarfélagi skuli reka heimaþjónustu fyrir aldraða þar sem ljóst er af lögum um heilbrigðis­þjónustu og lögum um félagsþjónustu sveitarfélaga að í hverju sveitarfélagi skuli reka heimaþjónustu.
    Í 2. tölul. er fjallað um þjónustumiðstöðvar aldraðra og er ákvæðinu örlítið breytt efnis­lega frá núgildandi lögum. Ákvæðið tekur til þjónustumiðstöðva sem eru starfræktar af sveit­arfélögum og er tilgreint hvaða þjónustu þær skulu veita.
    Í 3. tölul. er fjallað um dagvist aldraðra og er ákvæðið nokkuð breytt frá núgildandi lög­um. Dagvist aldraðra er skilgreind sem stuðningsúrræði við þá sem að staðaldri þurfa eftirlit og umsjá til að geta búið áfram heima. Slík skilgreining er ekki í núgildandi lögum. Dagvist­un felst í því að einstaklingar geta dvalið daglangt, eða hluta úr degi, á stofnun þar sem þeir fá ýmiss konar þjónustu og stuðning. Markmið með dagvist aldraðra er að aðstoða einstak­linginn við að viðhalda og auka hæfni sína til að takast á við breytingar á heilsufari og fé­lagslegri stöðu. Dagvistun getur leyst vanda þeirra sem geta því aðeins búið áfram heima að þeir séu undir stöðugu eftirliti. Hún er mikilvægur þáttur í að rjúfa einsemd, tryggja næringu, aðstoða við persónulegt hreinlæti og að styðja aldraða almennt við að ráða fram úr viðfangs­efnum daglegs lífs. Fólk sem þarf á dagvist að halda getur sótt hana daglega eða ákveðna daga. Dagvistun hefur reynst vel hér á landi sem mikilvægur fyrirbyggjandi þáttur með tilliti til stofnanadvalar og er því talið rétt að styrkja ákvæði um dagvist í frumvarpinu. Í frumvarp­inu er einnig tekið fram að í dagvist aldraðra skuli veitt hjúkrunarþjónusta og aðstaða til þjálfunar og læknisþjónustu og er það breyting frá núgildandi lögum.
    Í 4. tölul. er fjallað um þjónustuíbúðir aldraðra og er ákvæðið efnislega óbreytt frá nú­gildandi lögum. Talið var rétt að skerpa í frumvarpinu á því að íbúar þjónustuíbúða skuli eiga rétt á sömu heima- og vaktþjónustu og aðrir íbúar sveitarfélagsins. Þjónustuíbúðir fyrir aldraða þurfa að uppfylla ákveðnar kröfur um öryggiskerfi og þjónustu. Brögð hafa verið að því að húsnæði hafi verið selt sem þjónustuhúsnæði fyrir aldraða án þess að þessum skilyrð­um hafi verið fullnægt. Þess eru einnig dæmi að félagslega þjónustu sé að finna í næsta ná­grenni við íbúðir sem aldraðir búa í en að íbúar þar hafi ekki aðgang að þjónustunni. Mikil­vægt er að íbúðir sem fá þann gæðastimpil að vera þjónustuíbúðir fyrir aldraða standi undir nafni.

Um 14. gr.

    Í greininni er fjallað um stofnanir fyrir aldraða og er ákvæðið nánast óbreytt efnislega þó að orðalagi sé breytt nokkuð. Í 2. tölul. er nýmæli um að möguleiki skuli vera á að einstak­lingar geti komið til skammtímavistunar, sé þess þörf. Hér er t.d um að ræða hvíldarinnlögn þar sem aldrað fólk í heimahúsum nýtur aðstoðar aðstandenda.

Um 15. gr.

    Ákvæðið er efnislega óbreytt frá núgildandi lögum. Þó er gert ráð fyrir því í frumvarpinu að hafi aldraður einstaklingur verið lengur en sex vikur á sjúkrahúsi án sérstakrar meðferðar skuli þjónustuhópur aldraðra meta þörf hans fyrir önnur úrræði, t.d. opna öldrunarþjónustu.

Um 16. og 17. gr.

    Ákvæðin eru óbreytt frá núgildandi lögum.

Um 18. gr.

    Þar sem stofnanir fyrir aldraða falla undir lög um heilbrigðisþjónustu þótti rétt að hafa ákvæði um stjórn stofnana sambærilegt því sem segir í 30. gr. þeirra laga. Frumvarpið hefur því þá breytingu í för með sér að fulltrúi heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra á sæti í stjórn allra stofnana fyrir aldraða hvort sem þær eru ríkisstofnanir eða ekki. Þótti það mikil­vægt þar sem rekstur stofnananna er greiddur úr ríkissjóði. Þá er sett inn reglugerðarheimild svo að unnt sé að skilgreina nánar verkefni stjórnar og valdsvið og hvernig samráði við rekstrarlega og faglega stjórnendur og íbúa skuli háttað.

Um 19. gr.

    Ákvæðið fjallar um þátttöku í kostnaði af dagvist og er óbreytt að öðru leyti en því að há­mark þátttöku miðast við óskertan grunnlífeyri. Er orðinu óskertur bætt við þar sem grunnlíf­eyrir almannatrygginga skerðist við aðrar tekjur.

Um 20.–24. gr.

    Ákvæðin eru efnislega óbreytt frá núgildandi lögum.

Um 25. gr.

    Ákvæði frumvarpsins munu einnig gilda um þær stofnanir sem starfandi eru við gildistöku þess. Sams konar ákvæði er í 23. gr. núgildandi laga en í frumvarpinu er gert ráð fyrir að síðari hluti 23. gr. falli brott. Í ákvæðinu sem er fellt brott segir að stefnt sé að því að innan þriggja ára hafi stofnanir uppfyllt þær kröfur um gerð og búnað er felist í 18. gr. núgildandi laga, enda hafi Framkvæmdasjóður aldraðra bolmagn til að styrkja framkvæmdir af því tagi. Síðari hluti 23. gr. var í fyrstu lögum um málefni aldraðra, nr. 91/1982, og var settur til að tryggja að þær stofnanir sem voru starfandi við gildistöku laganna uppfylltu kröfur sem lögin kváðu á um. Má reikna með að stofnanir hafi þegar uppfyllt þessar kröfur á þeim 16 árum sem liðin eru frá því ákvæðið var upphaflega sett.

Um 26. gr.

    Ákvæðið þarfnast ekki skýringa.


Fylgiskjal.


Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:

Umsögn um frumvarp til laga um málefni aldraðra.

    Í lögum um málefni aldraðra, nr. 82/1989, er kveðið á um endurskoðun þeirra innan fimm ára frá gildistöku. Við endurskoðun laganna hefur framsetningu þeirra verið nokkuð breytt auk þess sem gert er ráð fyrir nokkrum efnislegum breytingum. Þær breytingar sem frum­varpið gerir ráð fyrir og hafa áhrif á útgjöld ríkissjóðs eru annars vegar fjölgun fulltrúa í samstarfsnefnd um málefni aldraðra um tvo og hins vegar nýtt ákvæði um að heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra tilnefni einn fulltrúa í stjórnir einka- og sjálfeignarstofnana aldraðra en ekki er ljóst hver greiðir kostnað vegna stjórnarsetu þeirra. Gert er ráð fyrir að kostnaðar­auki verði óverulegur verði frumvarpið óbreytt að lögum.